Đi tìm hình hài biệt thự Hà Nội

[Bin571]

Đi tìm hình hài biệt thự Hà Nội

04/09/2012 06:00:00 (GMT+7)
.printPage .noPrint {display:none !important;}
Biệt thự - có phải là từ ghép dinh thự riêng biệt, nếu quả đúng như vậy thì biệt thự Hà Nội chỉ có ở khu phố Tây-khu phố mới xây đầu thế kỷ XX ở phía Nam Hồ Gươm, khu phía Bắc Hồ Gươm là khu phố ta mà bây giờ ta gọi là khu phố cổ hay khu 36 phố phường. Vài chục năm sau có khu phố Tây ở phía Bắc Thành phố, ngay nay là quận Ba Đình, ở phía Nam khu phố Tây có thêm khu phố mới xây theo lối Tây nhưng phần lớn là người Việt Nam khá giả sinh sống.



Gần đây ta nghe đến con số 1600 biệt thự, những năm 90 con số là là 4.000, còn trước năm 1954 thì có thể là vài vạn. Những người Hà Nội xưa đi qua khu phố Tây thì rảo bước vì nó vắng vẻ, xa lạ và có phần cách biệt. Hầu hết những biệt thự lớn do các viên chức cao cấp người Pháp ở, những người Pháp giàu có (chủ nhà băng, đồn điền, hầm mỏ, hãng buôn lớn) thì ở tập trung trên quận Ba Đình – nhiều ngôi nhà sang trọng, lịch lãm ngày nay làm sứ quán – cơ quan đối ngoại.

Năm 1889 có 439 người Pháp ở Hà Nội, năm 1908 có 4.000 người, năm 1940 có 1/3 người Pháp sinh ra tại đây. Năm 1923, Hà Nội chỉ có 4.000 người Pháp, nhưng họ ở một nửa thành phố, còn 120.000 người Việt chen chúc trong 45% diện tích, còn lại 5% là của người Hoa...Từ sau những năm 1940, khi người Nhật vào Đông Dương, nhiều người Pháp vào rời Hà Nội vào Nam hay về nước và người Việt mua lại.

Biệt thự Pháp giữa lòng Hà Nội. (Ảnh: Hồng Khanh)

Sau năm 1954 thì số phận các biệt thự thay đổi nhiều, không kể những biệt thự dành cho các cơ quan nước ngoài sử dụng, hầu hết các biệt thự Pháp cho dù được xây dựng chắc chắn nhưng cũng xuống cấp nhanh. Trên phố Hoàng Diệu có mấy ngôi biệt thự lớn, lùi sâu vào phía trong khu vườn rộng, trông rất sang trọng. Sau năm 1954, biệt thự này là nơi ở của một vị tướng lừng danh. Vậy mà những năm 1990, vị tướng ấy sống khá đạm bạc với những cái tủ gỗ ghép và bộ bàn ghế đóng hàng loạt đặt giữa phòng khách, trông rất tương phản với cái cầu thang gỗ lim đen nhánh.

Trên phố Phan Đình Phùng cũng vậy, có một vị lãnh đạo cao cấp ở trong một biệt thự vốn của một ông chủ tư bản người Pháp. Sau năm 1975, cán bộ cơ quan có chở đến nhà ông một ô tô chở đầy tủ lạnh, máy điều hòa, quạt bàn, quạt trần… Ông kiên quyết không nhận, bắt trả về cơ quan… Chuyện ấy giờ nghe thì buồn cười, nhưng hồi ấy là khá phổ biến.

Phố Nguyễn Du bên hồ Thuyền Quang có nhiều biệt thự Tây nhưng chi tiết trang trí theo lối Tầu: ngói ống lưu ly, cửa sổ song gỗ ghép hình chữ triện… Ngôi nhà góc phố Quang Trung đẹp nhất, hoàn thành chủ chưa kịp vào ở thì viên tướng Nhật Bản lấy làm trụ sở, năm 1945 là nơi ở của Nguyễn Hải Thần – lãnh tụ Quốc Dân Đảng. Lùi về phía trên là là dãy nhà của mấy quan đầu tỉnh Hà Đông, Sơn Tây… Sau năm 1954 là nơi ở cao cấp, gần đây thấy sửa lại thành quán ăn sang trọng. Nội thất ngôi nhà vẫn trang trí trông rất quý phái, nghe đâu chủ quán phải trả mỗi tháng mấy trăm triệu.

Đầu phố Lê Thánh Tông có mấy biệt thự xây giống nhau, cao hai tầng, mỗi tầng có hành lang trước rộng dẫn vào hai buồng: một phòng khách, một phòng ăn. Tầng trên là hai phòng ngủ. Nhà nào cũng có vườn rộng phía sau, dãy nhà ngang cho người phục vụ: nấu bếp, tài xế và người làm vệ sinh, vườn tược. Đây là biệt thự công vụ, dành cho các giáo sư trường đại học Y- Dược, trường thì nằm giữa phố Lê Thánh Tông. Các giáo sư từ Pháp sang Hà Nội làm việc vài năm, sau đó người khác sang thay. Năm 1954, có một nhà giáo người Việt Nam về lãnh đạo ngành giáo dục Hà Nội, ông được Chủ tịch ủy ban quân quản cấp cho mẩu giấy bằng bàn tay đánh máy chữ “cấp cho ông… số nhà… phố Lê Thánh Tông làm trụ sở” ký tên, đóng dấu thiếu tướng Vương Thừa Vũ. Mới đầu chỉ có gia đình ông ở, sau ông thương tình cho anh lái xe đưa vợ con đến ở nhờ dãy nhà dưới, cấp phó của ông cũng được phân ở tầng dưới, ông lui lên tầng trên. Dần dà đến năm 1995 đã có 6 hộ ở cùng. Con cái ông lái xe bấy giờ chiếm ngõ mở cửa hàng bán café, vợ ông giáo phàn nàn thế là họ không bằng lòng, thỉnh thoảng họ xin đâu mấy tờ giấy dầu đốt ở sân, khói mù mịt xông vào phòng ông giáo ở tầng 2, ông cụ ho sù sụ, lấy giấy báo dán kín cửa lại, căn phòng cửa kính cửa chớp lịch lãm ngày xưa giờ thì trông giống cái hang hơn là nơi ở.

Sự kiêu hùng một thời đang dần xuống cấp trên từng mảnh từng, từng khung cửa đến không gian sống. (Ảnh: Hồng Khanh)

Cuối phố Quang Trung có ngôi nhà đẹp, rộng nhất phố - đó là của ông thầu khoán quân nhu thời tạm chiếm, bây giờ nhà ấy là cơ quan đối ngoại. Những năm 1965-1971, chúng tôi còn thấy con ông ấy chạy ngoài đường, anh ấy hơi lẩn thẩn, mặc mỗi cái quần đùi chạy khắp phố. Anh ấy vẽ rất đẹp, vẽ bằng phấn, gạch non xuống nền đường những nhân vật trong truyện Tam Quốc hay Thủy Hử rất sống động… thế rồi anh ấy biến mất trên đường phố lúc nào không biết.

Phía sau phố ấy có biệt thự hai tầng nằm sau mấy cây nhãn xanh um. Những năm 1972-1973 mới có vô tuyến, thì trẻ con toàn phải đi xem nhờ, cả phố có mỗi nhà của hai vợ chồng ông tướng người miền Nam mở cửa cho trẻ con cả phố vào xem. Phim có Dianop và Bôm bốp đã hay thì chớ, bà vợ ông tướng còn lấy một đĩa kẹo chia cho tất cả khán giả cởi trần ngồi đầy sân nhưng rất trật tự. Một thời gian sau hai vợ chồng ông ấy vào Nam, ngôi nhà phân cho người khác, suốt ngày đóng cửa im ỉm… nghe đâu biệt thự ấy hóa giá rồi, vài chục triệu thôi… số tiền đủ mua một cái ti vi.

Phố Triệu Việt Vương có ngôi biệt thự to, nhà của ông kỹ sư học bên Pháp về, ông làm cho nhà máy lớn – lương cao lắm. Có học, giàu có, ông lại tham gia hội đồng thành phố nên biết thông tin quy hoạch sớm, ông mua đất làm cả dãy nhà bán cũng lời mà cho thuê cũng cao giá. Ông sống vương giả lắm, năm 1965-196, Hà Nội chiến tranh, ông vẫn comple trắng chống ba tong đi ăn phở mỗi sáng. Con trai ông học sư phạm dạy học tít miền ngược, khổ quá không chịu nổi bỏ về Hà Nội lêu lổng, nghiện rượu nặng mất sớm. Nhà thì bán dần từng buồng, cháu ông giờ chạy xe ôm đầu phố.

Mỗi ngôi biệt thự có một hình hài, một số phận, kèm theo câu chuyện về các chủ nhân của nó. Gần đây Hà Nội cho phép tư nhân mua gom biệt thự để phục hồi như xưa. Nếu cái biệt thự nào hoàn thành việc ấy thì cũng là lúc sinh ra câu chuyện mới đấy.

Trần Huy Ánh

[Bin571]

Biệt thự Pháp cổ: Hoài niệm bị lấp vùi

02/09/2012 06:00:00 (GMT+7)
.printPage .noPrint {display:none !important;}
- Trong dòng chảy của thời gian theo cuộc sống hiện đại, những biệt thự Pháp cổ đang dần trở thành tiếng nói của “người cũ”, bị lãng quên chỉ còn là hoài niệm mơ hồ.



Những nốt đàn lạc điệu

Việc du nhập kiến trúc Pháp vào Hà Nội từ cuối thế kỷ 19 đã làm thay đổi quy mô, đường nét nghệ thuật, kết cấu kỹ thuật, vật liệu xây dựng truyền thống…đánh dấu sự thay đổi trong cả quy hoạch và kiến trúc đô thị. Các công trình kiến trúc Pháp được thiết kế rất phù hợp với khí hậu cũng như điều kiện sống của người Hà Nội nhưng lại hoàn toàn mang một dáng dấp riêng biệt nổi bật giữa bản nhạc của phố phường.

Đã từng là những nốt nhạc riêng khác, nổi bật trong quy hoạch và kiến trúc của thủ đô nhưng đến nay những ngôi biệt thự cũ ngày nào lại như những nốt nhạc lạc điệu giữa cuộc sống của đô thị hiện đại.

Đằng sau hàng rào sắt bao quanh là tòa biệt thự cổ kính với thiết kế độc đáo, tinh tế nay đang bỏ không

Ngôi biệt thự số 20 nằm trên phố Tông Đản đã khiến cho không ít khách du lịch khi ngang qua phải đứng lặng. Đằng sau hàng rào sắt bao quanh là tòa biệt thự cổ kính với thiết kế độc đáo, tinh tế. Dấu cũ thời gian in hằn trên từng những viên gạch, từng mảng tường sơn đến từng thanh ghép trên mỗi ô cửa. Chỉ có điều, cổ kính là thế, tinh tế là thế nhưng nó đang bị bỏ không.

Chỉ vào tấm biển đỏ treo trên từng nhà, một người dân ở đây cho biết, ngôi biệt thự trước đây được làm nhà công vụ nay thuộc Sở Cảnh sát Phòng cháy và chữa cháy quận Hoàn Kiến. Nếu nói ngôi biệt thự này bỏ hoang thì không phải, mặt bên kia căn biệt thự là một quán lẩu, ở đây thường khoảng một tuần vẫn có người đến quét dọn xung quanh.

Trên nền sân cũ, từng đống gạch, củi khô được xếp gọn, cánh cửa chính bạc màu cửa đóng im ỉm. Trên từng bậu cửa số cũ có những mảnh kính đã vỡ, những mảnh ghép bị bung ra với từng mảng tường bong tróc.

Đưa tay chỉ nhanh qua ngôi biệt thự kế bên, hộ dân ở đây cũng cho biết thêm: “Mọi người đi qua đây thường chỉ để ý đến ngôi biệt thự 20 đang để không kia mà không biết tòa biệt thự bên cạnh là “đứa con sinh đôi” với ngôi biệt thự này nhưng nó thuộc sở hữu của hộ gia đình. Ngôi biệt thự đã được sơn lại nhưng kiến trúc thì vẫn được giữ nguyên. Theo thiết kế thì ngôi biệt thự được làm tỉ mỉ lắm. Cửa hai lớp, tường dày và có những khoảng rất riêng rất lạ”.

Rồi nhìn về phía ngôi biệt thự số 20 để không anh cười: “Chắc chưa sử dụng đến nên còn để đấy chưa tu sửa gì”.

Loay quanh trên con phố Ngõ Gạch chỉ với chiều dài gần 130m nhưng khi hỏi về ngôi biệt thự cổ Anh Hoa - một di tích lịch sử kháng chiến (trụ sở ban chỉ huy quân sự chợ Đồng xuân và là nơi diễn ra tiệc chiêu đãi các lãnh sự Anh - Mỹ, Tàu Tưởng nhân dịp tết cổ truyền Đinh Hợi 1947) nhiều người dân ở đây đều lắc đầu không biết. Phải đọc rõ ngôi nhà có lối thông qua Hàng Đường, Hàng Chiếu mới có cụ bà nhớ và dắt tôi qua ngôi nhà 14 – 16. Cụ bảo: “Bây giờ đường thông ra Hàng Đường, hàng Chiếu không còn nữa đâu. Biệt thự xưa cũng không còn nữa nên hỏi biệt thự ở đây thì mấy người biết mà chỉ”.

Ngõ Gạch ngày nay không còn biệt thự cổ Anh Hoa ngày nào

Trong con phố nhỏ ngôi nhà 14 – 16 không còn bóng dáng của biệt thự mà giờ đây cũng nằm chen chúc giữa những ngôi nhà theo kiểu nửa nhà, nửa quán với cửa hàng thời trang, café chắn mặt, vút lên trên ngôi nhà 3 – 4 tầng chẳng ai còn nhớ nơi đây đã từng là biệt thự Anh Hoa, ngôi “nhà Tây” 3 tầng rất kiên cố, dưới tầng hầm có các con đường thông sang các ngôi nhà 11 Hàng Đường, số 7 Hàng Đường...

Nhiều biệt thự Pháp cổ ở Hà Nội đang dần bị lãng quên trở thành hoài niệm mà người lâu ngày về phố, chỉ biết nhìn cảnh nhớ người chỉ có điều cảnh nay lại chẳng còn là bao…

Đập nhà thời Pháp xây nhà kiểu Pháp

Theo Sở Xây dựng Hà Nội, trong số 1.586 biệt thự dạng này có 562 biệt thự thuộc sở hữu tư nhân, 1.024 biệt thự thuộc sở hữu nhà nước, 42 biệt thự ở trung tâm chính trị Ba Đình không được phép tư nhân hoá nằm trên các tuyến như Lê Hồng Phong, Hoàng Diệu, Phan Đình Phùng...còn lại hầu hết biệt thự đã xuống cấp nghiêm trọng, hàng trăm biệt thự bị cơi nới, lấn chiếm, thậm chí bị làm biến dạng, tình trạng tranh chấp tại đây rất phức tạp. Biệt thự Pháp cổ cái còn, cái mất đến nay vẫn chỉ là những con số tương đối với chính sách bảo tồn cũng còn mang tính chất chung chung.

Nhưng có một thực tế là trong khi nhiều biệt thự từ thời Pháp đang bị “ngược đãi” bị bỏ hoang thì lại có cả phong trào xây biệt thự theo kiểu Pháp. Những ngôi biệt thự kiểu Pháp mới dẫu được xây lên hoành tráng nhưng không thể có được hồn cốt của những công trình đã khoác trên mình hàng chục năm tuổi với đủ thăng trầm của thời gian in hằn cả văn hóa và lịch sử.

Theo thời gian, những biệt thự Pháp cổ dần trở thành tiếng nói của “người cũ” chỉ còn là hoài niệm mơ hồ?

Với những biệt thự Pháp cổ ít người biết rằng người Pháp đã xây dựng cả một hệ thống văn bản luật và quy hoạch đô thị áp dụng cho riêng Hà Nội. Trong đó có cả Nghị định quy định những điều khoản chung cho tất cả các công trình xây dựng trong Thành phố Hà Nội, kể cả khu người Âu lẫn khu bản xứ.

Theo đó, tất cả những người xây nhà đều phải trình cho chính quyền bản vẽ mặt bằng và mặt cắt của công trình mình định xây, bao gồm mặt bằng tổng thể đất và nhà cửa xung quanh để đảm bảo sự hài hòa chung. Tất cả các công trình lớn, nhỏ, kể cả việc làm ống máng nước dọc mái nhà cũng phải được phép của chính quyền thành phố. Một điều mà các không gian kiến trúc hiện đại ở Hà Nội không bao giờ có được nhưng giờ đây những điều không bao giờ có được ấy đang dần chỉ còn là hoài niệm.

Hồng Khanh