Lý Ông Trọng và ngôi đền trong huyền thoại

Bên bờ sông Hồng quanh năm lộng gió, sóng nước mênh mang, có một ngôi đền đang cùng với dòng sông đi vào huyền thoại. Đó là đền Chèm.

Đền tọa lạc trên vùng đất thuộc xã Thụy Phương, huyện Từ Liêm, Hà Nội, thờ Thành hoàng Thượng Đẳng Thiên Vương Lý Ông Trọng.

Truyền thuyết kể rằng: Ông tên thật là Lý Thân, người làng Chèm. Ông là người có nhân đức cao cả, khôi ngô tráng kiện, tầm vóc cao lớn lạ thường, lại có tài thao lược hơn người. Ông sinh ra vào thời Hùng Duệ Vương (vua Hùng thứ 18), mất vào thời Thục Phán An Dương Vương (257-208 trước công nguyên).

Thời đó Tần Thủy Hoàng đã thống nhất Trung Quốc, muốn mở rộng bờ cõi xuống phía Nam. Năm 214 trước công nguyên, vua Tần sai tướng Đồ Thư đem 50 vạn quân rầm rộ tiến đánh nước Âu Lạc (quốc hiệu của nước ta thời đó). Người Âu Việt và Lạc Việt đã đoàn kết chiến đấu và giành được chiến thắng trước quân Tần hùng mạnh. Tướng Đồ Thư bị giết, quân Tần bị thảm bại phải rút lui. Trong cuộc chiến này, Lý Ông Trọng đã lập công xuất sắc, giúp An Dương Vương đánh đuổi được giặc ngoại xâm.

Sau chiến thắng, để kết tình hòa hảo với nước Tần nhằm bảo vệ độc lập lâu dài, An Dương Vương đã cử Lý Ông Trọng sang giúp Tần bảo vệ biên giới phía Bắc. Tần Thủy Hoàng đã thử tài ông về kiến thức văn võ. Kết quả: văn đạt Hiếu liêm, võ xứng Hiệu úy (Tướng chỉ huy). Vua Tần rất mừng, phong cho ông chức Tư lệ hiệu úy, sai dẫn 10 vạn quân ra trấn thủ miền biên cương (thuộc tỉnh Thiểm Tây ngày nay). Ông đã đánh bại được quân Hung Nô (một bộ tộc rất thiện chiến lúc bấy giờ) xâm lược Trung Hoa, bảo vệ vững chắc cương thổ cho đế chế Tần. Khi về già, ông xin trở lại quê hương. Vắng ông, quân Hung Nô lại sang quấy phá. Vua Tần lại phải sai sứ sang Âu Lạc triệu ông. Ông từ chối, nói thác là tuổi già sức yếu, muốn an nghỉ nơi quê hương. Thấy ông không đi, vị sứ giả của vua Tần đành xin ở lại để tránh tội với vua Tần là không thuyết phục được ông và cùng ông phò tá An Dương Vương dựng nghiệp. An Dương Vương sai sứ nói với Tần Thủy Hoàng là ông đã chết nhưng Tần Thủy Hoàng không tin, đòi cho thấy xác ông. Bất đắc dĩ ông đành ẩn lánh nơi núi rừng rồi tử tiết. An Dương Vương đau xót, lấy thủy ngân ngâm xác ông rồi đem nộp cho vua Tần. Tần vương đặt ông thụy hiệu là Lý Ông Trọng, đúc tượng ông cao lớn, oai phong đặt ở cửa Tư Mã, phía bắc kinh đô Hàm Dương. Điều đặc biệt là bụng tượng rỗng, có thể chứa được nhiều người và có máy điều khiển cho tượng cử động. Thấy vậy, quân Hung Nô khiếp sợ, nghĩ ông còn sống, vội vàng rút về nước, không dám gây hấn nữa.

Nhân dân làng Chèm kính trọng đức độ và tài năng của ông, đã suy tôn ông là Thành hoàng Đức Thánh Chèm, tạc tượng vợ chồng ông, thờ chung trong đền làng, gọi là Đức Ông, Đức Bà. Nhà vua truy tặng ông bốn chữ: Thượng Đẳng Thiên Vương.

Khoảng thế kỷ VIII, Triệu Xương, vị quan Đô hộ triều Đường bên Trung Quốc sang nước ta, đã cho lập đền riêng (tức đền Chèm ngày nay), bốn mùa tế lễ. Những năm 864-874, sau khi đánh dẹp quân Nam Chiếu, Cao Biền đã cho sửa sang, tu bổ đền thờ, khắc tượng, gọi là đền Lý Hiệu úy. Qua bao thời đại, ngôi đền đã được tôn tạo, khang trang, to đẹp hơn đến tận ngày nay.

Ngôi đền ngày nay cùng hòa vào dòng lịch sử, văn hóa dân tộc, uy nghi cùng khí thiêng sông núi. Đây là công trình có qui mô bề thế; kiến trúc liên hoàn kiểu nội công ngoại quốc; mỹ thuật điêu khắc lộng lẫy, tinh vi; cấu trúc vững chắc với gần trăm cột gỗ lim vượt sức người ôm, có các ban thờ và cổng tam quan, tọa lạc giữa vườn cổ thụ xanh tươi. Đền Chèm đã được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia loại 1, là một di sản văn hóa quý báu của Thủ đô nói riêng và cả nước nói chung.

Theo truyền thống, hàng năm dân làng Chèm mở lễ hội tưởng niệm Đức Thành hoàng Lý Ông Trọng vào các ngày 14, 15, 16 tháng Năm âm lịch.

Trình tự hoạt động của lễ hội đền Chèm như sau: Ngày 14, đền mở cửa để dân chúng tới thắp hương tưởng niệm. Không chỉ nhân dân làng Chèm mà nhân dân từ nhiều vùng xa gần cũng đến tham dự. Đoàn người ăn mặc chỉnh tề, trong tay là hương hoa, trong tâm là tấm lòng thành kính. Ngày 15 là ngày chính hội. Mở đầu là lễ mộc dục (tắm rửa tượng thần). Một lễ rước lớn, rất đông người, nghiêm trang, tề tựu đủ chức sắc, bô lão và thứ bậc dân chúng. Họ lên đê, đi ngược sông Hồng ba dặm, rồi xuống thuyền. Thuyền xoay ba vòng, trai tráng trong làng đổ đầy nước vào các ché sứ lớn, đánh phèn cho trong. Sau đó, đoàn thuyền xuôi dòng về nhà Mã (cách đền 1 km) để lấy đồ mã, quân trang cho Đức Ông. Đồ mã gồm ngựa xe, y phục, cờ hội, đao kiếm làm bằng cột tre phết giấy lộng lẫy sắc màu. Đám rước bước lên bờ, dừng ở sân đền để làm lễ tắm rửa tượng thánh. Ngày xưa, lễ này được tiến hành trên sông, tức là rước tượng Đức Ông ra sông để tắm rửa theo cách sống bình dị của ông lúc sinh thời. Ngày nay, để đỡ nặng nhọc, các cụ trong làng quyết định làm lễ ngay tại sân đền. Lúc hoàng hôn xuống, lễ rước văn tế được cử hành long trọng từ nhà ông Trưởng văn (người chấp bút làm văn) tới đền. Bài kinh kể lại công đức của Lý Ông Trọng do một vị sư đọc, diễn ra vào đêm rằm. Vào ngày chính hội này, dân làng còn tổ chức hội thả chim bồ câu, thi bơi chải, đấu vật, diễu võ, múa hát, diễn tuồng và nhiều trò chơi dân gian khác từ sáng đến tối.

Ngày 16 là ngày cuối hội, vẫn tiếp tục các trò chơi như đấu cờ, đấu vật, hát chèo, hát ví, đối đáp nam nữ... Quang cảnh luôn tưng bừng nhộn nhịp từ sáng đến tối.

Ngày nay, đền Chèm đã được tu sửa, tôn tạo khang trang, uy nghi soi bóng trên dòng sông Hồng. Hàng năm, lễ hội vẫn được tổ chức long trọng với mọi nghi thức đậm đà bản sắc dân tộc.

Thượng Đẳng Thiên Vương Lý Ông Trọng được nhân dân ngưỡng mộ và truyền tụng cô đọng qua mấy câu thơ:

Lý Ông quê ở Thụy Phương,
Người đời vua Thục mà sang thi Tần.
Hiếu liêm nhẹ bước thanh vân,
Làm quan Hiệu úy đem quân ngự hồ
Uy danh đã khiếp Hung Nô,
Người về Nam Việt, hình đồ Bắc phương.


(Theo Hồng Quang)

HELLBOY