Một chuyên đề đáng chú ý nữa về KINH ĐÔ TRUNG QUỐC QUA CÁC ĐỜI Của PGS. PHAN VĂN CÁC (VIỆN NGHIÊN CỨU HÁN NÔM ). Nguồn : BÀI THAM GIA HỘI THẢO TIỂU BAN 1 " NGHIÊN CỨU NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ HOÀNG THÀNH THĂNG LONG " - Ngày 27 - 30 / 7 / 2004 - Tại VIỆN KHẢO CỔ HỌC. Vì bề dày tập chuyên đề lớn , nên chúng tôi chỉ đưa vào bài viết phần nhận xét chung của tác giả .
MẤY NHẬN XÉT CHUNG :
Trở lên trên là sơ lược lịch sử Kinh đô Trung quốc qua các Triều đại và sơ bộ miêu tả Tử Cấm Thành Bắc Kinh , tòa thành cuối cùng của Phong kiến Trung hoa hiện còn bảo tồn nguyên vẹn để chúng ta khảo sát , nghiêncứu , phần nào liên hệ so sánh với Hoàng thành Việt nam .
Dưới đây xin nêu lên mấy đặc điểm đáng chú ý của Tử Cấm Thành Bắc kinh , có thể nói là mấy khía cạnh văn hóa học của vấn đề .
1/ Trước hết là nói về tên của Tử Cấm thành . Thông thường có thể giải thích Tử Cấm thành là tòa cấm thành màu đỏ tía , vì kiến trúc trong đó đều có tường màu đỏ thắm . Song thật ra chữ " Tử " ở đây là Tử vi , vì theo truyền thuyết thì trên Trời có Tử vi viên là nơi ở của Thiên Đế . Xưa nay , các Hoàng Đế Trung quốc đều tự khoe mình là Thiên Tử , con của Thiên Đế , gọi cung của mình là Tử vi cung . Hoàng cung nơi Thiên tử ở bao giờ cũng là " Cấm địa " đối với dân chúng , cho nên gọi là " cấm cung " , " cấm thành " , vì vậy Hoàng cung mới có tên là " Tử Cấm thành . Trong phát âm cũng như chữ viết Tử Cấm thành còn có một biến thể là Tử Kim thành ....hiểu với nghĩa " Toà thành vàng son " ( quả thật hầu hết các cung điện trong Tử Cấm thành đều lợp ngói lưu ly màu vàng và có tường mà đỏ thắm ) . Tòa cung điện này không những là lớn nhất trong toàn cõi Trung hoa , mà so với các cung điện trên Thế giới cũng có một vị trí đặc biệt . Ví như điện Louvres của Pháp được xây dựng vào thế kỷ XV , năm 1541 sửa chữa thành Hoàng cung . Trải qua 4 lần nâng cấp trong thời Louvres XIV và Napoléon ngót 200 năm , một thời đã trở thành Trung tâm Chính trị , Văn hóa của châu Âu , nhưng so với Cố cung thì diện tích xây dựng chỉ bằng 1/ 4 . Cung Versailles nổi tiếng Thế giới , tác dụng của nó cũng chỉ như Di Hoà viên ( người châu Âu gọi là Hạ cung ) và diện tích của nó cũng chỉ bằng 1/10 Di Hoà viên mà thôi . Hoặc như cung điện Kremli ở Matxcơva được coi là cung điện lớn nhất châu Âu , mà vẫn chưa bằng 1/2 diện tích của Tử cấm thành . Cung điện Burkingham do Công tước Burkingham xây dựng năm 1703 và được nâng cấp năm 1825 ở London , diện tích chỉ bằng 1/10 Tử Cấm thành . Hoàng cung Tokyo Nhật bản có diện tích 21,7 Ha , chưa bằng 1/3 diện tích Cố cung .
Tử Cấm thành với diện tích 720.000 m2 , lưu giữ hơn một triệu văn vật quý hiếm , bảo tồn quần thể kiến trúc khổng lồ hoàn chỉnh , kết tinh của nền Văn minh cổ đại Trung hoa .
Cung điện Tử Cấm thành lợp ngói lưu ly màu vàng , tường màu đỏ thắm sừng sững trên nền đá Ngọc thạch đời hán , màu sắc và cách kiến thiết đều có quan hệ mật thiết với thuyết Âm - Dương - Ngũ Hành trong triết học Trung hoa cổ đại .
Cung điện Tử Cấm thành đều lấy hai màu vàng và đỏ làm chính . Màu vàng trong Âm - Dương - Ngũ hành đại diện cho phương vị Trung ương . Trung ương thuộc Thổ , là gốc của vạn vật . màu đỏ là Hỏa , chủ về sự rạng rỡ . Dùng hai màu vàng , đỏ thể hiện nơi tôn nghiêm tuyệt đối của các bậc Đế Vương , làm Trung tâm của Thiên hạ , vì vậy tường đỏ , ngói vàng là tiêu chí của Hoàng cung , trừ Đàn , Miếu ra , dù là Phủ đệ của Thân Vương cũng không được dùng hai màu đó .
Ngoài ra , trong cung còn có một số kiến trúc dùng ngói xanh và đen vì đó không phải là nơi sinh hoạt của Hoàng Đế . Trong Ngũ hành màu xanh là màu của cây cỏ , tượng trưng mùa xuân , thuộc phương vị Đông , vì vậy trên nóc điện Văn Hoa ở cửa Đông Hoa xưa vốn lợp ngói lưu ly xanh , là nơi đọc sách của Thái tử , đến thời Gia Tĩnh Triều Minh mới đổi thành màu vàng , làm nơi Hoàng Đế triệu kiến các hàn lâm học sĩ , cử hành việc giảng dạy Kinh sách . Tam sở ở phía nam Cố cung là nơi ở của Hoàng tử . Trong Ngũ hành " Mộc " chủ sinh , vì vậy Nam tam sở đã từng là tường đỏ , ngói xanh . Năm Càn Long 39 ( 1774 ) , vì để lưu giữ " Tứ khố Toàn thư " , nên trong cung phải xây Văn Uyên các phòng hỏa hoạn , tường dùng màu xanh xám , lợp ngói lưu ly màu đen , viền xanh , màu đen biểu tượng cho nước .
Hai phòng phía Đông Tây trong cửa Thần vũ nằm ở phương Bắc , thuộc Thủy , cũng có nghĩa là trấn Hỏa , nên dùng ngói màu đen .
Việc sử dụng màu sắc trong kiến trúc tuân theo quy định rất nghiêm ngặt . Màu vàng biểu tượng Chí tôn , tiếp theo là các màu đỏ , xanh thanh Thiên , lam , đen , xám . Nhà dân chỉ được dùng màu đen , xám , trắng .
Về bố cục thì cung điện chia ra làm hai phần lớn : Tiền triều ( chính là ba tòa đại diện ) và Hậu tẩm . Nội đình chia làm Tam bộ : Giữa , Tây , Đông . Cung Càn Thanh , cung Khôn Ninh , điện Giao Thái nằm trên trục tuyến giữa , gọi là Hậu Tam cung . hai bên phải trái là Lục cung Đông Tây , thường gọi là Tam cung Lục viện . Phía nam là mặt tiền , từ Hỏa chủ về sự to lớn . Vì vậy là nơi để thi hành chính sự . Sau là mặt bắc , từ Hỏa chủ về sự cất giấu , vì vậy làm nơi ở . Còn cung điện thuộc về Văn trị thì xây về phía Đông . Đông thuộc Mộc , thuộc về mùa Xuân . Những cung điện dùng cho Võ bị , Hình luật thì xây về phía Tây . Tây thuộc kim , về mùa Thu . Điển hình nhất là Viện văn Hoa nằm ở phía Đông , điện Vũ Anh ở phía Tây bảo vệ cho ba tòa đại diện Trung ương .
Nội các là Nha môn của văn chức , nằm ở phía Đông trong Ngọ môn . Lúc đầu nơi Quân cơ là Nha môn của Võ chức nằm ở phía Tây ngoài cửa Càn Thanh . Trong cung , Viện Càn Thanh ở trung lộ , điện Đoan Ngưng ở phía Đông là nơi bảo quản châu báu , y phục , lễ vật của Hoàng Đế . Điện Mậu cần ở phía tây là nơi hàng năm Hoàng Đế ra lệnh hành quyết các tù nhân .
Ở thành Bắc kinh , Khổng miếu và Quốc Tử giám học Phủ tối cao , nằm ở phía Đông thành , các Cử nhân vào Kinh thi Hội , đều phải đi từ cửa Sùng Văn phía Nam vào . Quân đội đi đánh trận thì xuất phát từ cửa Tuyên Vũ phía Tây thành .
Ở phương chính Nam của Tử Cấm thành có Tả Tổ ( Thái miếu ) , Hữu xã ( Đàn Xã tắc ) , bởi vì Tông miếu là nơi thờ cúng ca ngợi công đức Tổ tông ., đã dượng dục con cháu , thuộc về phương Đông , thuộc Mộc . Xã Tắc là vì dân , vì nước , thuộc Kim , phương Tây . Thiết nhất môn của Ngự Hoa viên ở đầu phía Bắc của tuyến trục giữa Cố cung có` nghĩa là " Thiên nhất sinh Thủy , tường màu xám ( đen ) phù hợp với hướng Thủy ở phía Bắc , để cầu nguyện cho Tử Cấm thành không bị hỏa hoạn . Ngọ môn ở cuối phía Nam , ứng với hướng Hỏa , nên lấy màu đỏ làm chính .
Bốn phía của Hoàng cung , có Thần bốn phương :
Đông : màu xanh , vị trí của Thanh Long .
Nam : màu đỏ , vị trí của Chu tước ( tức chim Phượng ) .
Tây : màu trắng , vị trí của Bạch Hổ .
Bắc : màu đen , vị trí của Quy xà . Đây là ảnh hưởng của Đạo giáo .
Việc xây cung điện còn theo thuyết Âm - Dương , triết thuyết cổ xưa hơn thuyết Ngũ hành , đồ án Âm Dương còn gọi là Thái cực đồ , Bát quái đồ . Nho gia , Đạo giáo đều coi đó là cội nguồn của văn hóa Trung hoa .