Củi bắt chồng, chuột theo vợ

Vào rừng đốn củi bắt chồng

Tôi được anh Nguyễn Xuân Hiếu, cán bộ Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Kon Tum giới thiệu đến làng Đác Nhoong, huyện Đác Glay cách thị xã Kon Tum 162km, một buôn làng của bà con dân tộc Giẻ Triêng. Dù trời mưa lất phất, nhưng trên đường vào làng vẫn nhộn nhịp người qua kẻ lại, ai nấy cũng quần áo tươm tất với nụ cười tươi tắn trên môi. Trẻ con thì lũ lượt từng tốp năm bảy đứa, í ới rủ nhau đi. Ông A B'rek, già làng của làng Dak Nhoong cho biết là mọi người đến nhà của cô Y B'ruza chúc mừng cô đã bắt được chồng, hôm nay cô làm lễ cưới chồng. Tôi tỏ ý muốn được già làng đưa đến dự đám cưới để biết thêm phong tục tập quán của bà con Giẻ Triêng, ông cười hiền lành gật đầu:

- Được thôi, đám cưới mà có khách lạ đến mừng, hên lắm . Là điềm lành cho vợ chồng mới, sanh con được nhiều, làm ăn tiền vàng vô nhiều.

Ông A B'rek đưa tôi đi thăm làng.

Có hai cô gái ngược đường đi tới, mồ hôi nhễ nhại, trên lưng gùi bó củi dựng đứng cao khỏi đầu, mỗi khúc to bằng bắp chuối, dài khoảng 6-7 tấc. Gặp già làng, hai cô lễ phép gật đầu chào. Ông đứng lại hỏi một cô tuổi khoảng hai mươi:

- Chừng nào cưới?

- Hai con trăng nữa. - Cô gái thẹn thùng trả lời.

- Đủ củi chưa? - Ông hỏi tiếp.

- Dạ... - Cô cúi đầu cười e thẹn - Còn thiếu mười một bó.

Ông quay sang cô gái đứng phía sau, bé xíu, tuổi khoảng mười hai mười ba hỏi:

- Còn mầy được mấy bó rồi?

- Mới có mười hai. - Cô bé đã trả lời trong nụ cười tươi tắn, khoe hàm răng trắng đều như hạt bắp.

Già làng vỗ vai tôi nói:

- Tụi nó vào rừng đốn củi để dành bắt chồng.

Nghe ông nói, tôi chỉ biết trố mắt ngạc nhiên, ông giải thích:

- Con gái Giẻ Triêng chúng tôi có tục lệ ngày cưới chồng phải có 100 bó củi làm sính lễ cho nhà trai, thiếu không được. Củi phải loại cây đẹp, thường là cây dẻ, dài 6-7 tấc mới được. Đây là thể hiện sự quán xuyến, đảm đang của người phụ nữ làm chủ gia đình.

Tôi đến bên cô bé tuổi khoảng mười hai, e ngại hỏi:

- Em cũng sắp bắt chồng?

- Đâu có. - Cô bé cười ngất trả lời - Còn con nít ai cho bắt chồng. Mười bảy tuổi già làng mới cho phép. 100 bó củi cây dẻ kiếm lâu lắm, chuẩn bị trước cho con trai nó thấy mình giỏi giang.

Thì ra tục lệ củi bắt chồng đã ăn sâu vào tiềm thức của mọi người nơi đây, các cô gái mới 12 - 13 tuổi đã nghĩ đến chuyện để dành củi cho ngày cưới chồng. Cô bé nói tiếp:

- Mười hai bó củi của em cho chị Y B'ruza mượn hết rồi. Chị ấy bệnh không vào rừng đốn củi được.

- Lệ làng cho phép mượn củi - ông A B'rek nói. Đó là cách dạy cho người phụ nữ biết thương yêu, giúp đỡ lẫn nhau những lúc khó khăn, không hẹp hòi.

Bây giờ, đi qua những ngôi nhà có chất cẩn thận hai ba đống củi trước mái hiên, tôi biết ngay rằng nhà này có mấy người con gái. Đống củi càng to, chủ nhân của nó đã sắp bắt được chồng. Củi để dành bắt chồng bao giờ cũng để trước nhà cho cả làng biết sự cần cù, siêng năng của con gái mình.

Lên nương bắt chuột theo vợ

Chúng tôi đi ngang một triền đồi, trên ấy trải rộng một mầu xanh của lúa. Thấp thoáng đây đó trong màn mưa lất phất, những bóng người dầm mưa dãi nắng trên nương. Ông A B'rek nói:

- Ngày ngày những chàng trai lên nương, ngoài công việc làm cỏ, trồng lúa, họ còn phải bắt chuột.

Mới nghe ông nói, tôi cứ ngỡ họ bắt chuột về nhậu nên nín thinh không thắc mắc, đến khi gặp một chàng trai trên tay xách xâu chuột bảy con, nghe già làng nói chuyện với anh ta, tôi mới vỡ lẽ.

- Mầy về nhà vợ mà thiếu chuột, tao không cho đâu. Cứ lo ăn nhậu hoài.

Chàng trai cười hớn hở phân bua:

- Ông ơi, còn tới hai con trăng nữa, tui đã có được 80 con rồi, tới ngày đó sẽ đủ thôi.

- Mầy không tính thời gian còn phải phơi khô nữa à? Ông A B'rek lớn tiếng - Mầy định cho cả làng nhậu chuột ươn trong ngày cưới à? - Rồi ông giới thiệu chàng trai với tôi - Thằng này được con Y B'naly gùi củi khi nãy cưới làm chồng, mà làm biếng quá, gùi chưa đan xong, chuột cũng chưa đủ.

Thừa lúc già làng không để ý tới mình, chàng trai vội vã cầm xâu chuột bước đi như chạy trốn. Câu chuyện về chuột trong ngày cưới làm tôi thắc mắc chưa kịp hỏi, thì ông A B'rek đã đi đến trước một ngôi nhà có một cậu bé chừng 15 tuổi đang ngồi bên bếp lửa sấy khô mười mấy con chuột. Già làng đứng lại nói:

- Đứa con gái nào mà cưới thằng A Lưn này thật có phước, siêng năng, học giỏi. Nó đã đan xong gùi, có sẵn vòng bạc, còn chuột đã hơn 80 con rồi.

Ông cất tiếng hỏi thằng bé:

- Mầy có vải chưa?

- Đủ hết. - Thằng bé đứng dậy lễ phép trả lời.

Bấy giờ già làng A B'rek mới rành rọt đầu đuổi cho tôi biết:

- Ngày xưa, ông bà lên nương trồng lúa cực lắm, nhưng chưa kịp mang lúa về nhà thì đã bị lũ chuột đến phá, ăn hết. Nhằm mục đích diệt chuột, ông bà đặt ra tục lệ là con trai trước khi về nhà vợ phải nộp đúng 100 con chuột ra mắt nhà gái, làm mồi nhậu cho dân làng trong ngày cưới. Con gái thiếu củi thì cho phép mượn của bạn bè rồi trả sau. Còn con trai thiếu chuột thì không được mượn.

Cậu bé đang sấy chuột nói với già làng:

- Mấy ngày nay mưa quá, không phơi chuột được, con phải đốt lửa sấy khô, sợ nó ươn bỏ uổng.

Già làng gật đầu tỏ ý hài lòng bước đi, ông kể tiếp cho tôi nghe:

- Ngoài 100 con chuột, bên trai còn phải đan gùi với dệt thổ cẩm, nếu không dệt thì mua cùng với vòng bạc tặng cô dâu. Lễ vật này thay cho lời thề sẽ chung tình với vợ.

Cùng lo bắt chuột, đốn củi

Khi tôi đến, đám cưới chồng của cô Y B'ruza đã tổ chức sang ngày thứ hai: lễ bắt rể. Trời đã tạnh mưa, mọi người tề tựu trước sân nhà, vây quanh những khúc củi bắt chồng của cô dâu chất ken nhau chuẩn bị đốt. Chàng rể trịnh trọng bưng chiếc mâm thau đựng 100 con chuột trình trước mặt dân làng. Cô dâu đến mời già làng châm lửa và nướng con chuột khô đầu tiên làm mồi nhậu. Kế đến, dân làng cùng lấy chuột khô của chú rể đựng trong mâm đem nướng, rượu cần cứ châm liên tục, hết ché này đến ché khác. Các chàng trai cô gái ăn mặc thật diện, múa hát bên nhau quên cả trời khuya. Già làng cho tôi biết:

- Đám cưới của đồng bào Giẻ Triêng chúng tôi kéo dài 3 ngày. Ngày thứ nhất gọi là ra mắt dân làng, tổ chức tại nhà rông. Nhà gái lo đồ nhậu đãi khách. Dân làng mang rượu cần đến uống mừng cô dâu chú rể. Ngày thứ hai: lễ bắt rể, tổ chức tại nhà gái, chàng rể mang sang 100 con chuột, dùng củi bắt chồng của cô dâu đốt lên nướng chuột đãi bà con, sau đó chàng rể tặng cô dâu vòng bạc, gùi, vải thổ cẩm. Buổi tiệc này kéo dài cho tới gà gáy. Ngày thứ ba: lễ xuất giá, tổ chức tại nhà trai, cô dâu tặng chú rể chiếu, cây teo (dao) và mang số củi bắt chồng còn lại sang nhà trai. Tiệc tàn, chàng trai từ giã gia đình để về nhà vợ.

Trong đám cưới, tôi thấy có một bà tuổi ngoài 50, cứ thỉnh thoảng có một cô gái dáng vẻ thẹn thùng đến kề tai nói nhỏ, bà liền xăng xái đi đến nắm tay một chàng trai kéo ra nơi vắng nói chuyện. Có người tỏ ý vui mừng sau khi nghe bà nói, có người lắc đầu từ chối bỏ chạy trốn. Tôi hỏi già làng A B'rek họ nói chuyện gì vậy, mà coi bí mật quá. Ông cười lớn, vỗ vai tôi:

- Đó là bà mối. Thông thường qua những tiệc tùng thế này, các chàng trai cô gái phải lòng nhau, nhưng họ không dám ngỏ lời mà phải nhờ bà mối đứng ra dàn xếp. Nếu hai bên đồng ý, họ mới giáp mặt nhau hẹn hò, và bà mối sẽ căn dặn: ráng mà cùng lo bắt chuột, đốn củi, tới ngày cưới cho đủ số, đừng để dân làng cười chê.

(Theo Nguyễn Tường Lộc)

HELLBOY