Luật tục thời hiện đại: Chết vì tục thi lặn nước
Thứ Tư, 12/05/2010 --- cập nhật 08:17 GMT+7


Người Ja Rai bao đời nay vẫn lưu truyền một luật tục lạ lùng: thi lặn nước, gọi là “nao nhũ ia”. Khi nghi kỵ nhau mà không thể tự phân xử, người làng sẽ kéo nhau ra suối để “nao nhũ ia”. Ai lặn lâu hơn tức là người đó không nói dối, người ngoi lên trước phải chịu phạt nặng.



Nỗi oan “ma lai”

Buôn Tào Roòng (xã Ia Pal, Chư Sê, Gia Lai) chỉ nằm cách thành phố Pleiku chưa đầy 50km. Đã bốn năm trôi qua nhưng bà Siu M’Lanh ở buôn Tào Roòng, vợ ông Rơ O Tiu, vẫn chưa hết buồn đau. Nhắc đến chồng, khuôn mặt Siu M’Lanh bỗng buồn rười rượi: “Thằng chồng nó bị chết vì thách lặn nước, thằng Siu Nhiên (con trai) nó cũng đi về với atâu (tổ tiên, ông bà) luôn rồi nên giờ nương rẫy một mình tao làm không nổi, khổ lắm”.

Ông Siu Đến, trưởng thôn Tào Ròng, kể: “Chuyện xảy ra khoảng tháng 8-2006. Những ngày đó cuộc sống buôn làng vốn bình yên bỗng bị đảo lộn từ việc ông Rơ O Tiu và con trai là Siu Nhiên (học lớp 9) cho rằng ông Rơ Lan Gan, người cùng buôn, đã xấu bụng mà bỏ thuốc thư vào người thằng Siu Nhiên. Nguyên nhân cũng bắt đầu từ việc thằng Siu Nhiên đang khỏe mạnh cường tráng bỗng dưng đổ bệnh nặng, máu từ miệng cứ thế mà chảy ròng ròng đến nỗi không ăn không uống gì được. Bỗng một đêm thằng Nhiên lên cơn vật vã, trong cơn mơ nó la hét và bảo rằng nó gặp thằng Rơ Lan Gan ở cùng buôn, thằng Gan nói chính nó đã “thư” lên người nên thằng Nhiên mới bị bệnh”.


Siu M’Lanh với tấm ảnh có hình chồng mình là ông Rơ O Tiu (đã chết vì tục lặn nước) - Ảnh: T.B.D.


Nghe vậy, sáng hôm sau hai cha con Rơ O Tiu và Siu Nhiên chạy sang nhà Rơ Lan Gan giọng đằng đằng sát khí: “Chính mày đã bỏ con ma lai vào người con tao, giờ mày phải bắt nó ra không thì lũ làng sẽ xử tội mày”. Nghe vậy Rơ Lan Gan ngớ người nhưng càng chối lại càng bị xa lánh. Từ ngày bị đổ tội có thuốc thư, Rơ Lan Gan bị người làng cô lập hoàn toàn. Quá phẫn uất, Rơ Lan Gan bèn chạy sang nhà Rơ O Tiu đề nghị hai bên cùng ra suối lặn nước theo tục của người Ja Rai để chứng minh cái bụng của mình.

Mọi thứ chuẩn bị xong, một buổi chiều giữa tháng 8, con suối Ia Pát cách buôn làng gần nửa ngày đi bộ được chọn làm địa điểm “tỉ thí” trước sự chứng kiến của hàng trăm người làng. Sau khi cúng yàng xong, cả Rơ Lan Gan và Rơ O Tiu lao mình xuống nước.

Thế nhưng, mãi tới gần chục phút sau vẫn chẳng thấy ai ngoi lên, người làng bỗng tá hỏa khi thấy cái lưng của Rơ Lan Gan trồi lên với dấu hiệu bất thường. Trai tráng được lệnh nhảy xuống thì đã quá muộn, Rơ O Tiu đã chết ngạt. Rơ Lan Gan cái bụng cũng căng đầy, phải nhờ đến thầy giỏi mới cứu nổi. Mãi tới bây giờ nhắc lại chuyện cũ ông Rơ Lan Gan còn khiếp sợ và thu mình vào góc nhà sàn.

Phó chủ tịch UBND xã Ia M’Lah (huyện Krông Pa, Gia Lai), ông Võ Quang Huy, ngao ngán: “Thỉnh thoảng tôi lại được mời đi chứng kiến cuộc lặn nước giữa người làng với nhau, và phần lớn vụ nào biết được chúng tôi cũng huy động lực lượng công an, cán bộ tìm cách ngăn chặn để tránh xảy ra hậu quả đáng tiếc. Ông Huy cũng nói giờ đây tục lặn nước vẫn được coi như biện pháp đầy bất trắc để người làng phân xử với nhau".

“Luật làng” và luật pháp

Suốt cả ngày hôm đó trời mưa, toàn bộ dân làng Đăk Rao Nhỏ (xã PôKô, huyện Đăk Tô, tỉnh Kon Tum) không ai buồn lên rẫy, lên nương mà tụ tập về nhà rông của làng để nghe già làng xử tội A Thun, “nghi can” trong vụ làm chết người trước đó.

Cả làng giơ tay biểu quyết thống nhất đuổi A Thun ra khỏi làng. Không nhận tội mà cái miệng A Thun cự cãi hoài và nhất định nói “Không đi đâu cả vì không làm A Tao chết” khiến cuộc xử theo tục lệ của làng càng lúc càng “nóng”. Cuối cùng để khẳng định tội trạng của A Thun là chính xác, họ bèn lôi A Thun xuống suối Đăk Mor, mé sông PôKô để nhấn chìm xuống nước. “Nếu không chết thì nó không phạm tội!”, già làng quả quyết vậy.

Câu chuyện bắt đầu từ lễ hỏi của A Nạp, con trai ông A Bai, “bắt vợ” cùng làng Đăk Rao Nhỏ, mọi người trong làng tụ tập đông vui uống rượu chúc mừng. Đến dự buổi uống rượu hôm đó còn có A Thun, A Tao. Khi đã ngà ngà, A Tao và A Thun cãi vã kịch liệt. Được mọi người can ngăn nên ai về nhà nấy. Trời gần sáng, tiếng chân người chạy rậm rịch, con chim lợn đậu trên cây kơnia đầu làng kêu thảm thiết. Già làng tỉnh giấc, phán rằng: “Sẽ có điềm không lành!”. Một lúc sau có người chạy đến báo tin A Tao đã chết “tươi” trong đêm. Rồi có người nghi ngờ vì chính cái miệng A Thun trong khi uống rượu và cự cãi với A Tao đã nói “tao cho mày chết!”.

Chín thanh niên trai tráng trong làng xung phong “thi hành án”, bắt A Thun đưa đi dìm nước. Họ dùng dây rừng mắc vào cổ và lôi A Thun đi. Hết dìm nước lại đánh đập. Đến khi A Thun không còn cựa quậy nữa họ mới buông tha. Mặc cho vợ A Thun là chị Y Tiên kêu khóc thảm thiết, nhưng cái bụng không ai chịu bỏ vào, cái tai không ai thèm nghe dù chỉ một lời.

Sau khi A Thun chết, Công an tỉnh Kon Tum đã vào cuộc điều tra. Kết cục chín thanh niên tham gia dìm nước làm chết A Thun bị bắt giữ. Tòa án nhân dân tỉnh Kon Tum mở phiên tòa xét xử công khai, cả chín người đều lãnh án nặng, ít thì 6-7 năm tù giam, nhiều nhất là A Oanh tới 9 năm 6 tháng tù giam. Đến nay có sáu người do chấp hành tốt nên đã ra tù. Còn A Dít, A Nur và A Oanh vẫn đang phải chấp hành hình phạt.

Nhắc lại chuyện cũ, A Giáo, cán bộ Mặt trận thôn Đăk Rao Nhỏ, kết rằng: Từ đó đến nay trong làng không hề để xảy ra xích mích, nếu có thì mời cán bộ đến giải quyết chứ không dám tự ý đưa ra xử tại làng nữa.

Theo Tuổi Trẻ