THAY LỜI KẾT

Con người Đắc Lộ

Tới đây, sau khi đã nói tới sự nghiệp lớn lao của Đắc Lộ trong ba việc: hình thành Giáo hội công giáo Việt Nam, hiểu biết con người và đất nước Việt Nam, hình thành chữ quốc ngữ, chúng tôi thấy rất mến con người Đắc Lộ, rất giản dị, chất phác, nhiều khi như ngây ngô, nhưng cũng rất mực sâu sắc. Ông ra vào cửa công, quen thân với đủ hạng người, từ vua chúa quan quyền tới hàng thứ dân, bao giờ ông cũng được người ta quí mến. Một người có một sức khoẻ dồi dào, khi thấy ông vượt biển mấy lần, đi bộ, đi sông, đi biển và mê say làm việc truyền giáo. Là một người hoạt động luôn luôn trên đường giảng dạy, nhưng cũng là con người học hỏi tinh tường cặn kẽ, lại là một nhà viết sách viết văn. L. Cadière đã vhến tăấ. Lh Àadière cãnnnậh ihấy như vậy và còn ngciênh chân dung Đắc Lộ, chân dung một nhà nho, một Kẻ Sĩ, một nhà hiền triết phương đông, dựa theo chân dung M. Ricci (Lợi Mã Đậu), linh mục Dòng Tên người Ý tự xưng là Tây Sĩ, một "nhà nho" Tây phương đến với các nho sĩ Trung Hoa. Và chân dung Ricci cũng dựa theo lối ăn mặc các nho gia Tàu, theo chân dung ông Thày của mình, đức thánh của mình, là Khổng Tử. Vậy đây là một bậc Thày, một bậc thánh, một ân nhân mà chúng ta mừng 400 năm sinh nhật (1593-1993), một người đã để lại cho người Việt Nam chúng ta một câu nói lưu truyền: "Xác tôi rời bỏ Đàng Trong và Đàng Ngoài, nhưng thực ra lòng tôi vẫn quyến luyến cả hai và tôi chắc không bao giờ lòng tôi lại quên được hai xứ ấy" (Hành Trình và Truyền Giáo).

Bia kỉ niệm

Ngày thứ năm 29 tháng 5 năm 1941, ở Hà Nội đã làm lễ khánh thành bia kỉ niệm Đắc Lộ ở đường Francis Garnier, nay là phố Đinh Tiên Hoàng, cạnh hồ Hoàn Kiếm, dưới sự chủ tọa của toàn quyền Decoux có ban tổ chức gồm các ông Pierre de Feyssal, Ngô Tử Hạ, Nguyễn Văn Tố, Paul Bouchet. Theo Đỗ Quang Chính thì bia này đã bị hạ vào năm 1957. Năm 1983 khi chúng tôi về Hà Nội quả thực không còn bia, nhưng còn mái che bia. Tới năm 1986 thì không còn mái nữa và ở đây đã có một đài quyết tử quân, nếu chúng tôi không lầm. Tại Saigòn trước 1975 có một con đường Alexandre de Rhodes, nhưng sau đã biến mất.

Trong đời một con người, thường có những nhiệt tình đưa tới lầm lỗi. Vậy có nên trả lại cho Đắc Lộ hai cái vinh dự chính đáng kia không? Chúng tôi được biết năm 1960, ở Saigòn bộ Văn Hóa và Viện Khảo Cổ đã tổ chức húy nhật 300 năm giáo sĩ Đắc Lộ (1660-1960). Thế nhưng ở Hà Nội, người ta tỏ ra rất bất bình và cho chúng tôi làm công việc thuộc ngành tâm lí chiến. Tờ Nghiên Cứu lịch sử số 63 tháng 6 năm 1964 đã lên tiếng chỉ trích nặng lời. Người ta cho chúng tôi là "xuyên tạc lịch sử, xuyên tạc chân lí khoa học". Bài của hai ông Hoàng Văn Lân và Đặng Huy Vận khá gay gắt.

Thế nhưng, theo nhận xét của chúng tôi thì người ta cũng đã uốn nắn lại tư duy. Chưa biết ai đã xuyên tạc lịch sử, chân lí khoa học. Những bài viết về Đắc Lộ, về Maiorica đã được giới văn học để ý. Và nhất là ở Saigòn, với sự cộng tác của các nhà văn học như Đỗ Quang Chính, Thanh Lãng, người ta đã thấy đâu là sự thực lịch sử, đâu là chân lí khoa học. Từ điển văn học

Thế nhưng Đắc Lộ với ba cuốn Khái Luận Việt Ngữ, Phép Giảng Tám Ngày và Từ điển Việt Bồ La (1651) vẫn bị loại ra không được ghi nhận trong Từ điển Văn học, 2 tập, do nhà xuất bản Khoa học Xã hội Hà Nội ấn hành năm 1983.

Hôm nay nhân ngày chúng ta, một nhóm người ở Giáo Xứ, mừng kỉ niệm 400 năm sinh nhật Đắc Lộ (1593-1993) và nhắc nhở tới thân thế và sự nghiệp của giáo sĩ, chúng tôi có một nguyện vọng là Ban Biên tập Từ điển Văn học lần tái bản, đưa Đắc Lộ với ba tác phẩm của ông vào Từ điển Văn học. Không là cách ghi công ơn của Đắc Lộ mà là tôn trọng chân lí khoa học và sự thực lịch sử như hai tác giả bài biên khảo trong Tạp chí lịch sử nói ở trên, đã hơn một lần nhấn mạnh.

Lịch sử văn học Nga đã bắt đầu bằng những sách phụng vụ và Kinh thánh viết bằng thứ chữ do một nhà truyền giáo người Hy lạp miền Thessalonique, sáng chế ra từ tự mẫu Hy lạp, ngày nay vẫn gọi là tự mẫu cyrillique, bởi tên nhà truyền giáo đó là ông thánh Cyril, thế kỉ 10. Văn học Việt Nam không bắt đầu bằng chữ quốc ngữ vì chúng ta đã có chữ nôm, nhưng lịch sử chữ quốc ngữ trong đó có lịch sử ngữ pháp học, lịch sử từ điển đã bắt đầu bằng những bài viết của các giáo sĩ truyền giáo và đặc biệt của Đắc Lộ với ba tác phẩm in năm 1651. Chúng ta không có mặc cảm, trái lại là khác. Chúng tôi tin vào trí sáng suốt và óc khoa học của những nhà làm công tác văn học.

Đắc Lộ là người của chúng ta, người con tinh thần của Đất Nước chúng ta, người đã để lại cho chúng ta, ngoài các tác phẩm khác, có ba cuốn đặt nền tảng cho chữ viết của chúng ta ngày nay, gọi là chữ quốc ngữ.

Viết xong ngày 11-03-1993

Tác giả Nguyễn Khắc Xuyên

( nguồn : http://www.dunglac.org/index.php?m=h...detail&ia=4491 )