Bánh chưng khổng lồ

Từ xa xưa trong hương vị ngày Tết Nguyên đán của Việt Nam, bánh chưng là thứ không thể thiếu. Nhưng ở làng Nghìn (có tên chữ là làng Đông Linh) xã An Bài, huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình, có một loại bánh chưng "to nhất cả nước", nặng trên dưới 70 kg. Theo sử sách để lại thì tục gói bánh chưng khổng lồ theo lệ cúng bánh làng vào ngày mồng 6 tháng Giêng hằng năm là xuất xứ từ việc gói bánh làm quân lương phục vụ cho nghĩa quân đánh giặc, xuất hiện cách đây năm trăm năm.

Đông Linh vốn là làng cổ, văn võ song toàn, từng có 4 vị đỗ đại khoa khắc tên tuổi trong Văn Miếu Hà Nội, còn là quê hương của võ tướng nổi danh - Phạm Bôi. Suốt 10 năm chống giặc Minh, ông cùng 6 anh em của mình xây dựng Địa Linh thành cơ sở chiến binh chống giặc ngoại xâm, về sau Phạm Bôi cùng các tướng lĩnh từ Địa Linh vào Lam Sơn dưới ngọn cờ đại nghĩa của Anh hùng Lê Lợi chung lòng góp sức cùng quân dân cả nước chống giặc Minh giải phóng Tổ quốc. Do có nhiều chiến tích oanh liệt, ông được vua Lê Thái Tổ ban quốc thích - Lê Bôi. Về sau ông lâm bệnh tại quê nhà vinh dự được Vua Lê Thánh Tông trực tiếp về thăm tại dinh thự, và khi ông qua đời được vua xuống chiếu sắc phong tặng cho làm Phúc thần của làng Địa Linh và cấp tiền bạc cho dân dựng đền thờ. Đình Đông linh thờ tướng quân Phạm Bôi đã được Bộ Văn hóa - Thông tin cấp bằng công nhận Di tích lịch sử văn hóa. Trong làng hiện còn có 6 miếu thờ 6 người anh em của tướng quân.

Tục truyền rằng, trong những ngày hành quân từ quê nhà gia nhập nghĩa quân Lam Sơn, tướng quân Phạm Bôi đã cho làm những chiếc bánh chưng đại để quân sĩ ăn đường. Bánh chưng dễ làm có độ dính rất cao, lại có thể để được hằng tháng, mang vác thuận tiện, rất phù hợp cho quân tướng hành quân đường dài mà không phải nổi lửa để che mắt quân giặc. Và khi chiến thắng trở về ông cho gói bánh chưng đại làm lễ khao quân. Việc gói bánh chưng đại đã trở thành tục lệ của làng từ khi tướng quân mất.

Làng Nghìn có 6 xóm, theo lệ làng năm nào cũng gói bánh chưng đại để mồng 6 tháng giêng đem ra dâng cúng ở miếu xóm và đình làng. Mỗi chiếc bánh chưng được giao cho một gia đình gói, nhà nào được giao gói bánh thờ đều lấy đó làm niềm vinh dự lớn, phải lo chuẩn bị cả năm trước, từ việc cấy lúa nếp phải dành ruộng tốt nhất để có thóc thơm, phơi già, giã sạch, cất vào chum để dành, rồi trồng đỗ nuôi lợn chuẩn bị lá dong, dây chuối, mượn nồi... Những ngày giáp tết và sau Tết Nguyên đán, làng xóm tất bật nhộn nhịp, những nhà được giao làm bánh, bà con cô bác trong họ ngoài làng đến giúp đỡ. Các nguyên vật liệu đều được kiểm tra lại kỹ lưỡng, thông thường mỗi chiếc bánh chưng đại chừng 30 kg gạo nếp không có hạt lẫn, gẫy; trên dưới 10 kg đỗ xanh hạt đều đãi sạch vỏ, vàng óng; từ 5 đến 7 kg thịt lợn nạc, và các gia vị khác như hành, hạt tiêu; dây chuối khô gói bánh được chẻ từ những bạch chuối hột phơi nắng sao cho thật khô dẻo cuống thành những sợi to bằng chuôi dao; lạt tre được chẻ đều, lá dong được chọn kỹ khoảng 1.000 lá lành, đều đặn.

Khi tiến hành gói, ngoài hàngchục người phục vụ từ việc vo gạo, thái thịt, ngâm đãi đỗ, cắt chẻ lá dong, còn cần đến 6, 7 nghệ nhân dày dạn kinh nghiệm, thao tác điêu luyện. Trên một chiếc nong đại, 4 chiếc lạt tre dài chừng 2 mét xếp thành chữ tinh (#) trên đó, lá dong được đan cài và chia thành 8 đầu mối gạo, đỗ, thịt, gia vị được đổ vào lần lượt như gói bánh chưng thường, 4 người ngồi 4 góc vun cho bánh vuông dưới và nhỏ dần lên như chóp nón. Lạt được buộc, dây chuối bện theo, sao cho bánh nằm gọn trong một chiếc rọ võng, dùng đòn tre khiêng bánh vào nồi. Nồi luộc bánh là một cái nồi đồng đại, người lớn ngồi xổm bên trong ngập đầu, nồi luộc bánh không đặt trong bếp thông thường, người ta đào một hố hình chữ nhật, được tính toán hợp lý về chiều rộng, dài, sâu, đặt nồi lên đó và đốt củi ở dưới sao cho nhiệt tập trung bánh mới chín đều và rền. Sau 52 giờ, vớt bánh ra, vỗ lại cho thật vuông thành sắc cạnh, gói một lớp lá mới bên ngoài cho xanh ngắt, buộc bằng lạt nhuộm đỏ.

Đúng ngày mùng 6 tháng Giêng, bánh được đặt lên kiệu, kèn trống rước ra miếu xóm và đình làng lễ thần. Lễ xong, bánh được chia đều theo xuất đinh cho các gia đình mỗi nhà nhận phần bánh khoảng từ 1 - 2 kg có đầy đủ hương vị. Những gia đình làm bánh cúng lại tất bật đem phần bánh biếu người thân trong họ ngoài làng. Cả làng vui như một ngày hội bởi được thưởng thức lộc đầu năm của thần ban.

Hơn 5 thập kỷ qua, với nhiều lý do, tục gói bánh chưng khổng lồ làng Đông Linh không còn duy trì. Mãi tới năm 1998, tục lệ này mới lại được phục hồi, cả làng chỉ gói một chiếc bánh chưng khổng lồ với sự tham gia của toàn thể già, trẻ, gái, trai trong làng và sự chỉ dẫn của những cụ cao tuổi. Chiếc bánh chưng khổng lồ được đưa lên kiệu rước trong ngày lễ hội truyền thống của làng, kỷ niệm ngày sinh tướng quâm Phạm Bôi 14-2 âm lịch.

Năm 2000 quê lúa Thái Bình đã có niềm vinh dự được dâng bánh chưng đại lên Thủ đô, góp phần với các địa phương trong cả nước đúng dịp lễ hội 990 năm Thăng Long - Hà Nội diễn ra quanh Hồ Gươm.

(Theo Nguyễn Dương An)

HELLBOY