Một hôm, người sư huynh nghỉ làm việc. Ông đi bế quan ngồi thiền, và bảo người sư đệ một mắt hãy chiếu cố “Thái Dương Ðạo tràng”, là ngôi chùa nơi họ ở. Hôm dó, tình cờ có một vị hòa thượng từ xa hành cước đến; ông xin một bữa ăn và xin ngủ nhờ một đêm, rồi sẽ ra đi ngày hôm sau. Dù người sư đệ vẫn còn ở đẳng cấp thứ nhất, là đẳng cấp A-tu-la chẳng mấy gì cao siêu, anh vẫn muốn làm theo đúng quy củ, là phải thử thách ông hòa thượng viễn phương. Anh ít khi có cơ hội làm sư trụ trì! Vì sư huynh đang ngủ, nên anh làm vua, và muốn khảo ông hòa thượng. Anh ngồi trên bàn phủ vải vàng, bảo vị hòa thượng ngồi dưới đất ,rồi hỏi: “Ông từ đâu đến?” Hòa thượng trả lời: “Tôi đến từ Ðông Kinh, và tôi muốn nghỉ lại đây một đêm, bởi vì ngày mai tôi phải đi gấp để dự một đám tang”.

Vị sư đệ nói: “Hoan nghênh! Nếu ông trả lời được những câu hỏi của tôi, tôi sẽ để cho ông ở đây bao lâu cũng được”. Vị hòa thượng nói: “Dĩ nhiên! Tôi biết quy luật này. Xin ông tùy tiện hỏi”. Tuy nhiên, vị sư đệ không biết hỏi gì, rồi anh mới nảy ra một ý. Anh nghĩ: “Tốt nhất là dùng phương pháp ‘Thiền bất dụng ngôn’ thì ông ta chắc chắn sẽ thua, bởi vì mình có quyền nói rằng câu trả lời của ông ta đúng hay sai”.

Sau cuộc đối đáp không lời, vị hòa thượng đến gặp người sư huynh, nói rằng: “Chà! Tôi phải đi bởi vì tôi đã thua cuộc. Tôi chỉ đến đây để chào sư huynh. Vị sư đệ của huynh thật phi thường, không thể nghĩ bàn! Tôi rất tiếc! Vì đã thua cuộc, tôi không thể ở đây học hỏi thêm từ sư huynh. Nếu sư đệ của huynh giỏi đến vậy, huynh nhất định phải giỏi hơn nữa! Rất tiếc là tôi đã thua, và theo quy luật tôi phải đi ngay”.

Vị sư huynh đã nghỉ ngơi xong, nên ông hỏi: “Hai người đối đáp ra sao? Tại sao hòa thượng lại thua dễ dàng vậy?” Vị hòa thượng trả lời: “Anh ta cho tôi biểu đạt trước. Nên tôi đưa lên một ngón tay, biểu thị cho đấng tôn quý nhất thế giới, là Ðức Phật, đấng hoàn toàn khai ngộ. Vị sư đệ lập tức giơ lên hai ngón tay. Nên tôi đã thua! Tôi hiểu ý anh ta, nếu vị Phật chỉ ngồi đó, không đi giảng pháp thì cũng vô dụng. Phật và Pháp phải đi cùng với nhau. Dĩ nhiên là tôi thua, và hết sức thán phục. Rồi, để cố gắng gỡ lại, tôi đưa lên 3 ngón tay như vầy , biểu thị rằng nếu Phật, Pháp và Tăng hợp nhất thì thật hoàn mỹ. Tôi ý nói, cùng nhau sống chung hòa bình, tăng chúng sẽ thành đồng nhất thể; Phật là đấng duy nhất và trân quý nhất trên thế giới; giáo lý của Ngài cũng là Chân lý duy nhất. Do đó, tôi giơ lên 3 ngón tay, biểu thị cho Phật, Pháp, Tăng”.

Vị sư đệ liền nắm tay cho tôi một quả đấm vào mũi . Suýt chút nữa anh ta đã đấm trúng tôi. Ðiều này biểu thị một người đã đạt được tức khắc khai ngộ . Anh ta ý nói, dù Phật, Pháp, Tăng có thể giúp người ta một đời giải thoát, nhưng “Tức khắc Khai ngộ” lại càng lợi hại hơn. Ðấm cho người nào một phát là họ sẽ lập tức tỉnh ngộ. Tôi thật không biết nói gì nữa. Ðiều này quá cao, vượt khỏi đẳng cấp của tôi. Vì vậy tôi liền đến gặp sư huynh, để xin lỗi và tỏ lòng thán phục, rồi tôi sẽ đi”.

Vị hòa thượng vừa đi khỏi, người sư đệ từ sau chạy ra hỏi vị sư huynh: “Ông hòa thượng viễn phương đó đâu rồi? Ông ta đi đâu rồi?” Vị sư huynh nói: “Ông đã bị đệ đánh bại, nên ông phải đi. Ðệ thật giỏi! Thật giỏi! Huynh chưa bao giờ biết là đệ khai ngộ như vậy! Thật là xin lỗi! Bao nhiêu năm nay huynh vẫn xem thường đệ. Chỉ bây giờ huynh mới biết đệ thật lợi hại!” Người sư đệ nói: “Huynh nói gì vậy? Ðệ đang định đánh ông mà ông ta đã chuồn rồi!” Vị sư huynh hỏi: “Tại sao đệ muốn đánh ông ta? Ông nói đệ đã thắng, vậy sao đệ muốn đánh ông ta? Hãy cho huynh biết hai người đối đáp ra sao?”

Người sư đệ nói: “Huynh không biết đâu, ông hòa thượng đó thật hết sức cao mạn. Ông đã khiêu chiến ngay khi mới đến. Thấy đệ chỉ có một mắt, ông ta chế nhạo đệ. Ông lập tức đưa lên một ngón tay, có ý sỉ nhục đệ. Tuy nhiên đệ nhớ lời sư huynh dạy phải tu nhẫn nhục, thậm chí phải chịu cho người ta đánh chửi mình. Vì đệ là người tu hành, đệ bắt buộc phải chịu sự sỉ nhục của ông. Ðệ cũng nhớ lời Ðức Phật dạy, phải dùng ân báo oán, chứ đừng trả thù. Vì vậy, đệ cố gắng không nổi giận hay tìm cách sỉ nhục lại ông. Cho nên đệ khen ngợi ông bằng cách giơ lên hai ngón tay, biểu thị ông ta thật phước báu có được hai mắt . Dù vậy, ông ta vẫn không chịu. Thấy đệ nhịn, ông lại càng làm già”.

Vị sư huynh hỏi: “Ông ta sỉ nhục đệ ra sao? Ông ta là hòa thượng, sao lại sỉ nhục đệ?” Người sư đệ nói: “Ông giơ lên 3 ngón tay, ý nói giữa hai người chỉ có 3 con mắt. Ðệ chịu hết nổi! Ðệ nổi nóng đưa tay định đấm ông, nhưng ông chạy mất. Ðó là lý do tại sao đệ đi tìm ông ta. May là ông ta chạy mất, bằng không đệ sẽ đấm cho ông thêm mấy đấm! Vị hòa thượng đã chạy mất, nếu không sẽ còn thêm nhiều câu truyện nữa.


Lời bàn:

Ðây là một câu truyện hài, dĩ nhiên, nhưng cũng có đạo lý trong đó. Tôi thường kể cho quý vị nghe truyện khôi hài không phải là để quý vị cười, mà để quý vị hiểu ý nghĩa phía sau câu truyện. Hầu hết những câu truyện tôi kể đều có ý nghĩa bên trong, dù là có lúc tôi giải thích, có khi không. Nếu tôi giải thích, quý vị sẽ hiểu về một khía cạnh, và về sau quý vị nên tiếp tục nghĩ về những khía cạnh khác. Nếu tôi không giải thích, quý vị nên tự suy nghĩ và tự giải thích cho chính mình. Chúng ta hiểu tùy theo đẳng cấp của mình.

Câu truyện này có ý nói, nếu đẳng cấp chúng ta khác, sự nhận thức sẽ khác nhau. Nếu có tâm tinh khiết và khẳng định, mọi việc chúng ta nhìn sẽ trở nên khẳng định, thoải mái và xinh đẹp; nếu tâm không tinh khiết mà lại phủ định, mọi việc chúng ta nhìn sẽ trở thành xâ�u. Cho nên, nếu chúng ta trình bày một sự việc cho nhiều người khác nhau, mọi người sẽ nhìn từ một góc cạnh khác nhau, và có những nhận thức khác nhau.

Tại sao chúng ta theo đuổi sự tu hành? Ðó là bởi vì sau khi tu hành, trí huệ sẽ phát triển, đầu óc mở mang và sự nhận thức sẽ chính xác. Có vậy thôi! Nhìn cùng một chuyện, nếu có thể nhìn xuyên thấu để thấy được Chân lý của nó, chúng ta sẽ không hiểu lầm, và không bị lẫn lộn hay bị ảo tưởng lừa dối, đưa đến sự hiểu biết và nhận thức sai lầm.

Ðó là lý do tại sao sau khi tu hành một thời gian, chúng ta sẽ sống hạnh phúc hơn trong thế giới này. Có thể chúng ta vẫn đau khổ; không phải là không còn đau khổ, nhưng chúng ta sẽ không trở nên bạo động, cũng không thù hận, bởi vì chúng ta hiểu được bản tánh vô thường cũng như là luật nhân quả. Nếu có ai lấy thứ gì của chúng ta, điều này cũng không hẳn là xấu cho chúng ta. Chúng ta biết rõ như vậy sau khi tu hành và trở nên khai ngộ. Bằng không, không cần biết bao nhiêu lần chúng ta đọc câu truyện Tái ông mất ngựa và cuối cùng việc mất ngựa này biến thành một điều tốt đẹp, hay đọc bao nhiêu câu truyện tương tự, chúng ta vẫn không thực hành được những điều mình học hỏi. Chúng ta đã biết đủ về đạo đức, nhưng nếu không bình tâm mỗi ngày và thiền định để tiêu hóa những gì mình biết, chúng ta không thể sử dụng kiến thức này. Chúng ta chỉ học hỏi chúng, đọc chúng rồi quên mất. Rất ít người có thể áp dụng giáo lý của Thánh nhân vào đời sống.

Sau khi tu hành, chúng ta không xem thế giới này, và tất cả mọi việc khác, là điều quá quan trọng, cũng không lạc vào sự ham muốn hay danh vọng như trước nữa. Không điều gì có thể làm náo động hay ràng buộc chúng ta. Chúng ta có thể có con cái và làm tròn bổn phận của mình, hay thỏa mãn sự cần thiết của thân thể, nhưng chúng ta không lạc vào trong đó, chúng ta hiểu rất rõ ràng.

ST