Trích dẫn Nguyên văn bởi lien hoa dieu hy Xem Bài Gởi
Có câu này muội muốn nhờ huynh giải thích:
-Gió đưa rau cải về trời
Rau dăm ở lại chịu lời đắng cay.
Khi đọc câu thơ này muội thấy có gì đó xót xa,ai oán...:confused:
Câu ca dao này có truyền thuyết liên quan như sau....

Ở Trị Thiên có câu hò:

Gió đưa cây cải về trời,
Rau răm ở lại chịu lời đắng cay.

Trong 10 năm dạy môn Văn Chương Bình Dân cho học trò trung học Đệ nhị cấp (cấp 3 bây giờ), mặc dù tôi có đưa câu ca dao này vào sách giáo khoa của tôi nhưng tôi không hiểu rõ nghĩa lắm. Tôi có hỏi vài người quen ở quê nhưng họ cũng đành chịu. Tôi lại ra đề cho học trò đi sưu tầm nhưng cũng không có kết quả. Tôi hiểu lờ mờ bằng cách đoán chừng rằng ở nhà quê của ta, phía vườn sau, thường là chỗ "ảng nước" có đặt lu nước rữa mặt, chân tay, chủ nhà thường đánh một vồng đất nhỏ để trồng ít rau răm (gần ảng nước cho dễ tưới). Tiết kiệm đất, tới gần tết, người ta "dăm" thêm vào đó ít cây cải để ăn Tết. Hết mùa lạnh, người ta nhổ cải, chừa rau răm lại. Cải chỉ trồng theo mùa (mùa lạnh, hết lạnh cải không được tốt). Rau răm thì có tính "lưu niên", có thể trồng một lần nhưng để được một năm hay lâu hơn. Có thể ví hai người vợ bé, lẽ mọn một chồng, theo tục đa thê ngày xưa. Một người đã qua đời (Cây cải về trời) nhưng một người còn đó để chịu lời chì chiết của bà vợ cả (chịu lời đắng cay). Có thể là hai con ở (mari Sến), một chị đã mãn mùa (ngày xưa người ta thuê người ở theo mùa, không theo năm như sau này), đã về làng cũ, cũng có thể là đã chết, còn một chị ở lại chịu lời đay nghiến của bà chủ.

Hiểu vậy là sai.

Cách đây mấy hôm, khi tôi dịch cuốn "Văn Chương Bình Dân Việtnam" mà tôi đã soạn cách đây bốn mươi năm để dạy học trò, đọc lại cuốn "Thần Thoại Việt Nam" của Nguyển Tử Năng, trong có truyện "Đức Bà An Hải" là truyện nói tới bà Răm và con là cậu Cải và câu ca dao Răm Cải ở trên, tôi mừng hết sức, như bắt được vàng. Một câu ca dao đeo đẵng tôi gần nửa thế kỷ, nay mới hiểu hết ý nghĩa của nó, không mừng sao được.

Truyện kể rằng:

Đời Hiển Tông nhà Lê, Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn đánh đuổi vào Nam, rồi chạy ra Côn Đảo (Pulau Condor). Bấy giờ Nguyễn Ánh thua thất điên bát đão nhiều trận, thế cùng lực tận. Ông bèn nói với giám mục Bá Đa Lộc (Pignau De Behaine) đem con trai của ông là Hội An, tên tục là Cải, về Pháp để xin viện binh (Việc này xảy ra trước việc Hoàng tử Cảnh). Mẹ của Hội An (tức Cải) là bà Phi Yến, tên tục là Răm mới can rằng:

- “Việc đánh nhau với Tây Sơn là việc trong nhà, nên dấy nghĩa binh mà chống lại. Rước người ngoại quốc (Việt Cọng gọi là người nước ngoài) vào có thể gây hậu họa, sau nữa dân chúng chê cười.”

Nguyễn Ánh không những không nghe, còn nổi giận đùng đùng, cho rằng Phi Yến tư thông với giặc, ra lệnh chém. Quan quyền xông lại can, Nguyễn Ánh mới cho đem giam bà Phi Yến vào hang đá, chờ hậu xét. Khi bị đem đi giam, bà Phi Yến chỉ đem theo ít bánh, đủ ăn trong mười ngày (cũng giống như đi cải tạo, đem theo lương thực 10 ngày!!!) và một con vượn trắng làm bạn.

Ít bữa sau, quân Tây Sơn đánh tới. Nguyễn Ánh vực gia quyến và một ít tàn binh lên thuyền tính chạy ra Phú Quốc. Khi lên ghe, cậu Hội An đòi đem mẹ theo cho được, không thì cho cậu ở lại với mẹ. Nguyễn Ánh giận lắm, cho là giống phản phúc, cũng theo mẹ mà tư thông với giặc thôi, bèn ném cậu xuống biển, nói:

- “Mày muốn theo mẹ mày thì tao cho theo.”

Cậu Hội An chết đưối. May nhờ có con cọp đen mà cậu nuôi từ nhỏ, nhảy theo cậu xuống biển rồi lôi xác cậu vào bờ, moi đất mà chôn. Dân làng biết, bèn đến đắp mộ tử tế.

Do vậy mới có câu ca dao:


Gió đưa cây Cải về trời,
Rau Răm ở lại chịu lời đắng cay.

Cậu Cải (Hội An) chết sớm, mẹ cậu là Răm (tức bà Phi Yến) còn sống. Còn lời đắng cay thì do đâu mà ra? Sách của NTN cũng viết là "lời". Có thể đó là "Đời" mà không phải là "Lời" chăng? Chịu đời đắng cay là đời cô quạnh, con chết, chồng bỏ đó chăng? Người đàn bà có hai nỗi khổ lớn nhất trong đời họ: Một là con chết, hai là chồng bỏ. Bà Phi Yến gặp cả hai cảnh ngộ khổ đau này, không phải là "Đời đắng cay" đó sao? Còn "lời đắng cay" là lời trách mắng, chì chiết, chê bai... thì đâu có ai nói điều đó với bà Phi Yến đâu?

Chuyện kể tiếp rằng:

Một hôm cọp đi lang thang gặp vượn đi hái trái cây về cho bà Phi Yến, bèn nhận ra nhau là "bạn" (vì được nuôi cùng một nhà từ nhỏ). Vượn đưa cọp về hang. Cọp lấy lưng mà đẩy tảng đá che cửa hang lại rồi cả ba về làng.

Một hôm, làng An Hải mở hội, bèn mời bà Phi Yến đến dự. Lúc đó bà mới 23 tuổi. Một tên vô lại họ Biện, thấy bà đẹp bèn đến nắm tay bà. Làng bắt tội nó, phải đòn. Riêng bà Phi Yến, theo tục lệ xưa, có chồng mà để cho người lạ nắm tay cũng là thất tiết với chồng nên bà cắn lưỡi tự tử. Dân làng chôn cất tử tế và xây đền thờ cả hai mẹ con.

Người ta đồn là hai mẹ con bà hiển thánh, thường hay cứu độ dân làng. Những đêm mưa to gió lớn, họ nghe vọng từ trên trời xuống tiếng hai mẹ con khóc than vì số phận đắng cay của họ.

Sau khi Pháp cai trị nước ta, chúng cho xây một nhà tù thật lớn ở Côn Đảo (Việt cọng gọi là traị cải tạo, không gọi là nhà tù). Đinh quang Giáo, Đinh Công Tráng, Tống Duy Tân là những người làm cách mạng chống Pháp, bị tù đầu tiên giam ở nhà tù nổi tiếng này, coi như là "tù trưởng".

Đinh Quang Giáo đóng bè vượt ngục. Giữa biển, sóng đánh rơi mất lu nước ngọt ông mang theo, cơ hồ chết khát. Nghe danh Đức Bà An Hải (danh xưng dân làng An Hải gọi bà Phi Yến) linh thiêng, ông liền khấn nguyện. Chỉ một lúc sau, trời mưa xuống. Ông hứng được nước ngọt mà thoát chết. Đinh Quang Giáo được thuyền buôn của người Tàu chạy đường Hongkong-Singapor cứu thoát, đưa về Tàu. Sau ông đổi tên là Hiếu Văn, tốt nghiệp trường võ bị Hoàng Phố, đóng lon "Trung Tá" và tử trận khi ông đêm quân tấn công quân đội của Trương Tác Lâm ở Hoa Bắc.

Bà Phi Yến quê ở đâu?

Không có sách nào nói tới.

Trong nam, tôi đi đã nhiều, từ Long An, Gò Công về tới Hà Tiên, Rạch giá, Cà Mâu, v.v... Người miền Nam không có tục đặt "ảng nước" trồng rau răm và cải chung một luống như ở miền Trung hay miền Bắc. Ở phía ngoài, dân đông, đất ít, tiết kiệm đất mới phải trồng chung rau răm và cải một luống như vậy.

Sau khi Thái Thượng Vương và Tân Chính Vương bị nhà Tây Sơn giết, anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ rút về Trung thì Nguyễn Phúc Ánh (Nguyễn Ánh) mới hội binh với Đỗ Thành Nhân, Tống Phước Khuông, Lê Văn Câu v,v... lấy lại Saicôn (Saigon bây giờ). Đó là năm 1778, Nguyễn Ánh mới 17 tuổi. Ba năm trước, 1775, khi Nguyễn Nhạc khởi binh chống chúa Nguyễn, chiếm Qui Nhơn rồi Quảng Nam, Nguyễn Ánh theo gia đình chạy vào nam, mới 15 tuổi, có lẽ lúc ấy ông chưa có vợ. Chắc là ông lấy bà Phi Yến lúc sau này, khi ông chạy vào đất Gia định rồi.

Cách đặt tên nôm na theo các sự vật gần gủi là một tục lệ xưa của người Việt Nam: Thằng Tre, Con Măng, Ỗi, Xoài, Ruộng, Lúa, Mạ, v.v... Bà Răm (Phi Yến) cậu Cải (Hội An) cũng được đặt tên theo thói tục đó, không kể là người Nam hay người Bắc. Chỉ khi làm bà vương bà tướng thì mới đổi là Phi Yến (Chim yến đang bay) nghe cho hay. Không lý có bà Chúa Răm? Đó cũng là thường tình, thiên hạ thiếu chi! Tuy nhiên bà Răm cũng là người hay chữ, có nghĩa là bà con nhà quan (không chắc là nhà giàu vì ngày xưa nhà giàu chưa chắc đã hay chữ). Khi con chết, chồng bỏ, bà có làm bài thơ oán than cho số mệnh như sau:

Đốt nén hương thề lạy hóa công,
Vì can mắc tội tiếng thông đồng.
Ngai vàng một thuở ngồi chưa vững,
Hang đá nghìn năm lệ nhỏ hồng.
Máu chảy ruột mềm đau phận thiếp,
Nồi da xáo thịt thỏa tình ông.
Sầu sông thảm núi hờn hoa cỏ
Con hỡi hồn con, chồng hỡi chồng.

Nhưng tên thành phố Hội An thì đã có từ lâu, thời "Nam Bắc phân tranh", sau khi Chúa Nguyễn cai trị và mở mang vùng Quảng Nam (Phía nam nói chung, không riêng gì tỉnh Quảng Nam bây giờ). Đằng Ngoài thì có Phố Hiến (Thứ nhất kinh kỳ, thứ nhì Phố Hiến), Đằng trong thì có Hội An. Faifo chỉ là tên thời thực dân sau này.

Khi đặt tên cho cậu Cải là Hội An, có nghĩa là "hoài cố hương" đó chăng? Tên đó do Nguyễn Ánh hay bà Răm đặt cho con? Không biết được!

Vấn đề tuy còn mơ hồ nhưng cứ căn cứ vào những ý vừa trình bày, có lẽ bà Phi Yến không phải là dân... Nam bộ.

Hiểu ca dao như tôi nói ở trên không hẵn là đúng. Xin nhờ các vị nào hiểu thâm sâu hơn, hay chính là người nơi câu ca dao xuất xứ, xin cho lãnh hội.

Bài này tôi viết ra cũng để tạ ơn học giả Thái Văn Kiểm. Năm 1958, tôi có đọc một bài của học giả đang trên tờ Phụng Sự, giới thiệu chặng đường Nam tiến của dân tộc ta có liên quan đến ca dao. Bài viết của học giả hồi ấy đã gợi hứng cho tôi thực hiện một cuộc hành trình vào ca dao kể từ khi đó cho tới bây giờ.

Worcester, Mass
hoànglonghải/tuệ chương.

...Xem xong không biết các bạn có ý kiến ra sao, riêng TV thì cho rằng ...người ta đang làm cái chuyện truyền thuyết hóa ca dao mà thôi! Xem chơi thì được, nhưng nói cho ra lẽ thì coi bộ không xong.

Bởi lẽ, căn cứ theo sử liệu, từ xưa đến nay người ta đều biết con trai trưởng của Nguyễn Phúc Ánh (vua Gia Long) là Nguyễn Phúc Cảnh. Và đem con đi cầu viện với Pháp chính là cậu Cảnh này, khi đó khoảng 4, 5 tuổi mà thôi (Nguyễn Phúc Cảnh sinh năm Kỷ Hợi -1779, năm Giáp Thìn - 1784 thì đã phải theo Bá-đa-lộc sang Pháp cầu viện rồi.). Làm gì có cậu con trai nào lớn hơn để có câu chuyện xảy ra như truyền thuyết trên có ghi chú ...(Việc này xảy ra trước việc Hoàng tử Cảnh).

Nước ta là nước nông nghiệp, người dân vì vậy mà thường dùng những hình ảnh gió, trăng, hoa, lá ..v..v...mà họ tiếp xúc mỗi ngày để làm phương tiện đưa lời, ẩn dụ ...v...v...Bởi vì dân Việt Nam, nhất là các cô gái, vốn có truyền thống kín đáo, cẩn trọng, họ luôn giữ gìn ý tứ nên mới có những câu ca dao bóng bẩy, xa gần....

Gió đưa bụi chuối sau hè
Anh mê vợ bé, bỏ bè con thơ.

Ta thấy, ở đây, cô gái đã mượn hình ảnh gió thổi bụi chuối sau hè đưa đẩy mà nhẹ nhàng trách chồng ....Anh mê vợ bé, bỏ bè con thơ....Ta thấy, cô ta không nói thẳng rằng ...Anh mê vợ bé, bỏ bê em hoài... mà nói khéo thành ...bỏ bè con thơ. Vừa ý tứ, lại dịu dàng (trước khi trách đã mượn ...chút gió cho mát rồi mới nói!:-)

Hoặc như...

Gió đưa bụi chuối se tàu
Chàng Nam thiếp Bắc làm giàu ai ăn?

Chỉ cần dùng 2 chữ ...se tàu....là đủ để nói lên nỗi cô đơn, chiếc bóng. Lá chuối lạnh hoặc khô héo mới se tàu lại, quả là rất phù hợp khi mượn dùng để ám chỉ nỗi lòng hiu quạnh khi kẻ Bắc, người Nam...

Từ đó, ta thấy 2 câu...

Gió đưa cây cải về trời,
Rau răm ở lại chịu đời đắng cay.

...Hoàn toàn tương tự như những câu ca dao khác. Không có gì đặc biệt để có thể cho rằng nó được xuất thân từ 1 ...truyền thuyết.

Thoáng nghe câu ca dao, có lẽ ai cũng nhận ra lời than vắn, thở dài của một người xa người mình thương. Cụ thể là người yêu hoặc chồng, vợ ...v...v...Nếu gán ép cho hình ảnh của 2 mẹ con như trong câu chuyện trên nghe thật là quá miễn cưỡng, phải không các bạn?

Bây giờ TV sẽ phân tích thêm về 2 câu này ....

Trong các loại rau ăn người ta thường chia làm 2 nhóm: Rau và Cải.

Cải thường là những loại to lớn, cứng cáp, đắt tiền...Còn rau thì thường là những loại mềm yếu, mỏng manh, rẻ tiền.

Đã vậy, ở đây lại là ...Rau Răm, 1 thứ rau quá bọt bèo, không khác gì với cỏ.

Điều đó cho thấy hình ảnh của Cây Cải và Rau Răm được dùng để diễn tả 2 người thuộc 2 giai cấp sang, hèn khác nhau. Và nhất là Cây Cải thì thuộc phái nam, và rau răm thì là phái nữ.

Trong truyền thuyết dân gian ta thường nghe 2 chữ ...phong ba...Đó là sóng, gió cuộc đời, là tác nhân chia Uyên rẽ Thúy. Do vậy, cụm từ ....Gió đưa....đã bộc lộ lên nỗi buồn dịu vợi của người con gái như muốn kể lại rằng ...duyên tình đang thắm đượm, bỗng đâu phong ba nổi lên....

Gió đưa cây cải ...về trời. Trời ở đây có thể được xem như là nơi cao xa, quyền quý (trời=thiên đàng). Vì vậy cho nên khi người đi rồi thì đã để lại em phải thui thủi một mình, chịu đời đắng cay.

Vì sao lại đắng cay? Ta nên biết phụ nữ xa tình nhân là cả một nỗi niềm bi thảm. Ấy thế nhưng vết thương tình cảm đó vẫn không đến nỗi nào khi so với thực tế khi người đi rồi, miệng thế cười chê, tha nhân đàm tiếu...Bất kể người ta chê trách, cười nhạo hay an ủi, vỗ về gì, cũng khiến cho con tim thêm buốt giá...

Toàn cảnh của câu ca dao có thể khiến cho ta hình dung được hình ảnh một nơi thôn dã nào đó, có người quân tử ghé sang, vương vấn tình cảm với một thiếu nữ trong làng. Để rồi ...

Đành rằng máu chảy về tim,
Đố ai ngăn được cánh chim giang hồ.

Chàng đã vì nghiệp lớn hoặc lý do riêng gì đó mà tiếp bước ra đi, để lại cho cô gái vốn thân phận bọt bèo, phải ở lại chịu đời cay đắng...

Không biết những lời TV phân giải như vậy có hợp tình, hợp lý hay không, nhưng TV vẫn mời các bạn thưởng thức ca khúc này để có thể phần nào thấu rõ cho lòng người con gái khi vắng người ...trung ý...

http://www.youtube.com/watch?v=VEiIDm2pkaY

...Thân ái,
-Thiên Vương-