Những cuốn sách bị ‘nguyền rủa’, không ai dám đọc ở Lào Cai

[Bin571]

Những cuốn sách bị ‘nguyền rủa’, không ai dám đọc ở Lào Cai - Kỳ 1

21/6/2014 11:39

Kỳ 1: Những cuốn sách cổ bí ẩn

Bản My (xã Xuân Quang, Bảo Thắng, Lào Cai) nằm chênh vênh trên sườn núi Khe Quýt. Đường vào bản là lối mòn nhỏ xíu, quanh co hun hút. Sự cách trở đường sá khiến bản My bảo tồn được nguyên vẹn những giá trị văn hóa truyền thống. Các nhà khoa học của Lào Cai và cả trung ương, mỗi khi nghiên cứu văn hóa Dao thường về bản My thu thập thông tin.

Bản My hấp dẫn các nhà nghiên cứu bởi nơi đây có khá nhiều thầy cúng, hay còn gọi là thầy mo. Với văn hóa Dao, thầy cúng như vị thần, được mọi người tôn trọng. Còn đối với các nhà nghiên cứu, thầy cúng là một “bảo tàng sống của văn hóa Dao”.

Lâu nay, xã hội có cái nhìn phiến diện về thầy cúng, thầy mo và coi họ là “biểu tượng” của mê tín dị đoan, song theo các nhà khoa học, thầy mo người Dao chính là “bảo tàng” lưu giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Các thầy mo đều là người biết đọc, biết viết chữ Nôm Dao cổ, do vậy, họ lĩnh hội các tri thức quý giá đậm văn hóa Dao từ đời trước truyền lại cho thế hệ sau.

Nhà thầy cúng Đặng Văn Chung nằm cuối bản My. Nhà thầy tềnh toàng, nằm sát bìa rừng. Tôi vào nhà, vợ thầy và đám con cứ tròn xoe mắt vì không biết tiếng phổ thông. Thầy cúng Chung vẫn nằm còng queo trên giường. Chả là buổi trưa thầy nhậu ở đám ma hơi quá chén.

Tủ sách cổ của thầy cúng Đăng Văn Chung

Mỗi khi có đám trong bản, các thầy cúng vất vả nhất. Họ phải cúng bái suốt 3 ngày 3 đêm. Các bài cúng đều ghi ở trong các cuốn sách cổ. Thầy cúng làm các nghi lễ theo hướng dẫn của sách và đọc các bài cúng như trong sách dạy.

Bà vợ đánh thức thầy cúng Đặng Văn Chung dậy. Thầy cúng Chung có khuôn mặt hốc hác, dáng như cây sậy già. Khi hỏi đến chuyện sách cổ, thầy tỉnh như sáo.Chúng tôi phải trình giấy tờ, giới thiệu công việc thầy mới trèo lên giường rồi móc lấy chiếc chìa khóa ở mãi trên vách nhà. Thầy bảo, thời gian gần đây có nhiều người dưới xuôi vào gạ mua sách cổ, thậm chí một số nhà còn mất trộm sách cổ nên thầy phải cảnh giác.

Thầy cúng Chung mở chiếc tủ ọp ẹp, chúng tôi khá bất ngờ: cả một ngăn tủ đầy ắp sách cổ. Bê ra, kín cả bàn. Một số cuốn rách tươm rách nát, mối mọt gặm nhôm nhoam. Các trang sách đều lên màu vàng nhạt, bìa đen xỉn trông rất cổ. Nhìn đống sách có cảm giác nhiều năm nay thầy cúng không động đến chúng. Ông gói những cuốn sách này bằng mấy lượt túi nilon, nhưng cũng không ngăn được mối mọt và hơi ẩm.

Thầy cúng Đặng Văn Chung đọc sách cổ dùng trong các nghi lễ tang ma

Thầy cúng Chung cũng không biết những cuốn sách này có tuổi đời bao nhiêu năm, đã truyền lại được bao nhiêu đời, chỉ biết rằng, cụ tổ truyền lại cho bố, rồi khi bố ông mất đi, nó thuộc về ông. Đời nọ, đời kia đều giữ như bảo vật gia truyền, nên ông cũng coi những cuốn sách này là vật thiêng.Đời cụ, đời ông đều là thầy mo, nhưng cha ông không chịu học, không biết chữ Nôm Dao nên không được là thầy mo. Với ý định tìm hiểu xem những cuốn sách này viết gì mà tổ tiên quý như vậy, ông quyết tâm học chữ Nôm Dao.


Vừa học từ các thầy cúng, vừa tự dùi mài kinh sử, vậy mà ông Chung trở thành người rất giỏi chữ Nôm Dao cổ. Thông hiểu chữ Nôm Dao, ông trở thành thầy cúng có uy tín trong bản. Mọi lễ hội, chuyện lớn, chuyện bé của các gia đình, bản làng, ông và những thầy cúng là người cầm trịch.

Tôi đếm đống sách cổ của thầy cúng Chung thấy tròn 80 cuốn. Trong số đó, chiếm 1/4 là các loại sách liên quan đến tục làm tang ma. Riêng sách hướng dẫn đưa tang đã có tới 6 cuốn, chỉ dẫn rất tỉ mỉ từng bước tiến hành để người chết được lên thiên đàng, con cháu ở lại an vui.


Những cuốn sách hát cũng chiếm phần lớn số lượng. Xưa kia, người Dao thường trò chuyện bằng các câu hát, câu đối. Trai gái tán tỉnh nhau cũng dùng câu hát. Gặp nhau giữa đường cũng chào nhau bằng câu hát hoặc câu đối. Ngồi uống rượu suông cũng có bài hát riêng…Tóm lại, những cuốn sách này dạy con người trò chuyện bằng những câu hát rất ý nghĩa, nhân văn và đậm chất văn hóa Dao. Tuy nhiên, ngày nay người Dao chỉ còn hát trong các lễ hội mà thôi. Ít người đọc được sách, vài thầy mo không đủ sức truyền bá lại cho con cháu nên những cuốn sách hát này nằm im trong tủ và như vậy, văn hóa Dao đã rơi rụng phần nào.


Trong đống sách cổ của thầy cúng Chung còn có những cuốn kinh thư. Bộ kinh thư đầy đủ của người Dao có tới 27 cuốn, tuy nhiên, thầy cúng Chung chỉ có 14 cuốn. Mỗi cuốn kinh thư đều có tên riêng.

Thầy cúng Chung kể rằng, có lần, mấy nhà nghiên cứu văn hóa của Trung Quốc sang đây nghiên cứu đống sách cổ của ông và khẳng định nội dung các cuốn kinh thư đều không giống kinh thư của Trung Quốc. Phải chăng những cuốn kinh thư này do người Dao cổ sáng tạo ra? Các nhà khoa học cần nghiên cứu, bởi có thể đây là những pho sách chứa đựng những tri thức uyên thâm của người Dao cổ.


Đặc biệt quý hiếm là 3 cuốn sách khổ lớn, khá dày, được thầy cúng Đặng Văn Chung bọc rất cẩn thận, mặc dù ông không dùng đến nó bao giờ. Ông bảo đây là sách niệm. Hầu như không tìm thấy ở đâu có 3 cuốn sách này nữa.

3 cuốn sách niệm có tên: Hồng ân đại hội huyền bí (nội dung về những thiên cơ không thể tiết lộ), Tang gia kim ngôn nhất bản (Lời vàng trong đám tang) và Lương duyên huyền bí (các phép tắc cúng chay tổ tiên để siêu độ các linh hồn, cô hồn, vong linh…).

Bìa một cuốn sách bị nguyền rủa

Điều đặc biệt là người dùng sách không được đọc sách thành lời, mà chỉ nhìn các chữ và ngẫm trong đầu.Trong cuốn Hồng ân đại hội huyền bí trang đầu có đề: Nguyên bản của ông Lý Viện Minh phép phó (cấp cho) ông Hoàng Thắng Thái năm Tuế thứ kỷ tị niên bính dần nguyệt.

Những cuốn sách quý đều có ghi tên người chép sách, cấp sách cho ai và chỉ những người được cấp sách mới được dùng. Khi người dùng chết đi thì truyền lại cho con cháu. Những người không được truyền lại sách đều không dám động đến những cuốn sách này bởi trang đầu cuốn sách có ghi lời chú mang nội dung nguyền rủa. Lời nguyền nói rằng, nếu ai không được cấp sách này mà mang đi sẽ gặp tai họa.


Như vậy, các cuốn sách đều có nguồn gốc rõ ràng và nó gắn với sứ mệnh của dòng họ và mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Chính vì thế, những cuốn sách cổ được các thầy cúng giữ gìn rất cẩn thận và coi nó là tài sản vô giá.Còn tiếp…

[Bin571]

Những cuốn sách cổ hé lộ bí ẩn về nguồn gốc người Dao - Kỳ 2

22/6/2014 10:10

Kỳ 2: Sách cổ hé lộ nguồn gốc người Dao

Trong bản My (xã Xuân Quang, Bảo Thắng, Lào Cai) còn kể mãi chuyện thầy cúng Lý Văn Thắng vác gậy đuổi đám săn sách cổ. Thầy cúng Thắng sở hữu những 50 cuốn sách. Tuy nhiên, mối mọt gặm nhấm nát hết, lỗ rỗ như mặt sàng, không còn đọc nổi nữa. Thế nhưng, khi đám người lùng mua sách cổ đến hỏi mua với giá rất cao, ông vẫn kiên quyết không bán. Đám người này cứ nói khó nói dễ, lại lỡ mồm bảo: “Ông giữ đống giấy lộn này làm gì?”. Bực mình, thầy cúng Thắng vác gậy đuổi đánh té phở.

Thầy cúng Thắng bảo rằng: “Cứ để cho nó hỏng. Còn nhìn thấy sách ngày nào là còn nhìn thấy mặt cha ông”. Thầy cúng Thắng lấy chiếc chăn dạ còn mới của vợ cắt ra từng mảnh đem bọc sách.Ngoài ra, thầy cúng Triệu Minh Sinh (có 30 cuốn), rồi thầy cúng Bàn Tiến Sinh (có 40 cuốn)… cũng giữ gìn những cuốn sách cổ như báu vật gia truyền. Dù nghèo, dù khổ, dù đói rách, họ vẫn giữ gìn sách cổ cẩn thận như giữ gìn văn hóa cho con cháu người Dao

Sách không được bảo quản tốt nên rách nát rất nhiều

Cũng có nhiều lần đám người săn sách cổ thu mua thành công. Biết không dùng tiền bạc thuyết phục được các thầy cúng, đám lái buôn sử dụng bài “tâm lý chiến”, đánh vào tính thật thà của họ.Mấy năm trước, đám người săn đồ cổ tìm vào nhà thầy cúng Hoàng Sĩ Lực lùng mua sách. Họ nài nỉ thế nào, trả giá ra sao, thầy cúng Lực cũng nhất định không bán.


Thời gian sau, nhóm người khác giới thiệu ở Hà Đông (Hà Nội), mang theo một can rượu và nhiều mồi nhậu. Họ tuyệt nhiên không nói đến chuyện mua sách. Thầy cúng Lực ngồi uống cùng họ suốt mấy tiếng.Đến lúc ngà ngà say, thấy quý “anh em” nên mở tủ bán cho họ mấy cuốn liền. Lúc tỉnh rượu, giật mình mở tủ thấy chả còn cuốn sách cổ nào. Cả chiếc chuông đồng cổ treo chiếc răng nanh hổ làm quả lắc và chiếc gậy tổ tiên truyền lại dùng để múa khi cúng cũng biến mất. Bài học này được các thầy cúng khác ghi nhớ, do vậy, thấy người lạ đến nhà hỏi chuyện sách vở, họ đuổi từ đầu ngõ.

Đống sách cổ đã nát bươm của thầy cúng Lý Văn Thắng

Những cuốn sách cổ của người Dao đều được làm thủ công. Người Dao xưa dùng rơm và vỏ cây phù dung giã nát lấy bột. Sau đó, đổ bột lên tấm vải được căng như mặt trống, lấy que nứa gạt mỏng rồi đem phơi thì được một loại giấy vàng thẫm. Giấy này làm bìa sách. Còn thay rơm bằng nứa non thì được giấy trắng dùng để viết. Những cuốn sách đều được chép tay và những nét chữ rất đẹp.Trong nhiều cuốn sách cổ ghi lại nguồn gốc của người Dao. Theo đó, người Dao có xuất xứ từ vùng rừng rậm huyền bí Hội Khể Sơn, thời Sở Bình Vương. 5 họ người Dao sống tự do tự tại trong rừng dưới sự quản lý của ông vua Bàn.


Ông vua Bàn cho dân tự do phá rừng kiếm sống nên người Dao xưa kia không biết làm ruộng. Vậy mới có câu: "Công tổ nguyên lai vô điền địa - Niên niên kiệt phủ nhập sơn lam" (tức là: Tổ tiên người Dao không biết làm ruộng - Năm năm chỉ biết vác búa vào rừng).

Thanh niên bản My đọc chữ Nôm Dao

Ông vua Bàn chết, đời vua sau tranh ngôi đoạt chức rồi chiến tranh liên miên khiến các dòng họ người Dao tan tác khắp nơi. Một nhánh người Dao di chuyển xuống phía Nam. Các nhà khoa học cho rằng, 300 năm trước người Dao đã có mặt ở Việt Nam.Như vậy, cùng với xuất xứ của người Dao từ phía Bắc thì chữ Nôm Dao cũng có nguồn gốc từ chữ Hán. Chữ Hán du nhập vào nước ta đã được cải biên và trở thành chữ Nôm. Cũng như vậy, chữ Hán được người Dao mang theo rồi cải biến rất nhiều, viết rất khác và đọc bằng tiếng Dao nên đã trở thành chữ Nôm Dao.


Chữ Nôm Dao đã tồn tại hàng trăm hay ngàn năm trong lòng dân tộc Dao các nhà khoa học hiện vẫn chưa xác định được và hầu như các tài liệu cũng không thấy nhắc đến, chỉ biết rằng, từ nhiều đời trước, người Dao đã coi đây như chữ viết riêng của dân tộc mình.Theo TS. Trần Hữu Sơn, những cuốn sách cổ của người Dao lưu trữ lượng tri thức khổng lồ. Tất cả những tri thức thiên - địa - nhân đều có. Mỗi cuốn sách chuyên sâu về một lĩnh vực như tín ngưỡng thờ cúng, ma chay, tổ chức lễ hội, cấp sắc, hướng dẫn làm nông nghiệp, nắm bắt quy luật thiên nhiên, địa lý, rồi chuyện tình cảm vợ chồng, cha con, trai gái, anh em, làng xóm…

Thầy cúng Đặng Văn Chung và những cuốn sách Dao cổ rất quý

Đặc biệt quý hiếm là những cuốn sách thuốc. Từ mấy chục năm nay, những cuốn sách thuốc được người Trung Quốc săn lùng thu mua với giá cao, do vậy, hầu như không còn sách thuốc nữa. Tuy nhiên, có những cuốn sách thuốc người Trung Quốc không thể đọc được vì nhiều chữ Nôm Dao hoàn toàn khác với chữ Hán cổ.


Hiện tại, cả xã Xuân Quang chỉ còn mỗi cuốn sách thuốc của anh Lợi. Cuốn sách này cực kỳ quý hiếm, cổ quái. Tổ tiên mỗi lần truyền lại cuốn sách này đều bắt con cháu thề phải giữ như báu vật, bởi nó là bí quyết chữa bệnh gia truyền của tổ tiên. Tuy nhiên, các thầy cúng giỏi nhất trong bản cũng không đọc nổi.


Trong cuốn sách của anh Lợi có quá nhiều từ lạ, chuyên ngành mà các thầy cúng chưa gặp bao giờ. TS. Trần Hữu Sơn cùng một số nhà khoa học cũng xác nhận, trong các loại từ điển từ cổ đến hiện đại của Trung Quốc cũng không có những chữ trong cuốn sách cổ của anh Lợi.

Chữ Nôm Dao

Cuộc sống của người Dao phụ thuộc rất nhiều vào sách. Tuy nhiên, hiện tại, cả tỉnh Lào cai chỉ còn 10 thầy cúng có trình độ khá về chữ Nôm Dao. Chỉ có những thầy cúng mới biết chữ Nôm Dao cổ nên mới lĩnh hội được tri thức trong sách, mà số thầy cúng thì mỗi ngày thêm mai một, do vậy, nếu không có phương án bảo tồn cả sách lẫn người, thì trong tương lai không xa, những cuốn sách Nôm Dao cổ sẽ trở thành giấy lộn, những tri thức đó cũng mất đi và những đặc sắc trong văn hóa Dao cũng mất theo luôn.Tiến sĩ Trần Hữu Sơn cho biết, để bảo tồn văn hóa Dao, trước mắt phải bảo tồn những cuốn sách cổ và bảo tồn… “thầy cúng”. Ông Sơn đã rải cán bộ đi sục sạo ở 500 bản người Dao ở khắp tỉnh nhằm thống kê, lên danh sách để có chiến lược bảo tồn. Các cán bộ văn hóa tiến hành đóng dấu di sản văn hóa cổ lên bìa những cuốn sách này.



Các cán bộ ngành văn hóa đã phát hiện cả ngàn cuốn sách Nôm Dao cổ, trong đó, nhiều nhất là bản My với trên 500 cuốn. Sở VHTT-DL Lào Cai sẽ xây dựng thí điểm một thư viện nhỏ và trưng bày các loại sách cổ để tuyên truyền ý thức bảo tồn sách cổ của người Dao và biến nơi đây thành địa chỉ nghiên cứu của các nhà khoa học.

Một lớp học chữ Nôm Dao do thầy cúng dạy

Cùng với việc bảo tồn sách cổ, thì ngành văn hóa Lào Cai cũng vận động các thầy cúng dịch những cuốn sách cổ này ra tiếng phổ thông để lưu giữ văn hóa Dao.Theo TS. Sơn, qua việc dịch sách cổ Nôm Dao, ông đã nhận thấy những pho sách này vô cùng quý giá. Đặc biệt sâu sắc và thấm thía là những câu chuyện cổ dạy ứng xử, dạy làm người. Những câu chuyện này không những mang tính giáo dục mà còn mang tính văn học rất cao, là cẩm nang trong việc dạy dỗ con cái, tình đoàn kết anh em, hiếu nghĩa với cha mẹ...Lớp học chữ Nôm Dao đã ra đời mấy năm trước ở bản My do các thầy cúng dạy. Dự án mở các lớp học chữ Nôm Dao cổ sẽ được triển. Hy vọng, chữ Nôm Dao sẽ được bảo tồn cùng văn hóa dân tộc Dao.VTC.vn