5. Năm Nghĩa

Người thôn An Vinh, huyện Bình Khê (Tây Sơn ngày nay), bạn học võ cùng với ông Hương mục Ngạc.
Gia đình thuộc tầng lớp trung nông. Vóc người cao nhưng mảnh khảnh. Tình hình hiền lành đôn hậu. Thích học võ nghệ, song lại không ưa tranh tài cao thấp. Nghe tiếng đồn danh sư Khánh Bút nên xuống Kiến Hàng xin lạy thầy thụ giáo. Học được chân truyền về roi. Chuyên sử dụng roi đấu và roi chiến (trường tiên và trung bình tiên). Tính hợp với thầy, được thầy thương như con.
Không nhận dạy học trò, nhưng có truyền lại một vài thế về roi chiến cho Hồ Ngạnh.
Năm 1908, phong trào kháng thuế tại Bình Định bùng nổ. Ông Huỳnh Vân người Phù Mỹ, võ giỏi, chí lớn, có học vấn, ở trong ban lãnh đạo phong trào, đích thân lên An Vinh mời ông cùng Hương mục Ngạc tham gia phong trào. Biết rằng mình không có tài lãnh đạo nên ông chỉ tham gia hỗ trợ. Ông vui vẻ nhập cùng nhóm Hương mục Ngạc đi trừng trị bọn cường hào theo làm tay sai cho Pháp.
Tại làng Trung Ái thuộc huyện An Nhơn có một tên đội, thường được gọi là Đội Roi, dựa thế quan thầy, thường làm nhiều việc tàn ác. Hành động nổi tiếng nhất của y là tra tấn người tình nghi bằng cách đốt chảy đèn chai rồi rảy lên người nạn nhân. Đèn chai là một loại đèn thắp bằng dầu chai lấy từ nhựa cây dầu rái đã khô, bó lại bằng lá chuối, to bằng cổ tay. Khi cháy, dầu chảy ra đặc sệt và nóng vô cùng. Khi dính vào da thịt vẫn bốc cháy. Vết thương rất lâu lành, càng ngày càng ăn sâu vào thịt. Cảm giác đau nóng luôn luôn thường trực tại vết thương.
Đội Roi dùng que gạt từng giọt dầu đang cháy sôi lên đùi, lên bụng, lên lưng nạn nhân. Mỗi khi một ít, kéo dài sự đau đớn cho nạn nhân. Ban đầu thì kêu thét, rên la. Sau cùng ngất đi trong đau đớn. Tỉnh dậy, cơn đau đớn vẫn tiếp tục hành hạ, nạn nhân đành phải chịu nhận tất cả những gì có hoặc không có mà Đội Roi muốn biết. Thường thì phải đem tiền hoặc tài sản ra hối lộ.
Tiếng đồn vang đến tai toán võ sĩ An Vinh, mọi người đồng thanh giao phó nhiệm vụ trừng trị cho Năm Nghĩa.
Biết được Đội Roi sở trường về roi chiến (trung bình tiên), y đã từng phục vụ ở đội thị vệ kinh đô Huế, nên được huấn luyện thuần thục môn này. Sau vì bị tội đả thương người nên bị đuổi về quê, sung vào đội lính lệ phủ Bình Định. Tự thị là võ nghệ hơn người, đi đâu y cũng rêu rao câu "Nhất roi Kinh, nhì quyền Bình Định". Ít người dám tỷ đấu với y, vì y giỏi về roi và cũng giỏi về sự thù vặt, ai không nhường, y tìm đủ mọi cách hãm hại vu cáo. Và hại luôn cả con cháu dòng họ.
Một buổi chiều, Năm Nghĩa ăn mặc chỉnh tề cùng với hai người bạn đồng phái đến nhà Đội Roi và được tiếp đón tử tế. Chủ, khách vừa cạn tuần trà thì Năm Nghĩa đứng lên:
- Tôi là Năm Nghĩa, người thôn An Vinh, lâu nay nghe tiếng ông đội là bậc thầy về roi kinh, hôm nay nhân có việc đi qua đây, xin mạo muội đến xin ông đội chỉ giáo một vài đường roi.
Đội Roi vốn cũng đã nghe danh Năm Nghĩa, song vẫn tỏ ý khinh thường, đáp:
- Đã đấu thì chỉ có thắng và bại chứ không có chỉ dạy. Tôi đã có nhận làm thầy ông đâu? Nếu ông muốn đấu thì phải lập tờ cam đoan thì mới được thưởng thức vài đường roi kinh. Ông có hai ông bạn đi theo làm chứng, tôi sẽ cho mời hương chức đến chứng kiến.
Năm Nghĩa y lời.
Vốn sở trường môn trung bình tiên, Đội Roi đã vin cớ nhà không có trường tiên nên đề nghị tỉ thí bằng roi chiến. Năm Nghĩa lại sở trường roi đấu, nhưng vẫn vui vẻ dùng roi chiến.
Vừa mới nhập cuộc, Đội Roi đã dùng ngay các thế hiểm độc mong hạ ngay Năm Nghĩa. Nhưng Năm Nghĩa đã phá giải hết tất cả. Tiếng roi chạm nhau kêu giòn như pháo nổ. Hai lần Đội Roi dùng đến thế "lạc côn" giả làm rơi gậy để lừa địch thủ, nhưng Năm Nghĩa đã ung dung né tránh.
Sau hơn mười hiệp thì Đội Roi đã trúng một đòn "đâm so đũa" của Năm Nghĩa, gậy văng đến tận cuối sân, Đội Roi loạng choạng ngã ngửa ra sân. Buông gậy, Năm Nghĩa chạy lại đỡ Đội Roi dậy. Khiếp phục trước thế roi thần diệu của Năm Nghĩa, Đội Roi xanh mặt lắp bắp:
- Xin cảm ơn đã tha mạng, thật bái phục, bái phục!
Năm Nghĩa dìu Đội Roi vào nhà, an ủi:
- Cánh tay của nhân huynh chỉ tạm thời tê bại trong vòng ba tháng. Trong thời gian này, nhân huynh đừng nên sử dụng lực kẻo ảnh hưởng suốt đời. Chúng ta đều là con nhà võ sĩ, cần lấy đức để tạo nghiệp về sau. Tôi với nhân huynh không thù không oán, nên không nỡ làm hư hại cánh tay của huynh. Tôi chỉ xin huynh nhớ cho một điều, nhân huynh còn có mẹ già mà huynh là người con chí hiếu nên mỗi khi huynh hành động một việc gì thì xin huynh hãy vì mẹ già mà nương nhẹ tay cho.
Từ đó, Đội Roi xin được về quê phụng dưỡng mẹ già và thề không bao giờ sử dụng võ nữa.
Nhân dân hai huyện Bình Khuê, An Nhơn mỗi khi nhắc đến Năm Nghĩa đều nhớ đến hành vi nghĩa trượng trong câu chuyện dùng đức độ từ tâm để cải hóa một kẻ có võ nghệ mà thiếu lương tri.
Còn Năm Nghĩa giải thích sự khoan dung của ông:
- Đội Roi vốn là một người con hiếu, còn mẹ già. Nếu giết Đội Roi thi quan quân địa phương sẽ vin vào cớ đó mà đàn áp phong trào, mà trả thù nhân dân An Vinh. Đội Roi sẽ cạch đến già, vì con nhà võ đã biết rằng mình thua một đòn chí tử thì suốt đời sẽ nhớ mãi. Cảm hóa người là chính, giết người chỉ là sự bất đắc dĩ mà thôi.