Đề mục 7: Vô Ngã




Đã có sự thực chứng về vô thường, nay tôi tiếp tục đi sâu quán sát về ngã. Đầu tiên, tôi quán chiếu lại sự thành hoại của bản thân do các nhân duyên tạo tác mà thành, tôi đi sâu vào câu hỏi “cái gì là ta ?”

Cũng như sự thành và hoại đều do sự tác hợp của nhân duyên, thì cái ta cũng vậy? Không có cái duy nhất nào gọi là ta, mà hết thảy là các yếu tố cấu thành lại giả tạm gọi là ta.
Ví dụ đơn giản, ta nhìn 1 bông hoa ta thấy nó có rất nhiều bộ phận như cuống hoa, cánh hoa, nhị hoa…hết thảy những bộ phận đó kết hợp lại với nhau thì được giả tạm gọi là hoa.
Hay như chiếc xe đạp, ta thấy nó có nào là bánh xe, căm xe, sườn xe, yên xe, tay lái, thắng… hết thảy kết hợp lại, giả tạm gọi là xe đạp.
1 cánh hoa không thể gọi là hoa, hay 1 chiếc bánh xe không thể gọi là xe. Thì bản thân ta cũng thế, 1 cánh tay không thể gọi đó là ta, 1 con mắt không thể coi là ta, mà hết thảy những thứ như tay, chân, mắt, mũi, miệng… kết hợp lại với nhau giả tạm gọi đó là ta, 1 người với tên A, B, C giả tạm gọi tương ứng với những sự kết hợp đó.
Đó là phần ta có thể nhìn thấy rõ ràng được, nay tôi lại đi quán sát thâm sâu hơn về cái mà người ta vẫn cho là cái ta vi diệu ở bên trong, điều khiển, tạo tác, chi phối, biểu cảm, thể hiện…giả tạm gọi là Ngã.
Tôi quán chiếu sâu sát về Ngã, tôi đi vào sự thọ cảm, đối tượng thọ cảm, biểu hiện thọ cảm, cảm xúc thọ cảm. Tôi chợt thấy được 1 sự thật màu nhiệm vi diệu.
Tôi thấy rằng có những bộ phận trên cơ thể ta làm điều kiện cho sự thọ cảm, tôi thấy đầu tiên là mắt, là nhãn căn, đối tượng của mắt là những gì mắt thấy là nhãn trần (sắc) và cái thấy đó là nhãn thức. Tiếp theo là tai, là nhĩ căn, đối tượng của tai là những gì tai nghe được là nhĩ trần (thinh) và cái nghe thấy đó là nhĩ thức. Mũi là tỉ căn, đối tượng của mũi là những hương mà mũi ngửi được là tỉ trần ( hương ) và cái ngửi thấy đó là tỉ thức. Lưỡi là thiệt căn, đối tượng của lưỡi là những vị mà lưỡi nếm được là thiệt trần (vị) và cái nếm thấy đó là thiệt thức. Thân thể là thân, đối tượng của thân thể là những gì thân thể xúc chạm là thân trần (xúc) và cái xúc chạm đó là thân thức. Và cuối cùng là ý thức là tập hợp hết thảy những thức kia, đối tượng của ý thức là pháp, hết thảy các pháp.
Tôi thấy rằng qua các căn đó là điều kiện để có sự thọ cảm, rồi từ sự thọ cảm đó mà những tình cảm trỗi dậy, lợi lạc có, tai hại có. Những tình cảm đó lại là tác nhân chi phối lời nói, hành động của ta. Vì bởi vô minh che lấp, không thấy thiệt chân tướng, thực tướng, vẫn còn vướng mắc, chấp kiến nên ta vướng vào những tình cảm không lợi lạc, dẫn đến những lời nói không lợi lạc và hành động không lợi lạc; những lời nói, hành động đó là tác nhân tạo nên những quả báo tương ứng sau này.

Nay đã quán thấy thế, lại quán thấy hết thảy đều vô thường. Tôi thấy rằng, mắt này rồi sẽ hoại, tai này, mũi này, lưỡi này, thân này rồi sẽ hoại; không còn có những phương tiện tiếp xúc với ngoại cảnh trần thì hết thảy những thọ cảm cảnh trần rồi sẽ không xuất hiện, thọ cảm không xuất hiện thì những tình cảm vương vào thọ cảm cũng sẽ không xuất hiện, không còn những điều kiện tạo tác thì hành động tạo nghiệp cũng không xuất hiện.
Chỉ riêng đi vào từng thức một, ta đều thấy có sự hoại thành, thành hoại liên tục, ví như ta quan sát bông hoa, suy nghĩ khởi niệm về bông hoa, rồi lại quan sát dòng nước, suy nghĩ khởi niệm về dòng nước…. Ta thấy rõ ràng rằng 1 niệm hoại rồi 1 niệm khác lại thành, nó liên tiếp nhau trong sát na mà khiến ta có vọng tưởng về sự bất biến thường hằng. Cũng như những tình cảm, biểu hiện… nó cũng luôn biến đổi, thành rồi hoại, vừa vui đó, lại buồn, rồi hận, rồi thương, hết thảy cứ thành hoại nối tiếp nhau…

Tôi thấy rằng giả tạm có 1 cái gọi là Ngã chi phối, biểu hiện, điều khiển… vì còn có những phương tiện làm điều kiện cho sự hình thành của những cái thấy, nghe, ngửi, nếm, chạm, nghĩ. Rồi từ đó lại sinh khởi những tình cảm nương vào đó, rồi làm nhân cho những lời nói, hành động tạo tác.

Tôi thấy hết thảy những nhân duyên tạo tác, kết thành với nhau mà có cái giả tạm gọi là Ngã.

Tôi chứng thực vô ngã.