Bài kinh "Pháp môn căn bản" là một bài kinh ngắn nhưng quan trọng và khó hiểu bậc nhất của mọi hành giả học Phật vì tính chất khó hiểu, sâu xa đòi hỏi từng cấp độ nhận thức mà một phàm phu khó có thể nắm bắt một cách rõ ràng. Bài kinh được thuyết ở Ukkatha, nơi rừng Subhaga, cội đại thọ Sala. Mục đích để nhiếp sự ngã mạn của 500 Tỳ-kheo dòng Bà-la-môn xứ Licchavi. 500 Bà-la-môn này tinh thông 3 tạng Kinh Vệ-đà, thông hiểu Pháp và Luật của Thế tôn giảng dạy, họ khởi lên kiêu mạn cho rằng "Ta hiểu biết ngang bằng với Thế Tôn", Đức Phật thuyết bài kinh "Pháp môn Căn bản" họ nhận ra họ không hiểu 1 điều gì cả, không còn kiêu mạn, trở nên hiền như những con rắn bị hút hết độc tố. Kết quả: mặc dầu Đức Phật đã thuyết giảng bài Pháp chi tiết đến như vậy, cả 500 vị đều không hiểu và không hoan hỷ với lời dạy của Ngài. Nhưng chư vị đã bớt đi tâm lý tự mãn, không còn ngã mạn. Và về sau thành tựu Giải thoát.

Để hiểu được lời Phật dạy trong đây, ta phải thật sự nắm vững 12 nhân duyên sanh khổ. Sự dục hỷ ở mức độ thô đến tế, từ dục ái, sắc ái, vô sắc ái. Kẻ phàm phu thì chấp thân, chấp tâm, chấp dục lạc. Người tu hành chấp cảm thọ lạc, Niết Bàn. Tất cả đều là sự Thọ mà duyên ra vui thích trong Tam Giới... sẽ đưa đến Thủ mà tác thành Nghiệp Hữu khởi sanh. Khi như thật thấy tận mắt tác hại của thuốc lá ta sẽ từ bỏ không tham thủ. Niết Bàn chỉ là cứu cánh, Giải Thoát mới là cốt lõi, Bất Tử làm chỗ để thể nhập.

Qua bài kinh này, Đức Thế Tôn đã khai thị cho các Tỳ-kheo về 1 nhân sinh quan rất rõ ràng của Ngài thông qua mức độ giác ngộ của 4 loại người nêu trong kinh. Ngài cũng sẽ sử dụng các thuật ngữ trên xuyên suốt quá trình giảng Đạo. Đối với Ngài, tất cả chúng sinh đều bình đẳng, nếu ai tinh tấn tu tập đều có thể liễu tri Niết Bàn, không phân biệt giai cấp, nguồn gốc (đối lập với Bà La Môn thời này cho rằng khi sinh ra trong dòng Bà-la-môn là Ta có giá trị).

1. Phàm phu: là những người không chịu học, vô minh, không thấy pháp... v... v...
2. Tỳ-kheo hữu học: là những người đang học Pháp, nhưng chưa thành tựu -----> Tỳ-kheo hữu học có thể liễu tri Niết Bàn.
3. Các Tỳ-kheo đã liễu tri Niết Bàn: là bậc A-la-hán vì các lậu đã tận, tu hành thành mãn... v... v... đã được đoạn trừ tham dục, sân hận, si mê... v... v...
4. Như Lai là bậc A-la-hán Chánh Đẳng Chánh Giác... v... v... diệt trừ hoàn toàn cái ác, sự ly tham, sự đoạn diệt, sự xả ly, sự trừ bỏ hoàn toàn cái ác, đã chân chánh giác ngộ vô thượng Chánh Đẳng Chánh Giác.

Kính tưởng Đức Thế Tôn Gotama - vị Phật có thật trong lịch sử loài người.

Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật