5 BÀ NGŨ HÀNH

○八七、玉皇大帝方便咒 ﹝佛道雙修方便咒﹞ 嗡。玉皇大帝。梭哈。

http://blog.xuite.net/jessyyg218/twb...B6%E9%8C%84-02

https://uphinhnhanh.com/images/2018/...itled8caf0.png

https://uphinhnhanh.com/images/2018/01/21/17710b.png

https://uphinhnhanh.com/images/2018/01/21/B.png

https://uphinhnhanh.com/images/2018/01/21/Bd6f3e.png

https://uphinhnhanh.com/images/2018/...itled396bc.png

https://uphinhnhanh.com/images/2018/01/21/K.png

https://uphinhnhanh.com/images/2018/01/21/V.png

https://uphinhnhanh.com/images/2018/01/21/V.png

https://uphinhnhanh.com/images/2018/01/21/F.png

( https://dost-dongnai.gov.vn/SiteAsse..._Giai%20Ba.pdf )

1
Lời cảm ơn!
Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn BTC cuộc thi “Tìm hiểu giá trị
văn hóa - lịch sử Đồng Nai năm 2013” đã tạo sân chơi hữu ích, giúp cho nhân
dân, đảng viên, cán bộ, học sinh, sinh viên, người lao động… có cơ hội thể hiện
tình yêu của mình đối với di sản văn hóa của quê hương Biên Hòa - Đồng Nai.
Thông qua cuộc thi, bản thân đã hiểu biết thêm về di tích văn hóa lịch sử của
tỉnh nhà. Đồng thời, cuộc thi là cơ hội để bày tỏ những chính kiến của bản thân
nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn
hóa lịch sử truyền thống của dân tộc.
Xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, các phòng ban, đồng nghiệp Bảo
tàng Đồng Nai đã tạo điều kiện về thời gian, kinh phí, tài liệu, hình ảnh… giúp
cho cán bộ, nhân viên hoàn thành các bài thi.
Kính chúc Ban tổ chức, Ban Giám khảo cuộc thi, Ban Giám đốc, các
phòng ban, đồng nghiệp Bảo tàng Đồng Nai lời chào sức khỏe, hạnh phúc và
thành đạt!
Trân trọng!
2
Chương 1
Lược sử di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật Miếu Tổ sư
1. Lịch sử vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai
Ngày nay, nhắc đến Đồng Nai mọi người thường nghĩ ngay đây là một
tỉnh có tốc độ phát triển kinh tế nhanh, có nhiều khu công nghiệp quy mô thu hút
hàng vạn lao động về làm việc và sinh sống. Nhưng có mấy ai biết rằng, vùng
đất Biên Hòa xưa – Đồng Nai nay có một quá khứ sâu thẳm; là nơi in dấu những
bước chân đầu tiên trong quá trình Nam tiến của nhiều cộng đồng dân cư từ hơn
ba trăm năm trước. “Đất lành chim đậu” – nhiều nhóm dân cư từ ba miền Bắc –
Trung – Nam trong suốt diễn trình lịch sử đã chọn Đồng Nai làm nơi sinh kế lâu
dài:
“Rồng chầu ngoài Huế
Ngựa tế Đồng Nai,
Nước sông trong chảy lộn sông ngoài.
Thương người xa xứ lạc loài tới đây,
Tới đây thì ở lại đây
Bao giờ bén rễ xanh cây sẽ về!”
Chợ Biên Hòa xưa
3
Hơn ba thế kỷ qua, vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai là địa bàn sinh tụ và cư
trú của nhiều cộng đồng dân tộc. Ngoài bốn dân tộc bản địa là Chơro, Châu Mạ,
S’tiêng và Kơho, thì người Kinh có số dân đông nhất, rồi đến người Hoa, người
Khơ Me, người Chăm… Theo các sử liệu ghi nhận, Biên Hòa – Đồng Nai xưa
thuộc nước Phù Nam và Chân Lạp, là vùng đất hoang hóa, rừng rậm, sông dài,
dân cư thưa thớt, lác đác vài cộng đồng dân tộc bản địa sinh sống lâu đời. Dưới
triều nhà Nguyễn, người dân từ vùng Ngũ Quảng1
di cư vào để khẩn hoang vùng
đất Mô Xoài, Bàn Lân (Biên Hòa)… Sau khi được trù phú, thịnh vượng, năm
1698, thống suất Nguyễn Hữu Cảnh vâng lệnh chúa Nguyễn vào Nam kinh lược
vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai, thành lập dinh Trấn Biên thuộc phủ Gia Định.
Năm Gia Long thứ 7 (1808) đổi thành trấn Biên Hoà, đến đời vua Minh Mạng
(1820-1840) lại đổi thành tỉnh Biên Hòa.
Vào khai hoang lập ấp ở vùng đất mới, các thế hệ người Việt, cùng với
cộng đồng dân cư khác đã trải qua nhiều biến cố lịch sử với nhiều chặng đường
đầy khó khăn vất vả, hiểm nguy luôn rình rập. Tuy nhiên với truyền thống văn
hóa được đúc kết từ ngàn năm văn hiến, cộng đồng người Việt nhanh chóng ổn
định cuộc sống, lập làng, lập ấp, xây dựng và phát triển kinh tế…Trong quá
trình Nam tiến, ngoài vốn văn hóa truyền thống như phong tục, tập quán, tín
ngưỡng, tôn giáo được mang theo, người Việt còn tiếp biến các yếu tố văn hóa,
tín ngưỡng tôn giáo của các cộng đồng cùng cộng cự nơi vùng đất mới. Vào đến
vùng đất Nam Trung bộ họ tiếp nhận các yếu tố văn hóa, tín ngưỡng, tôn giáo
Chămpa, sau đó người Việt vào Nam lại tiếp nhận văn hóa, tín ngưỡng tôn giáo
của người Phù Nam – Chân Lạp, Khơ Me… Về sau khi tiếp xúc với các nước
phương Tây lại tiếp nhận các nền văn hóa mới… Do vậy, qua hơn ba trăm năm
hình thành và phát triển vốn di sản văn hóa phi vật thể của cộng đồng người Việt
ở các địa phương trong tỉnh rất phong phú và đa dạng trên nhiều loại hình văn
hóa như tôn giáo, tín ngưỡng, lễ hội, ngữ văn dân gian, nghệ thuật trình diễn dân
gian, tập quán xã hội, nghề thủ công truyền thống…
Bên cạnh cộng đồng người Việt, thì một bộ phận không nhỏ các dân tộc ít
người ở Đồng Nai với vốn lễ hội văn hóa dân gian khá phong phú, phản ánh đời

1 Ngũ Quảng gồm có Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Đức, Quảng Nam và Quảng Ngãi
4
sống sinh hoạt tâm linh của dân tộc mình như lễ thức và tập quán vòng đời
người của các dân tộc Chơro, Mạ, S’tiêng, Kơho như lễ Sayangva (dân tộc
Chơro), lễ hội đâm trâu (dân tộc Châu Mạ, S’tiêng)... Thêm vào đó, việc cộng
sinh với các nhóm lưu dân người Hoa, quá trình giao thoa văn hóa trong suốt
thời gian dài đã làm cho loại hình văn hóa phi vật thể như lễ hội dân gian Tả Tài
Phán, cúng Bà Thiên Hậu, cầu an cầu siêu... ở các đền, chùa, miếu, mạo, nghĩa
từ, từ đường... được tổ chức rất công phu, độc đáo, đậm chất dân tộc, quê hương
mình nơi mảnh đất mới và thu hút đông đảo mọi người tham gia.
2. Vài nét về người Hoa ở Biên Hòa – Đồng Nai
Người Hoa ở Đồng Nai là tộc người đứng thứ hai sau người Kinh, sống
xen kẽ với người Kinh. Văn hóa của người Hoa đã góp phần không nhỏ tạo nên
tính phong phú, đa dạng cho văn hóa Đồng Nai nói riêng và Nam bộ nói chung.
Đặc điểm văn hóa ấy là sự kết hợp văn hóa truyền thống Trung Hoa cổ đại, được
người Hoa gìn giữ và phát triển trong điều kiện môi sinh địa lý của Việt Nam
với văn hóa của người Việt.
Tháng 5 năm Kỷ vị (1679), Trần Thượng Xuyên và Dương Ngạn Địch,
bầy tôi nhà Minh, không phục nhà Thanh đã dẫn 3.000 người với 50 chiếc
thuyền nhập cửa biển Tư Duy (Đà Nẵng), xin định cư ở nước ta. Chúa Nguyễn
chấp thuận và sai các trướng Vân Trình, Văn Chiêu hướng dẫn cho vào đất
Đông Phố. Nhóm Long Môn của Dương Ngạn Địch theo cửa Đại, cửa Tiểu đến
định cư tại Mỹ Tho. Nhóm Cao, Lôi, Liêm của Trần Thượng Xuyên theo cửa
biển Cần Giờ đến sinh sống ở xứ Bàn Lân (tức Biên Hòa ngày nay).
Từ đợt những người Trung Hoa đầu tiên sang nước ta tị nạn chính trị mà
sử sách ghi rõ và các đợt người sau rải rác từ cuối thế kỷ XVII trở đi, tính ra đã
hơn ba thế kỷ. Họ gồm người cùng quê quán, tiếng nói, phong tục… họp thành
những cộng đồng có tổ chức chặt chẽ gọi là bang. Thời các chúa Nguyễn, lưu
thủ Trấn Biên chia người Tàu thành bảy bang (gọi là Thất phủ): Quảng Đông,
Phúc Kiến, Triều Châu (Tiêu), Hải Nam, Hẹ (Sùng Chính), Phúc Châu, Quỳnh
Châu. Người mỗi bang thường làm một vài nghề truyền thống. Người Tiều trồng
rau, mở chành lúa; người Quảng Đông thường mở tiệm ăn. Người Thượng Hải
giỏi nghề trồng răng thủ công. Người Phúc kiến buôn bán đồ lạc xon mà giàu
5
nhanh. Người Hải Nam mở tiệm ăn. Người Hẹ mở tiệm thuốc Bắc, dệt vải và
làm đá mỹ nghệ, đá dân dụng.
Đại diện mỗi bang là bang trưởng, vị này có uy tín, có tài sản, chịu trách
nhiệm giúp nhà cầm quyền địa phương kiểm soát và thu thuế các thành viên
trong cộng đồng. Năm Giáp Tuất (1814) nhà Nguyễn ra đạo dụ chính thức hoá
chế độ lập bang của người Tàu.
Ba trăm năm có lẻ, kể từ khi đặt chân đến xứ Đồng Nai: “xứ sở lạ lùng,
con chim kêu phải sợ, con cá vùng phải kinh” các nhóm người Hoa bắt đầu tạo
lập cuộc sống trên vùng đất mới. Họ cùng với lưu dân người Việt, số lưu dân
đến định cư trước, cần mẫn khai khẩn mưu cầu một cuộc sống ấm no hơn, hạnh
phúc hơn nơi mà họ đã ra đi dù trước mắt còn nhiều chông gai trắc trở. Bao thế
hệ người Hoa từ đoàn di dân buổi đầu tiên trên đến những đợt di cư do nhiều
biến cố xã hội sau này đã cùng nhau khẩn khai, xây dựng mới với nhưng ước
mơ mới.
Bến tàu chợ Biên Hòa xưa
Trải qua bao biến cố lịch sử, lúc thăng, lúc trầm, trong suốt quá trình di cư
và định cư ở Đồng Nai, người Hoa đã có nhiều đóng góp quan trọng trong công
cuộc khai phá, xây dựng, vùng đất này. Bao cái còn, cái mất với thời gian nhóm
cộng đồng người Hoa đã để lại những dấu ấn của mình trong diễn trình lịch sử
6
của Đồng Nai. Mà ở đó không chỉ là nỗi hoài niệm trong quá khứ của một lịch
sử, của những cái đã từng tồn tại hay đã mất mà cả những điều tưởng chừng như
vô hình lại trở thành hữu thể trong một đời sống tinh thần được thể hiện phong
phú, đa dạng cho đến tận hôm nay.
Cũng như các bang khác của người Hoa ở Biên Hòa, người Hoa bang Hẹ
(Sùng Chính) có mặt trên đất Biên Hòa từ khá sớm. Người Hẹ cùng với các
bang khác đã đến Cù lao Phố khai hoang, lập ấp, xây dựng phố xá, phát triển nơi
đây thành một thương cảng sầm uất bậc nhất xứ Đàng trong suốt thế kỷ XVII -
XVIII. Người Hẹ có nghề thủ công cổ truyền là điêu khắc đá nên định cư ở Cù
lao Phố một thời gian thì họ di chuyển đến sinh sống ở khu vực Bửu Long - nơi
có nguồn nguyên liệu đá xanh dồi dào, chất lượng tốt, dễ khai thác, phù hợp với
nghề truyền thống từ chính quốc. Làng nghề điêu khắc đá ở Bửu Long hình
thành trong thời gian này và được phát triển cùng với các nghề: mộc và rèn.
Giữa các nghề này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, nghề này nương nhờ vào
nghề kia để tồn tại và phát triển.
Đến nay, các làng nghề mộc và rèn đã bị mai một, chỉ còn nghề điêu khắc
đá vẫn tồn tại và phát triển khá thịnh vượng. Bằng sự kết hợp giữa đôi tay khéo
léo, lành nghề cùng với máy móc hiện đại, sản phẩm của làng đá Bửu Long rất
đa dạng, phong phú và thông dụng. Các công trình xây dựng bằng đá như: tượng
đài, bậc tam cấp, kỳ lân, tượng đá, hoa văn trang trí rồng phượng; đồ thờ cúng
trong các cơ sở tín ngưỡng như: tứ linh, bia mộ, bàn thờ, đèn đá, lư hương, chân
đèn đến những đồ dùng trong sinh hoạt gia đình như: cối, chày, ly, bàn, cờ
tướng... Tất cả đều mang quan điểm nhân sinh của nghệ nhân làm đá được thể
hiện trong mỗi sản phẩm.
Nhờ nét độc đáo trong từng sản phẩm của làng đá Bửu Long đã vươn xa
theo sông Đồng Nai đi đến các tỉnh lân cận, miền Tây và các tỉnh miền Bắc. Sau
giải phóng (30/4/1975), do yếu tố khách quan về mối quan hệ hôn nhân giữa
người Hẹ với người Việt và tác động của nền kinh tế thị trường, dần dần ở khu
vực Bửu Long đã xuất hiện những người Việt làm đá. Mặc dù có sự giao thoa ấy
nhưng chủ nhân của làng nghề này chủ yếu vẫn là người Hoa bang Hẹ. Nghề
điêu khắc đá tồn tại cùng với một số nghề khác của người Hoa ở Bửu Long hiện
7
nay như: nấu ăn, buôn bán nhỏ đã trở thành nghề chính nuôi sống họ và một số
người Việt ở nơi đây.
Điêu khắc đá ở làng đá Bửu Long
3. Lược sử Miếu Tổ sư
3. 1. Tên gọi: Miếu Tổ sư
Trước 30/4/1975, Miếu Tổ sư thuộc xã Tân Thành, Tổng Phước Vinh
Trung, Quận Châu Thành, tỉnh Biên Hòa (nay thuộc tổ 30, khu phố 5, phường
Bửu Long, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai). Miếu nằm sát Tỉnh lộ 24, mặt
quay hướng Tây Bắc nhìn ra sông Đồng Nai. Từ trung tâm thành phố Biên Hòa
đi đường bộ theo đường Huỳnh Văn Nghệ (hướng Tân Triều, Vĩnh Cửu) hoặc
đường thủy theo sông Đồng Nai khoảng 3km đến bến đá Bửu Long là tới di tích.
Trong quá trình hình thành, tồn tại và phát triển, Miếu Tổ sư có rất nhiều
tên gọi khác nhau như: Tiên Sư Cổ Tổ Miếu, Tiên Sư Tổ Miếu. Về sau (khoảng
trên 100 năm nay) do phối thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu nên người dân địa phương
quen gọi miếu là Thiên Hậu Cổ Miếu, Chùa Bà hay Chùa Bà Thiên Hậu. Miếu
Tổ sư được UBND tỉnh Đồng Nai công nhận là di tích lịch sử kiến trúc nghệ
thuật vào ngày 24/4/2008 theo quyết định số 981/QĐ-UB do Phó Chủ tịch
UBND tỉnh ký.
8
Bằng xếp hạng Di tích cấp tỉnh của Miếu Tổ sư
3.2. Lịch sử xây dựng và quá trình trùng tu di tích:
Đến nay, vẫn chưa tìm thấy tài liệu, thư tịch cổ thành văn nào viết về năm
xây dựng Miếu Tổ sư một cách cụ thể. Theo hồi cố của một số bô lão người Hoa
bang Hẹ ở địa phương thì trước đây trên cổng bằng đá của miếu có ghi năm xây
dựng: đời vua Khang Hy 16 (tức năm Canh Thân - 1680), trong thời kỳ kháng
chiến chống Mỹ, cổng miếu đã bị phá hủy (hiện miếu còn lưu hình ảnh cổng đá
của Miếu Tổ sư trong Lễ hội làm Chay trước 30/4/1975). Sau giải phóng 1975,
Ban Trị sự miếu đã xây mới cổng kiểu Tam quan như hiện nay. Theo một số
sách xuất bản tại địa phương như: Làng đá Bửu Long, Đồng Nai - di tích lịch sử
văn hóa thì Miếu Tổ sư xây dựng sau chùa Ông ở Cù lao Phố một thời gian
không lâu lắm1
.
Khởi dựng, Miếu Tổ sư có quy mô nhỏ, chỉ là gian Chánh điện hiện nay,
mái lợp ngói âm dương ống ngõa (hay còn gọi âm dương tiểu đại, đây là loại
ngói đặc trưng của người Trung Hoa thường dùng trong các công trình xây dựng
đình, chùa, miếu), tường, cột, xà ngang, nền đều làm bằng đá xanh Bửu Long.
Nội thất chỉ có một bàn thờ ba vị: Tổ nghề đá, Tổ nghề mộc và Tổ nghề rèn.
Thời gian sau (năm 1886 và 1894), người Hoa bang Hẹ ở Bửu Long làm ăn

1 Theo Lý lịch hồ sơ khoa học di tích chùa Ông thì chùa Ông được xây dựng năm 1684 (di tích đã xếp hạng cấp Quốc gia
năm 2001, tài liệu lưu tại BQL Di tích - Danh thắng Đồng Nai).
9
ngày càng sung túc, phát tài, họ mới đóng góp công của trùng tu, sửa chữa, nâng
cấp ngôi miếu khang trang, đồ sộ như ngày nay. Trước Cách mạng tháng Tám
1945 và trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Mỹ, Miếu Tổ sư cũng được
tiến hành trùng tu, sửa chữa nhiều lần vào các năm: 1904, 1924, 1941, 1967,
1970. Các hạng mục sửa chữa chủ yếu xây thêm một số bệ thờ, làm một số bao
lam, liễn đối bằng gỗ; trang bị thêm đồ thờ cúng như: lư hương, chân đèn, làm
nhà võ ca… Năm 2001, Ban Trị sự miếu tiếp tục sửa chữa, sơn phết lại các tấm
bao lam, hoành phi, liễn đối; xây cao hàng rào bảo vệ bao quanh bằng gạch thẻ
và xi măng; tu sửa sân; chỉnh trang khuôn viên khang trang, sạch đẹp. Đến cuối
năm 2006, Ban Trị sự tháo bỏ nhà võ ca dựng một nhà vòm, rộng và thông
thoáng hơn ở sân miếu để thuận lợi cho việc tổ chức Lễ hội làm Chay và các
hoạt động khác của miếu.
Miếu Tổ sư trước khi trùng tu năm 2006 Miếu Tổ sư sau khi trùng tu năm 2006
3.3. Nhân vật thờ tự tại di tích:
Theo quan niệm của người Trung Hoa và Việt Nam, Tổ sư nghề nghiệp
có 3 vị (tam vị thánh tổ) là Tiên sư, Tổ sư và Thánh sư. Nhưng đây chỉ là ba
biểu tượng mà thôi. Thánh sư là những vị có công khai sáng nghề nghiệp, Tổ sư
là những vị có công cải tiến nghề nghiệp và Tiên sư là những vị có công truyền
dạy nghề nghiệp cho đời sau. Nhân dân thường cụ thể hóa ba biểu tượng này là
ba nhân vật.
Tổ sư nghề nghiệp gồm hai nhóm: Thủy tổ thần và Thành thần. Cũng theo
sách này, Tổ nghề đá, Thủy thổ thần là Nữ Oa nương nương (theo thuyết Nữ Oa
10
luyện đá vá trời) và Thành thần là Lỗ Ban Tiên Sư (người có công cải tiến và
truyền dạy nghề nghiệp cho đời sau).
Hương án thờ ba vị Tổ sư
Như vậy Tam vị Thánh tổ là ba vị Thành thần. Trên thực tế, khi đem vào
thờ tự tại các cơ sở tín ngưỡng, tùy từng địa phương, cộng đồng cư trú lại có sự
thay đổi nhân vật thờ tự cho phù hợp với ngành nghề của họ. Đó là sự tiếp biến
văn hóa trong tín ngưỡng thờ cúng. Khi sang định cư ở Việt Nam, người Hoa
(cụ thể là bang Hẹ) có lẽ đã mang trong tâm thức mình về nghề đá và hình ảnh
ông Ngũ Đăng (Ngũ Đinh) nên ở Miếu Tổ sư, Ngũ Đăng Tiên Sư được đặt ở vị
trí thờ tự chính giữa và có bài vị cao hơn so với hai vị còn lại là Tổ nghề mộc và
rèn, mặc dù ông không phải là người có công chính trong việc sáng chế nghề đá.
Ba vị Thánh tổ thờ tại Miếu Tổ sư là Ngũ Đăng tiên sư, Lỗ Ban tiên sư, Uất Trì
Cung tiên sư. Bài vị thờ đều phong cho các vị này những chức tước rất cao, biểu
lộ niềm sùng tín, ngưỡng mộ, biết ơn các bậc khai sáng nghề nghiệp.
Việc thờ ba vị Tổ này giải thích mối quan hệ chặt chẽ giữa ba nghề, dựa
vào nhau cùng tồn tại và phát triển. Nghề rèn làm và sửa dụng cụ búa, đục các
loại cho nghề mộc, nghề đá. Nghề đá, mộc làm ra sản phẩm để nuôi sống mình
và nghề rèn.
11
Ngoài ra, Miếu Tổ sư còn phối thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu, Quan Công
(Quan Vũ, Quan Vân Trường, Quan Thánh Đế Quân). Việc phối thờ các đối
tượng này xuất phát từ việc bảo tồn tín ngưỡng cộng đồng, thờ những vị phúc
thần của người Hoa nhằm đáp ứng nhu cầu tâm linh của khách hành hương từ
khắp bốn phương về cúng bái chứ không chỉ giới hạn trong cộng đồng người
Hoa bang Hẹ làm nghề điêu khắc đá tại địa phương.
Hương án thờ Bà Thiên Hậu Hương án thờ Quan Thánh Đế quân
3.4. Khảo tả di tích
Miếu Tổ sư tọa lạc trong một khu đất tương đối bằng phẳng, rộng
2.836.6m2
. Mặt tiền quay theo hướng Tây Bắc, nhìn ra Tỉnh lộ 24 (đường đi Tân
Triều - Vĩnh Cửu) và sông Đồng Nai đón gió lành. Mặt sau miếu dựa vào núi
Long Ẩn (hướng Đông), bên trái (hướng Bắc) giáp khu Danh thắng Bửu Long,
bên phải (hướng Nam) giáp nhà dân. Miếu thuộc tổ 30, khu phố 5, phường Bửu
Long, Tp. Biên Hòa. Đây là ngôi miếu có địa thế phong thủy đẹp (mặt hướng ra
sông Đồng Nai, lưng dựa núi Long Ẩn). Miếu có hai cổng ra vào (nhị cổng),
thường gọi là cổng ngoài và cổng trong.
Cổng ngoài còn gọi là cổng Tam quan, có kiến trúc rất đẹp, được tạo dựng
bởi 4 cột vuông, chia thành ba lối vào. Mái cổng lợp ngói âm dương ống ngõa
men xanh có trang trí hoa văn hình lá bồ đề ở đường riềm mái. Trên nóc mái là
hệ thống kiến trúc đá rất độc đáo, với cặp lưỡng long chầu mặt trời tượng trưng
cho mưa thuận gió hòa và cặp cá hóa long tượng trưng cho sự thành đạt. Mặt
12
trước cổng đề 3 dòng chữ Hán màu vàng: chính giữa là Thiên Hậu cổ miếu, bên
trái là Thiên hạ thái bình và bên phải là Như sở đề an.
Cổng tam quan của di tích
Phía trong cổng Tam quan là khoảng sân ngoài rộng, diện tích 1.419m2
.
Sân được trồng một số cây cổ thụ như: bồ đề, phượng, bàng… quanh năm tỏa
bóng mát. Từ cổng ngoài đi theo con đường mòn rải đá mi dài khoảng 50m,
rộng 5,8m là đến cổng trong. Cổng trong thiết kế đơn giản, được tạo dựng bởi
hai cột xây gạch thẻ, xi măng vuông (cạnh 40cm x 40cm) ngoài ốp 25 hàng đá
xanh, trước hai trụ cột phía ngoài có đặt hai con kỳ lân bằng đá.
Qua khỏi cổng trong là đến sân trong của miếu. Sân trong có diện tích
344.2m2
, nền láng xi măng. Cứ vào dịp Lễ hội làm Chay, sân trong lại nguy nga,
lộng lẫy với những sắc màu rực rỡ bởi một điện thờ với bàn hương án đặt trên
bục gỗ khoảng 36m2
ở chính giữa sân, đây là nơi diễn ra các nghi thức tế lễ.
Miếu Tổ sư gồm ba tòa nhà riêng biệt nhưng liên kết với nhau bởi bố cục
mặt bằng theo kiểu “nội Công ngoại Quốc” (国) gồm một tòa nhà chính giữa gọi
là điện thờ chính bao gồm: Tiền điện, Trung điện và Hậu điện hình chữ Công
(工), hai dãy nhà bao quanh là nhà khách, nhà bếp và nhà thờ các vị tiền bối
hình chữ Khẩu (口). Miếu Tổ sư là ngôi miếu duy nhất ở Đồng Nai được xây
13
dựng bằng vật liệu hoàn toàn bằng đá xanh Bửu Long, từ lan can, cột, vách,
khuôn cửa, bậc thềm, các khám thờ, hàng rào đến cổng. Mái miếu lợp ngói âm
dương ống ngõa màu xanh lưu ly.
* Điện thờ chính (Tòa nhà chính giữa):
Đây là nơi thờ phụng chính của miếu với tổng diện tích là 155,6m2
(18.53m x 8.4m). Điện thờ có mặt bằng dạng chữ Công (工) gồm ba gian (gian
ngoài là Tiền điện thờ Phước đức lão gia; giữa là gian Trung điện (còn gọi là
Thiên Tỉnh) thờ trời, đất; trong cùng là gian Hậu điện thờ Tam vị Tổ sư, Thiên
Hậu Thánh Mẫu và Quan Thánh Đế Quân).
Điện thờ chính của di tích
- Tiền điện: Tiền điện cũng là mặt trước của miếu, có diện tích 39,5m2
.
(4.71m x 8.4m), là dạng nhà ba gian hai mái ngang, lợp ngói âm dương tiểu đại
hay còn gọi là ống ngõa, cuối mái có đường riềm hình lá bồ đề và hoa văn dây
leo màu xanh. Đây là kiểu mái đặc trưng của những công trình kiến trúc tín
ngưỡng Trung Hoa.
Trên nóc Tiền điện cũng là mặt trước của mái miếu là một công trình
nghệ thuật đặc sắc với hàng trăm tiểu tượng người, vật... bằng gốm men xanh
thể hiện các lễ hội, tuồng tích tiêu biểu của người Trung Hoa như: cảnh hát bội,
hát tuồng, múa hát cung đình, tập võ, đá cầu, tiên đồng, ngọc nữ, phù điêu mai,
14
lan, trúc, cúc; 01 cặp lưỡng long tranh châu; một cặp cá hóa long đuôi vểnh lên
cao tượng trưng cho sự giàu có. Bước vào Tiền điện phải qua bậc tam cấp và
hành lang còn gọi là tiền sảnh rộng khoảng 3m chạy suốt chiều ngang mặt tiền
miếu. Hành lang được tạo dựng từ nền, cột đến tường hoàn toàn bằng đá xanh
thô Bửu Long. Qua khỏi tam cấp là đến cửa (đây cũng là cửa chính ra vào
miếu). Khung cửa làm bằng đá xanh nguyên khối (rộng 1m16, cao 2m40), hai
cánh cửa bằng gỗ sao sơn đỏ (cao 2m40, rộng 50cm, cánh cửa dày 5cm), trên
hai cánh cửa có đề chữ Hán Văn Thừa và Võ Úy (quan Văn, quan Võ ngày xưa).
- Trung điện: Còn gọi là sân Thiên tỉnh hay Giếng trời, là nơi thờ trời và
đất nằm chính giữa Tiền điện và Hậu điện có diện tích 47,1 m2
(5.61m x 8.4m).
Trung điện là căn nhà ba gian chỉ có hai bức tường tả hữu, mặt trước không có
tường bao che mà thông với Tiền điện, mặt sau thông sang Hậu điện. Trung điện
có mái kiểu bánh ít (hai mái chính, hai mái phụ), lợp ngói âm dương ống ngõa
tráng men xanh, phía dưới trang trí đường riềm hoa văn hình lá bồ đề.
- Hậu điện: Ở phía sau Trung điện, nền cao hơn Trung điện khoảng
20cm. Hậu điện là nơi thờ Tam vị Tổ sư (Mộc, Đá, Rèn), bên trái thờ Thiên Hậu
Thánh Mẫu, bên phải thờ Quan Thánh Đế Quân.
Hậu điện có diện tích 69m2
(8.21m x 8.4m) là căn nhà ba gian, được dựng
bởi 02 hàng 06 cột (04 cột hình vuông bằng đá có kích thước: cao 4m76, cạnh
30cm x 30cm); 02 cột gỗ hình tứ giác sơn đỏ, kích thước 4m76, đường kính
45cm), chân cột kê trên đế đá hình vuông để chống mối mọt. Nền lót gạch hoa
màu xanh, trắng. Hậu điện gồm hai mái lợp ngói âm dương ống ngõa men xanh,
trên bờ nóc trang trí lưỡng long tranh châu tượng trưng cho mưa thuận gió hòa,
cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Đối xứng hai bên là cặp cá hóa rồng tượng trưng
cho sự giàu sang. Tường Hậu điện xây bằng đá dày 40cm rất chắc chắn, bền
vững.
Đặc biệt, Hậu điện được bài trí các điện thờ, hoành phi, liễn đối, bao lam
địa võng do các nghệ nhân dân gian chạm trổ tinh vi, sắc xảo mang tính nghệ
thuật cao. Nội dung các bức hoành phi, câu đối phần lớn ca tụng về tài đức của
các vị Tổ làm nghề đá, nghề mộc, nghề rèn và nhắc nhở những người làm nghề
đá cẩn thận giữ lấy nghề với tâm chính đức độ... Đề tài trang trí trên các bao lam
15
như: lưỡng long tranh châu, cửu long tranh châu, tứ linh tượng trưng cho hạnh
phúc, phồn vinh, tước lộc, công hầu theo phong tục của người phương Đông. Bộ
khung, vì kèo ở Hậu điện mang đậm kiến trúc Trung Hoa theo lối: “chồng
rường, giá chiêng”. Tuy không có chạm khắc, trang trí gì nhưng được sơn đỏ
làm cho bộ khung, vì kèo nhìn rất khỏe khoắn, cổ kính và linh thiêng.
* Nhà thờ các vị tiền bối (Tòa nhà bên trái): trưng bày các hình ảnh
hoạt động của miếu và một phần sử dụng làm kho.
Từ sân trong của miếu đi qua một cửa sắt màu đỏ có kích thước (1,1m x
2,06m), phía trên có dòng chữ Hán Như sở đề an vào Nhà thờ các vị tiền bối.
Đây là dãy nhà ngang ba gian diện tích khoảng 87.9m2
. Hai mái lợp tôn giả
ngói, màu đỏ nâu, nền lát gạch bông, tường xây bằng đá xanh, dày 40cm. Toàn
bộ mặt trước Nhà tiền bối để trống, không có cánh cửa, quay mặt vào tòa nhà
chính giữa thông sang Trung điện qua hành lang rộng 3m và một lối nhỏ. Phía
trên các cột là hệ thống bao lam gỗ sơn màu giả đồng trang trí đề tài chim
muông, cây cỏ, hoa lá…. Ba gian có kích thước bằng nhau (29.3m2
). Gian ngoài
cùng (sát sân) được ngăn cách với hai gian trong bởi bức tường đá dày 40cm, có
một lối đi nhỏ cánh cửa bằng gỗ, sơn màu đỏ thông qua, nơi đây được sử dụng
làm kho nhang đèn. Hai gian trong thông thoáng với nhau. Ở chính giữa tường
gian cuối cùng đặt bàn thờ các vị tiền bối có công đóng góp tiền của trùng tu
ngôi miếu bằng đá. Trên tường hai gian đều trưng bày hình ảnh hoạt động của
miếu, đặc biệt là những hình ảnh về Lễ hội làm Chay.
* Nhà khách và nhà bếp (Tòa nhà bên phải):
Từ sân trong của miếu đi qua một cửa sắt sơn đỏ có kích thước như cửa
nhà thờ các vị Tiền bối, phía trên cửa có dòng chữ Hán Thiên hạ thái bình
bước vào nhà khách và nhà bếp.
Từ sân trong của miếu đi qua một cửa sắt sơn đỏ có kích thước như cửa
nhà thờ các vị Tiền bối, phía trên cửa có dòng chữ Hán Thiên hạ thái bình
bước vào nhà khách và nhà bếp. Căn nhà có diện tích khoảng 251.6m2
, kiến trúc
giống hệt nhà thờ các vị Tiền bối. Đây cũng là dãy nhà ngang gồm ba gian,
tường xây bằng đá xanh Bửu Long, dày 40cm, hai mái ngang lợp tôn giả ngói
màu đỏ nâu, bộ khung vì kèo bằng sắt sơn đỏ, nền lót gạch men xanh, trắng.
16
Cũng như nhà thờ các vị Tiền bối, toàn bộ mặt trước nhà khách và nhà bếp để
trống, không có cánh cửa, quay mặt vào điện thờ chính thông qua Trung điện
bằng một hành lang rộng khoảng 3m. Mặt trước nhà là hệ thống bao lam bằng
gỗ sơn giả đồng, trang trí họa tiết chim muông, cây cỏ, hoa lá….Gian ngoài
cùng (sát sân) ngăn cách bởi tường đá được sử dụng làm nhà bếp, hai gian còn
lại được sử dụng làm nhà khách. Nơi đây dùng để tiếp đón khách trong những
ngày lễ trọng đại của miếu.
* Lớp học Sùng Đức:
Nằm sát nhà thờ các vị Tiền bối (hướng Nam), quay mặt ra sân trong của
miếu, lớp học được xây dựng theo kiểu nhà ống (nhà cấp 4), có diện tích
188.3m2
(21.4m x 8.8m). Tường xây gạch thẻ, xi măng tô đá rửa, mái lợp tôn.
Lớp học được thiết kế với 1 cửa xếp ra vào bằng sắt (4m x 6.5m) và 1 cửa sổ
bằng gỗ sơn màu xám; nền lót gạch hoa. Đây là nơi để dạy cho con em người
Hoa bang Hẹ học tiếng Hoa. Đến nay lớp học vẫn duy trì và thu hút cả những
người gốc Việt có nhu cầu học tiếng Hoa.
Kết cấu hệ thống cột, rầm, xuyên… của di tích
3.5. Các ngày lễ chính trong năm của di tích
Hàng năm Miếu Tổ sư tổ chức các ngày lễ lớn:
+ Lễ vía Châu Xương (13 tháng giêng): tổ chức cúng mặn trong một buổi
sáng, trước đây có mới các Bang người Hoa tới dự, hiện nay lễ chỉ được tổ chức
17
trong phạm vi bang Hẹ. Lễ vật cúng gồm vịt, heo quay, hương,đăng, trà, quả,
vàng mã
+ Lễ Khai ấn (19 tháng giêng) hay còn gọi là “trời lủng” nghi lễ được diễn
ra lúc 12 giờ khuya. Trước lễ, trưởng ban và 2 phó ban khấn nguyện sau đó tổ
chức đóng dấu ấn vào trong các tờ giấy màu để bà con thỉnh về nhà treo trước
cửa. Gồm có ba tờ giấy tượng trưng cho ba bàn thờ trong chùa, trên giấy được
vẽ và viết chữ Hán: Thiên Hậu sắc hợp, Tiên Sư vượng tướng, Đế quân phù trì.
Lễ được diễn ra tới 3 giờ sáng sau đó có tiệc mặn đãi khách.
+ Lễ vía Thiên Hậu Thánh Mẫu (23 tháng ba âm lịch): là lễ Vía của người
Hoa diễn ra ở hầu hết các miếu có thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu nên lễ Vía Bà ở
Miếu Tổ sư không tổ chức lớn mà chỉ là dịp để người dân tưởng nhớ đến Bà
Thiên Hậu. Lễ vật cúng Bà bao gồm: hoa quả, nhang đèn và các đồ cúng mặn
như: gà, vịt, heo quay. Trong dịp lễ vía Thiên Hậu Thánh Mẫu, Ban Trị sự miếu
còn tổ chức bán đấu giá lồng đèn, đến nay nghi thức này không còn.
Nghi cúng tại hương án Ông Tiêu
+ Lễ cúng Bà Thiên Hậu (từ mùng 10 đến 13 tháng 6 Al):
- Ngày thứ nhất (Khai lễ làm chay), bao gồm các nghi thức:
Khai lễ chiêu thỉnh Chư thần; lễ Khai đàn - khai quang điểm nhãn; Đãi
cơm chay, biểu diễn võ thuật, ca kịch, lân sư rồng.
18
- Ngày thứ hai (Khai kinh cầu an), bao gồm các nghi thức:
Lễ Khai kinh cầu an; lễ Ngọ môn đáp tướng; đãi cơm chay, biểu diễn ca
kịch, lân sư rồng.
- Ngày thứ ba (Chánh lễ làm chay), bao gồm các nghi thức:
Lễ Khai bảng, hội thỉnh lồng đèn; lễ phóng thủy đăng; lễ lập đàn chay,
làm lễ bắc cầu; đãi cơm chay, biểu diễn ca kịch, lân sư rồng.
- Ngày thứ tư (Kết lễ làm chay), bao gồm các nghi thức:
Lễ Cúng thí, xô giàn; cúng cả mặn kết lễ; đãi cơm chay, biểu diễn ca kịch,
lân sư rồng.
19
Chương 2
Cảm nghĩ về giá trị văn hóa – lịch sử di tích Miếu Tổ sư
1. Giá trị cảnh quan, môi trường
Miếu Tổ sư tọa lạc trên một khu đất tương đối bằng phẳng có địa thế
phong thủy đẹp (mặt hướng ra sông Đồng Nai, lưng dựa núi Long Ẩn). Miếu có
hai cổng ra vào (nhị cổng), thường gọi là cổng ngoài và cổng trong.
Miếu Tổ sư gồm ba tòa nhà riêng biệt nhưng liên kết với nhau bởi bố cục
mặt bằng theo kiểu “nội Công ngoại Quốc” (国) gồm một tòa nhà chính giữa gọi
là điện thờ chính bao gồm: Tiền điện, Trung điện và Hậu điện hình chữ Công
(工), hai dãy nhà bao quanh là nhà khách, nhà bếp và nhà thờ các vị tiền bối
hình chữ Khẩu (口). Miếu Tổ sư là ngôi miếu duy nhất ở Đồng Nai được xây
dựng bằng vật liệu hoàn toàn bằng đá xanh Bửu Long, từ lan can, cột, vách,
khuôn cửa, bậc thềm, các khám thờ, hàng rào đến cổng. Mái miếu lợp ngói âm
dương ống ngõa màu xanh lưu ly.
Lễ hội làm Chay (vía Tổ sư) của di tích
Miếu Tổ sư kết hợp cùng khu danh thắng Bửu Long, Văn miếu Trấn Biên
tạo thành một bức tranh sơn thủy hữu tình trong phạm vi của đô thị Biên Hòa.
Cảnh quan này không chỉ vang tiếng trong thời kỳ đầu khai khẩn mà con cho
20
đến hôm nay, trong bức tranh đô thị ngày càng phát triển. Cảnh trí di tích Miếu
Tổ sư độc đáo, trang nghiêm với nghi ngút khói hương, loan tỏa cùng cảnh chùa
Bửu Phong tịch mịch, địa cảnh phong quang trên ngọn núi Bình Điện như một
nét chấm phá độc đáo của cảnh quan vùng đất Biên Hòa. Với cảnh quan như
chốn Tiên bồng hạ giới của quần thể di tích quanh núi Bửu Long (trong đó có di
tích Miếu Tổ sư), sẽ giúp cho chúng ta thư giản tinh thần, giảm căng thẳng, cân
bằng hơn với cuộc sống trong thời buổi kinh tế, đô thị xô bồ, đầy rẫy những lo
toan, tính toán về cơm, áo, gạo tiền…
Danh thắng Bửu Long Văn miếu Trấn Biên
Biên Hòa - Đồng Nai là tỉnh công nghiệp với 30 khu công nghiệp, 43
cụm công nghiệp, hàng trăm nhà máy, xí nghiệp, hàng ngàn xe máy, xe ô tô các
loại, hàng triệu con người ngày đêm thi nhau thải ra khói bụi, các chất nguy hại,
làm ô nhiễm môi trường không khí, đất đai. Ngoài ra, cùng với việc phát triển
công nghiệp là vấn đề đô thị hóa đất nông nghiệp, đất rừng, đất trồng cây
xanh… làm mất vẻ mỹ quan, mất cân bằng sinh thái, môi trường và ảnh hưởng
đến sức khỏe con người. Do vậy, việc giữa lòng thành phố đô thị phồn hoa, di
tích Miếu Tổ sư cùng quần thể di tích Bửu Long và Văn miếu Trấn Biên đã tạo
ra một lá phổi xanh giúp cải tạo môi trường ngày càng trong lành, tạo ra không
gian thoáng đảng, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống cho cộng đồng dân
cư ở Biên Hòa – Đồng Nai.
2. Giá trị về lịch sử
Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, Mỹ, Miếu Tổ sư là đầu mối liên
lạc thông tin và là nơi dự trữ vũ khí cho Chiến khu Đ. Là cơ sở tín ngưỡng của
21
người Hoa bang Hẹ - nơi có nhiều người tới cúng bái, tụ họp, nhân dân làm đá
đến nộp thuế, thực dân Pháp không để ý tới nên trong khoảng thời gian từ 1945
đến 1948, Ban tiếp tế vũ khí miền Đông đã sử dụng miếu làm cơ sở chế tạo một
số vũ khí như: bom, mìn tự chế, thuốc nổ… cất giấu và cung cấp cho Căn cứ
Cách mạng Chiến khu Đ.
Từ năm 1948 cho đến cuối những năm kháng chiến chống Pháp, Miếu Tổ
sư là Trụ sở của Tổ tình báo thị xã Biên Hòa (đồng chí Nguyễn Tấn Khanh làm
đặc phái viên của Tổ). Miếu đã trở thành địa điểm bí mật để Tổ tiếp xúc với các
cơ sở cách mạng dưới hình thức giả dạng người đi cúng miếu để liên lạc với các
tổ chức bí mật ở nội thành thị xã Biên Hòa, chuyển những thông tin từ Chiến
khu Đ về thị xã và ngược lại. Miếu Tổ sư còn là nơi chứng kiến thực dân Pháp
tàn sát dã man người dân vô tội tại địa phương. Những người làm nông và buôn
bán nhỏ tại địa phương như ông Khoan, ông Ba Tiên đều bị chúng bắn chết ngay
tại miếu.
Sân bay Biên Hòa bị bộ đội ta đánh cháy Tổng kho Long Bình bị bộ đội ta đánh cháy
Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, một số cán bộ, bộ đội du kích thị xã
Biên Hòa và xã Tân Thành đã cải trang thành những người thợ đá để bí mật hoạt
động cách mạng. Đặc biệt, tại miếu vào năm 1968, đồng chí Nguyễn Thị Cẩm Y
- một nữ biệt động tại thị xã Biên Hòa đã bắn trọng thương tên xã đội trưởng ác
ôn tên Nhúc gây tiếng vang lớn.
Đến với di tích, du khách sẽ tìm hiểu những sự kiện lịch sử gắn với quá
trình đấu tranh giành độc lập dân tộc của nhân dân Đồng Nai nói chung và cộng
22
đồng người Hoa nói riêng. Di tích Miếu Tổ sư là trường học, nơi mọi người dân
có thể tìm hiểu, tiếp thu những bài học lịch sử, những trang sử hào hùng của các
thế hệ đi trước đã không quản ngại máu xương vì nền độc lập, tự do, hạnh phúc
của nước nhà, của toàn thể dân tộc Việt Nam. Đến với di tích, là góp phần làm
tăng thêm lòng tin yêu dân tộc, đất nước, hun đúc thêm ý chí, nghị lực của bản
thân trong hành trang đến tương lai tốt đẹp. Đặc biệt, hiện nay kiến thức lịch sử
của một bộ phận học sinh, sinh viên còn yếu. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến
tình trạng này như phương pháp giảng dạy thiếu trực quan, sinh động, quan
niệm chưa đúng mức về tầm quan trọng của lịch sử, nhận thức về vai trò của lịch
sử đối với quá trình phát triển đất nước còn nhiều mơ hồ, lạc lối. Do vậy, giá trị
lịch sử của di tích Miếu Tổ sư là cơ sở quan trọng, góp phần giáo dục cho các
thế hệ trẻ về truyền thống đấu tranh hào hùng của dân tộc ta, là địa chỉ quan
trọng giúp cho các thế hệ nhận thức hơn về lịch sử. Đã đến lúc ngành giáo dục
Đồng Nai nên đưa vào chương trình giảng dạy của mình về hệ thống các di tích
lịch sử, văn hóa để học sinh, sinh viên tìm hiểu, nghiên cứu và học tập những giá
trị văn hóa lịch sử truyền thống của dân tộc. Ngoài ra, trong các môn về lịch sử,
văn hóa nên đưa các em đến với di tích để các em có các nhìn trực quan, sinh
động hơn nhằm tăng khả năng dung nạp kiến thức lịch sử, văn hóa khi được
giảng dạy ở nhà trường.
3. Giá trị về văn hóa phi vật thể (tín ngưỡng, thiết chế văn hóa, lễ
hội…)
3.1. Giá trị về tín ngưỡng, thiết chế văn hóa
Nằm trong hệ thống các cơ sở tín ngưỡng của người Hoa ở Đồng Nai, Miếu
Tổ sư có niên đại khá sớm, đánh dấu sự xuất hiện của cư dân người Hoa bang
Hẹ trên đất Đồng Nai. Sự hòa quyện và phát triển nền văn hóa Việt - Hoa đã để
lại những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể vô cùng quý giá mà ngày nay vẫn
được lưu giữ và bảo tồn. Cùng với chùa Ông ở Cù lao phố, Miếu Tổ sư đã góp
phần tạo nên nét văn hóa và tín ngưỡng đặc trưng của người Hoa. Cũng như
nhiều cơ sở tín ngưỡng khác Đồng Nai, Miếu Tổ sư nỗi lên như một viên ngọc
sáng; là trung tâm sinh hoạt hành chính, văn hóa, tín ngưỡng truyền thống của
những người con vùng đất phương Nam mến yêu từ trong quá khứ lẫn hiện tại.
23
Ngôi miếu là nơi hội tụ, bảo lưu và truyền thừa nhiều giá trị văn hóa dân gian,
tín ngưỡng truyền thống của cộng đồng các dân tộc cùng cộng cư; là nơi thể
hiện rõ nhất hoạt động tín ngưỡng, chiếm vị trí quan trọng trong đời sống của
người dân sở tại. Đây là một ngôi nhà chung của cộng đồng, nơi thờ bà Thiên
Hậu Thánh Mẫu, các vị Tổ sư khác, cùng các bậc Tiền hiền khai khẩn, Hậu hiền
khai cơ… của làng. Miếu Tổ sư còn là nơi thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn
của các thế hệ người Việt, Hoa đối với những người có công với nước, với làng,
với dân.
“Đất lành chim đậu”, bao thế hệ người Hoa chọn vùng đất Biên Hòa –
Đồng Nai làm nơi sinh kế lâu dài, xây dựng quê hương, ổn định cuộc sống. Tuy
nhiên, bên cạnh những thuận lợi do điều kiện thiên nhiên, khí hậu, thổ nhưỡng
của vùng đất mới, thì cộng đồng người Hoa cũng gặp không ít khó khăn trong
cuộc sống hàng ngày. Tương truyền rằng, xưa kia vùng đất Bửu Long còn lắm
hoang vu, rừng sâu, núi cao ẩn chứa nhiều huyền bí. Vào một ngày nọ, từ trên
đỉnh núi Bửu Long một nghệ nhân làm nghề đá tên là Tào Khương, dùng thân
mình lăn từ trên đỉnh núi vào miếu Tổ sư và xưng rằng mình là Bà Thiên Hậu
hiển linh để cứu dân độ thế, tai qua nạn khỏi, đặc biệt là nạn dịch sắp tới. Linh
ứng thay, một thời gian sau nạn dịch (theo cách kể của các vị bô lão thì nạn dịch
đó có thể là dịch tả) đã làm chết rất nhiều người dân vùng Bửu Long. Để tránh
khỏi tai ương đó, ông Tào Khương với hồn là Bà Thiên Hậu ứng nghiệm cho ra
103 quẻ thẻ xăm tương ứng với 103 bài thuốc Đông y để cứu dân lành. Người
dân bị bệnh đến miếu xin xăm, được Bà Thiên Hậu cho xăm số mấy sẽ ứng với
bài thuốc cùng số. 103 bài thuốc Đông y rất ứng nghiệm, nên đã cứu được rất
nhiều người dân. Tuy nhiên, số người bị bệnh rất đông và hình thức xin xăm
không thể cứu tất cả, nên ông Tào Khương được Bà Thiên Hậu mách bảo làm
một con rồng bằng rơm, sau đó dùng nhang cắm xung quanh. Con rồng được
ông Tào Khương đưa đi khắp làng, đến đâu ông cũng dùng dao phóng để trừ tà
ma, dịch bệnh. Cũng nhờ vậy, mà bệnh tật được đẩy lùi nhân dân biết ơn Bà
Thiên Hậu nên lập đàn thờ chính tại Miếu Tổ sư – từ đó nhân dân mới gọi Miếu
Tổ sư là Miếu Bà Thiên Hậu. Hiện nay, cuốn sách có 103 bài thuốc hiện do ông
Tiêu Sơ ở Thiên Hậu Cung (phường Hòa Bình, thành phố Biên Hòa gìn giữ.
24
Nghi lễ cầu an, cầu siêu trong lễ hội làm Chay Thả hoa đăng trong lễ hội làm Chay
Mức độ chính xác của câu chuyện chúng ta chưa bàn tới bởi đúng sai là
điều không quan trọng ở khía cạnh nghiên cứu này. Song qua câu chuyện đã
chứng minh di tích Miếu Tổ sư có một vai trò quan trọng trong đời sống tín
ngưỡng, tâm linh đối với cộng đồng người Hoa bang Hẹ nói riêng và người Hoa
ở Biên Hòa nói chung. Ngôi miếu là nơi chở che về đời sống tâm linh của nhiều
thế hệ người Hoa, giúp cho cộng đồng an tâm sinh sống và làm ăn lâu dài trên
quê hương thứ hai của mình.
Di tích miếu Tổ sư có một vai trò lớn là chỗ dựa niềm tin và tâm linh cho
công cuộc mưu sinh của cộng đồng người Hoa. Do vậy, hàng ngày có rất nhiều
người đến di tích cầu an và xin xăm trong công việc làm ăn, cũng như những
vấn đề khác trong cuộc sống đời thường. Nói về tập tục xin xăm ở Miếu Tổ sư
có nhiều nét khác biệt so với nhiều di tích khác của người Hoa ở Biên Hòa.
Thông thường, tại các cơ sở tín ngưỡng của người Hoa, xăm gồm 100 thanh tre
tương ứng với 100 quẻ, mỗi thanh có đánh số thứ tự từ 1 đến 100, nhưng với di
tích Miếu Tổ sư có hai loại xăm gồm xăm thường và xăm thuốc, mỗi loại gồm
103 quẻ, được giữ riêng trong hai lọ. Loại xăm trị bệnh được dùng chữ Hán để
đánh số, loại xăm thông thường đánh theo số thứ tự 1, 2, 3… Người đến xin
xăm trị bệnh, sau khi được quẻ xăm số mấy sẽ đến Thiên Hậu Cung (phường
Hòa Bình, thành phố Biên Hòa) lấy thuốc. Trong 103 quẻ xăm thông thường
dùng để cầu an, cầu tài, cầu duyên… có 03 quẻ xăm đặc biệt với tên gọi là tam
khôi (xăm đỉnh khôi, xăm á khôi và xăm đô khôi). Đây là 03 quẻ xăm mà các cơ
sở tín ngưỡng khác của cộng đồng người Hoa không có. Xăm đỉnh khôi, xăm á
25
khôi và xăm đô khôi là những lá xăm cực tốt mà người xin hằng mong ước. Do
vậy, xưa kia nếu xin được một trong ba quẻ xăm này, người xin phải nộp “phạt”
cho miếu 20 lít dầu cùng lễ vật cúng Bà Thiên Hậu như gà, vịt, heo quay để tạ
ơn Bà. Sau đây tôi xin trình bày nội dung của ba lá xăm tam khôi:
- Xăm đỉnh khôi (Thượng thượng):
+ Xăm chữ:
“Nhất điểm xuân lai vạn vật tân
Thiên hồng vạn tử ngậu phương phi
Hạnh trì mai tảo hà tiên hậu
Nhứt thiệt huê khai tự hữu thời”
+ Nghĩa xăm:
“Xuân về vạn vật mới thay
Muôn hồng ngàn tía ấy ngày xinh tươi
Mai sớm hạnh chậm đến nơi
Kết bông đơm trái nhằm thời mới nên”
+ Lời bàn giải:
Quẻ xăm này thuộc Mộc, phải đợi mùa xuân mà cầu khấn thì vạn sự mới
đặng như sở nguyện. Hoặc cầu trong tháng hay ngày thuộc Mộc thì tốt lắm.
Còn mùa Hạ, Thu, Đông thì ít tốt. Đàn bà phải lo ngừa bệnh hoạn. Cầu hôn
nhơn trong 4 mùa đều tốt. Có thai mùa Xuân ắt sanh đặng nam tử. Người xin
quẻ xăm này chẳng ngại tiếng thị phi. Xăm đúng câu: “Tài lợi tương tùy, an
tâm cầu Vọng”.
- Xăm Á khôi (Thượng thượng):
+ Xăm chữ:
“ Tiên quân thiên tước cửu năng ta
Thiên tước diên năng phú khả cầu
Độc thính nghiêu dai hư xướng bải
Thỉ trì tánh tự quán quần lưu”.
+ Nghĩa xăm:
26
“Tiền duyên khen đã khóc tu
Ngày nay đã đặng nên người giàu sang
Tiền trình muốn hỏi cho tàng
Dẫn đường chỉ nẻo quới nhơn hộ trì”.
+ Lời bàn giải:
Người xin đặng quẻ xăm này trăm việc chi cũng phải rán lo đề phòng bởi
xăm thuộc về ngũ hành, tốt ít xấu nhiều, trước phải chịu khó, sau mới dễ dàng.
Cầu công danh thì mùa xuân mới tốt; căn bịnh người già nên cẩn thận, phải
cúng thần thánh họa may mới giảm. Trong việc kiện thưa và cầu tài lợi có quới
nhơn tiến dẫn; phải ngừa tiểu nhơn ám hại; việc hôn nhơn bất thành. Xăm đúng
câu: “Cầu tài, cầu quan hợp, căn bịnh phải lo âu”.
- Xăm đô khôi (Thượng thượng):
+ Xăm chữ:
“Dạ quang minh nguyệt ánh phi thường
Hạnh tế xương kỳ khứng thối toàn
Thiện giá kỹ năng tùng mỹ nguyện
Tự nhiên thính dự hiến chiêu xa”.
+ Nghĩa xăm:
“Đêm sáng trăng trong cảnh lạ thường
Gặp thời rán chí giúp quân vương
Đừng đem giá ngọc chờ cao mải
Thanh giá từ đây khắp bốn phương”
+ Lời bàn giải:
Quẻ xăm này thuộc Hỏa, như tích Thái Ưng thưởng kiểng mùa Thu,
phàm chư sự. Người xin đặng quẻ xăm này phải lo đề phòng tai khốc trong gia
trạch. Việc hôn nhơn thục huyền, phải lo ngừa cẩn thận. Chỉ có cầu danh thì
được toại nguyện mà thôi. Trong việc kiện thưa có quới nhơn phò trợ. Bịnh
đặng gặp thầy. Xăm đúng câu: “Kiện thưa đắc lý, đi xa thành công. Cầu bịnh
khó thành, phai tua van vái”.
27
Di tích Miếu Tổ sư là một thiết chế văn hóa của cộng đồng người Hoa nói
chung và nghề đá ở Bửu Long nói riêng; là địa chỉ tin cậy để người Hoa cố kết
cộng đồng lại với nhau. Đến vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai chung sống với các
dân tộc khác trong công cuộc khai mở vùng đất này, người Hoa đã cố gắng đoàn
kết lại, nương tựa vào nhau. Sự cố kết đó đã giúp người Hoa không chỉ trụ vững
trong cuộc sống vật chất, mà còn bảo tồn được bản sắc văn hóa, tạo được thế
mạnh vật chất và tinh thần cho cộng đồng người Hoa. Thông qua những hình
thức sinh hoạt tín ngưỡng ở di tích, người Hoa gặp gỡ, chia sẽ tình cảm, tâm tư
và giúp đỡ nhau trong công việc cuộc sống. Rộng hơn là cộng đồng người Hoa,
cơ sở tín ngưỡng Miếu Tổ sư với các hoạt động tín ngưỡng của mình, đã liên kết
với nhau một cách khá chặt chẽ, bảo bọc nhau, gần gủi nhau hơn. Hoạt động tín
ngưỡng của người Hoa còn gắn liền với các hoạt động xã hội khác, đặc biệt là
hoạt động từ thiện. Trước đây, Miếu Tổ sư còn là cơ sở nuôi dưỡng, lưu trú của
những trường hợp khó khăn về chỗ ở và kinh tế của cộng đồng người Hoa thông
qua các hình thức tương trợ như bố thí, phước sương…
Hàng năm vào các dịp lễ tết, những người tham gia làm nghề đá ở Bửu
Long cùng chung tay với bá tánh để tổ chức các hoạt động lễ nghi tại di tích.
Thông qua các ngày cúng tế là dịp để các nghệ nhân, những người tham gia làm
nghề đá giao lưu, trao đổi nghề nghiệp, giúp đỡ với nhau để cúng nhau phát
triển. Về mặt nào đó tín ngưỡng thờ Tổ sư sẽ giúp người làm nghề yên tâm, tin
tưởng và hy vọng vào công việc làm ăn của mình, mong chờ vào sức mạnh của
Thần phù hộ để vượt qua khó khăn, vực dậy khi thua lỗ trong cuộc cạnh tranh.
3.2. Giá trị về lễ hội văn hóa dân gian
Hàng năm, ở Miếu Tổ sư thường tổ chức các lễ hội vía Tổ sư (ngày 13
tháng 6 âm lịch), vía Thiên Hậu Thánh Mẫu (ngày 23 tháng 3 âm lịch), vía Quan
Thánh Đế Quân (ngày 24 tháng 6 âm lịch). Đặc biệt, đáo lệ 3 năm một lần, miếu
tổ chức lễ hội vía Tổ sư hay còn gọi lễ hội chùa Bà, lễ làm chay (từ ngày 10 đến
ngày 13 tháng sáu âm lịch). Đây là lễ hội duy nhất miếu tổ chức cúng chay để
tưởng nhớ công ơn của ba vị Tổ sư, Thiên Hậu Thánh Mẫu và Quan Thánh Đế
Quân, cầu phúc cho bá tánh. Đây là lễ hội lớn của người Hoa bang Hẹ cũng như
28
của cộng đồng người Hoa ở Biên Hòa, thu hút đông đảo nhân dân (người Hoa và
người Việt) ở địa phương và các vùng lân cận tham dự.
Ban đầu lễ vía Tổ sư là lễ hội có mục đích tôn vinh tổ nghề (lễ vật dùng
trong lễ hội gồm: cây thước mộc, 5 tép chỉ màu, một cái kéo… là những dụng cụ
của các nghề thủ công). Trước đây, vào những dịp này, những người thợ đá đều
nghỉ việc và mỗi gia đình phải cử một hoặc hai người tham gia phụ giúp công
việc ở miếu. Sau này, lễ hội không còn nguyên thủy là tôn vinh tổ nghề mà kết
hợp cả tín ngưỡng thờ Quan Thánh Đế Quân và Thiên Hậu Thánh Mẫu nhưng
vẫn giữ nguyên tính chất cầu an, cầu siêu, cầu phúc cho cộng đồng.
Lễ bắc cầu Lễ bắc cầu
Lễ hội vía Tổ sư có tính chất, quy mô của lễ hội cổ truyền và có sự kết
hợp khéo léo giữa tín ngưỡng dân gian với tôn giáo. Lễ hội nhằm tôn vinh Tổ
nghề, tạ ơn Thần thánh đã che chở, phù hộ cho dân làng trong ba năm qua, cầu
an cho cộng đồng, cầu siêu cho những vong hồn không được siêu thoát…
Những nghi lễ này rất phù hợp với đạo lí của Nho giáo vốn rất coi trọng đạo
đức, lễ nghi và thờ kính tổ tiên. Những nghi thức cúng trong ba ngày lễ cho thấy
sự dung hợp giữa những nghi thức của Đạo giáo (vị chủ tế là pháp sư mời ở Chợ
Lớn), Nho giáo và Phật giáo trong đó vai trò của Đạo giáo là chủ đạo. Nghi lễ
29
của Đạo giáo được dùng trong những lễ cầu an, cầu phúc; còn nghi lễ cúng cầu
siêu, cúng thí, xô giàn lại mang âm hưởng của Phật giáo. Đây là một hiện tượng
khá độc đáo khác hẳn với lễ cúng Bà của cộng đồng người Hoa ở các địa
phương khác.
Nghi rước linh vị tam Tổ, Thiên Hậu Thánh Mẫu và Quan Thánh Đế Quân
Lễ hội còn là dịp giao lưu văn hóa giữa cộng đồng người Hoa và cộng
đồng người Kinh thể hiện ở nhiều yếu tố: ngoài những món ăn truyền thống của
người Hoa còn có cả những món ăn của người Kinh như kiểm, mắm chay, bánh
ít. Trước đây, khi tổ chức lễ hội thường mời đoàn hát ở Hồng Kông về biểu diễn
(bằng tiếng Hoa) thì nay Ban tổ chức chỉ mời đoàn hát tại địa phương về biểu
diễn (bằng tiếng Việt). Bên cạnh đó, băng rôn mừng lễ, bảng thông báo nội dung
buổi lễ, danh sách những người quyên góp tiền đều được viết bằng cả hai ngôn
ngữ Việt và Hoa, ngoài tên của gia đình người Hoa còn có cả tên của các gia
đình người Việt đóng góp. Điều này cho thấy các cơ sở tín ngưỡng gốc Hoa
không còn khép kín dành riêng cho cộng đồng người Hoa mà đã mở rộng phạm
vi cho cả người Việt. Người Việt và người Hoa đều tin tưởng vào sự phù hộ của
Bà trong cuộc sống với tư tưởng “hữu cầu tất ứng”.
Các lễ hội của Miếu Tổ sư có vai trò giá trị rất to lớn đối với cộng đồng
người Hoa và người Việt ở Đồng Nai. Thông qua các lễ hội của miễu Tổ sư là
30
dịp để chúng ta được trở về nguồn cội của dân tộc đều này có ý nghĩa thiêng
liêng trong tâm trí mỗi người. Lễ hội là nơi thể hiện sức mạnh cộng đồng làng
xã, địa phương vì cùng thờ chung vị thần, có chung mục tiêu đoàn kết để vượt
qua gian khó, giành cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Qua lễ hội đã đáp ứng nhu cầu
sáng tạo và hưởng thụ những giá trị văn hoá vật chất và tinh thần của mọi tầng
lớp dân cư; là hình thức giáo dục, chuyển giao cho các thế hệ sau biết giữ gìn, kế
thừa và phát huy những giá trị đạo đức truyền thống quý báu của dân tộc. Lễ hội
là dịp để con người được giải toả, dãi bày phiền muộn, lo âu với thần linh, mong
được thần giúp đỡ, chở che vượt qua những thử thách đến với ngày mai tươi
sáng hơn.
Nghi lễ cầu an, cầu siêu trước khi phóng sinh
4. Giá trị về kiến trúc - nghệ thuật
Có thể nói, Miếu Tổ sư là một công trình kiến trúc bằng đá độc đáo, chứa
đựng nhiều nét văn hóa, kiến trúc nghệ thuật có một không hai ở Đồng Nai. Các
hạng mục của công trình từ trụ, tường, vách, lan can, khuôn cửa, bậc thềm, các
khám thờ, hàng rào đến cổng… đều được làm bằng đá xanh Bửu Long với độ
tinh xảo, chính xác cao, gắn kết vững chải trước dòng chảy của thời gian. Đá
xanh là đá granit có nhiều nơi ở Đồng Nai nhưng đá lấy ở núi Lò Gốm (tên chữ
là chùa Bửu Phong, còn gọi là Lò Gạch vì làng Bạch Khôi ở chân núi lúc ấy có
nhiều lò gạch) là loại tốt nhất, dễ khai thác. Nghề làm đá ở Bửu Long có từ xưa,
31
gắn với quá trình khai phá của cộng đồng người Hoa. Địa chí Đồng Nai (tập IV
– Kinh tế) có viết về nghề đá ở Bửu Long như sau: “Trong số di thần người Hoa
đến cư trú ở Đồng Nai năm 1679 có một số người Hẹ vốn có nghề chế tác đá.
Đầu tiên có tám gia đình thuộc họ Lưu, Đặng, Phạm về làng Tân Lại mở hầm
khai thác đá”. Trong quá khứ nghề đá phát triển rực rỡ nhưng chủ yếu “nằm
trong tay hơn 400 người Tàu1
”. Một thời gian sau người Pháp, người Việt đã
sớm chen chân vào khai thác, người Tàu chỉ chiếm phần lớn số hầm đá trắng.
Sách Địa chí tỉnh Biên Hòa (1924) có viết như sau: “Có khoảng 90 hầm đá
granit phần lớn ở các làng Bạch Khôi, Bình Điện, Tân Lại, Bình Trị, Bình
Thạch. Người Tàu thu lợi bằng lao động khai thác thủ công. Họ dùng thuốc nổ
tách những tảng granit sau đó đẽo gọt bằng dụng cụ thép…. Người ta xây mộ,
đá kê chân cột, đá kê máy xay xát gạo, nó cũng dùng trong kiến trúc châu Âu…”
Đến nay, làng nghề đá Bửu Long không còn thịnh vượng như trước do nhiều
nguyên nhân, số lượng khai thác, chế tác đá chỉ còn trên dưới 10 cơ sở.
Hệ thống liễn đối hoành phi, cột, xuyên bằng đá ở chánh điện
Đặc biệt, hệ thống hoa văn trang trí trên các hoành phi, liễn đối bằng đá,
bằng gỗ của di tích Miếu Tổ sư khá đa dạng, thể hiện nhân sinh quan, thế giới
quan của các bậc tiền nhân. Hình ảnh tứ linh với long – lân – quy – phụng, là 4
con vật linh, biểu trưng cho sự thiêng liêng, cao quý xuất hiện nhiều ở các
hương án, nóc mái, hoành phi, liễn đối. Ngoài ra, các họa tiết hoa văn thể hiện

1 Theo Địa chí tỉnh Biên Hòa - 1901
32
mô típ: “trúc – tước”, “nho – sóc”, “bức quyển thư”… với ước mong có một tấm
lòng ngay thẳng, rong sạch, một sức sống bền bỉ, con cháu đời sau sẽ nối nghiệp
cha ông, thờ tự tổ tiên, học hành hiển đạt, biểu trưng cho “phúc – lộc – thọ” xuất
hiện khá nhiều ở các hạng mục công trình của di tích. Các tác phẩm chạm khắc
ở Miếu Tổ sư ngoài việc thể hiện những ước mong, gửi gắm của các bậc tiền
nhân còn mang nhiều giá trị nghệ thuật, thẩm mỹ và thể hiện sự phát triển cao
nghề thủ công truyền thống của cộng đồng các dân tộc trên mảnh đất Biên Hòa –
Đồng Nai.
Các họa tiết hoa văn, các đề tài trang trí ở bao lam chánh điện
Đặc biệt, đến với di tích Miếu Tổ sư, ấn tượng đầu tiên đập vào mắt của du
khách là quần thể tượng trên nóc mái tiền điện rất độc đáo phản ánh rõ nét các
quan niệm, những ước vọng của các bậc tiền nhân xưa. Nét cổ kính, trầm mặc
như phủ lớp bụi của thời gian thể hiện rõ từ trên chóp mái, bờ đao, với lối trang
trí rất đặc trưng của quần thể tượng do các nghệ nhân người Hoa Quảng Đông
làm tại các lò gốm Cây Mai nổi tiếng một thời vùng Gia Định. Ở Đồng Nai kiểu
trang trí quần thể tượng gốm men xanh Quảng đặc trưng như Miếu Tổ sư còn
thấy ở các cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng của người Hoa như Chùa Ông (xã Hiệp
Hòa), chùa Bà Thiên Hậu (phường Hòa Bình), đình Tân Lân (phường Hòa Bình)
hoặc các di tích có ảnh hưởng với văn hóa Hoa như đình Bình Thạch (xã Bình
Hòa, Vĩnh Cửu).
33
Nhìn xa, quần thể tượng dùng để trang trí trông khá rối, nhưng nếu tiếp cận
ở khoảng cách gần, đi sâu vào chi tiết, sẽ thấy ở đó những câu chuyện được
miêu tả cực kỳ sống động, thể hiện đời sống sinh hoạt thường ngày của con
người, hay những ước vọng của các bậc tiền nhân hoặc những cảnh lấy từ trong
tiểu thuyết chương hồi cổ điển Trung Hoa. Có thể thấy, kết cấu các quần thể tiểu
tượng gồm hai thành tố:
+ Quần thể tượng dùng để trang trí và thể hiện các nghi thức
+ Quần thể tượng có nội dung cụ thể
Quần thể tượng dùng để trang trí và thể hiện nghi thức được bố trí thành
hàng ngang trên bờ nóc, có chức năng tạo các ý nghĩa biểu trưng cao. Đó là
“Rồng Chầu Pháp Lam” trên những vầng sóng nước ở cổng tam quan, nóc mái,
đối xứng hai bên là cá hóa rồng. Hình ảnh rồng chầu trên cổng tam quan, nóc
mái hay ở bao lam hương án của di tích là vật linh thiêng đáng kính trọng; tượng
trưng cho quyền lực của nhà vua và nó tượng trưng cho điềm lành, cái thiện, cho
sự phồn thịnh. Còn hình ảnh cá hóa rồng - biểu ý mong muốn gặp vận lợi cực tốt
chúc tụng, sự sung túc và đỗ đạt cao của những hiền sĩ.
Lưỡng long chầu Pháp lam ở cổng tam quan
Quần thể tượng có nội dung cụ thể gồm cụm tiểu tượng được bố trí trên nóc
mái và phù điều ở chánh điện là một cụm tượng đang biểu đạt một điển tích.
34
Theo Huỳnh Ngọc Trảng, Nguyễn Đại Phúc trong sách “Gốm Cây Mai – Sài
Gòn xưa” thì đây là nhóm tượng thể hiện: “cảnh thiếu nữ gieo sầu, cảnh diễn
v đài, cảnh tiễn đưa, cảnh diễn hí – tấu nhạc, cảnh vinh quy bái tổ, cảnh uống
rượu đánh cờ, cảnh để thơ ngâm vịnh…”. Xen lẫn với quần thể tượng là các
mảng trang trí khác như phượng, rùa, mai, cúc, sen, dây hoa lá cách điệu…
Ngoài ra chúng ta còn thấy các đề tài cảnh vật cặp đôi: Liên – Áp, Mai – Điểu,
Phù dung – Phụng, Tùng – Lộc… Toàn bộ mặt trước, bên trong của miếu là các
mảng trang trí độc đáo và cực kỳ sinh động với nhiều chủ đề biểu tượng cho sự
thịnh vượng, trường thọ, như ý, hay đề tài có tính chất tả thực “đã làm cho tập
hợp các quần thể tiểu tượng mở ra những không gian thoáng đãng, đưa thiên
nhiên vào với lâu đài, với đám người đông đúc có phần chật chội, đem chất tươi
mát hòa vào sự hoành tráng có phần bề bộn”1
.
Quần thể tiểu tượng ở nóc mái Miếu Tổ sư
5. Giá trị di sản tư liệu
Thời phong kiến, chữ Hán, Nôm đóng vai trò là một công cụ mở mang
văn hóa để người Việt hiểu sâu đạo Nho, đạo Phật, đạo Lão, tiếp thu những tinh
hoa văn hóa của khu vực để phát triển Nhà nước, các thiết chế văn hóa cao, tạo
nên giá trị văn hiến cho Đại Việt. Trong khoảng 20 năm đầu của thế kỷ 20, chữ

1 Xem Huỳnh Ngọc Trảng, Nguyễn Đại Phúc: “Gốm Cây Mai – Sài Gòn xưa” , NXB Trẻ, 1994.
35
Hán Nôm ở Việt Nam vẫn đóng vai trò ấy, nhưng nó còn là một công cụ để
truyên truyền yêu nước, cách mạng, ngôn ngữ của báo chí, văn chương, đạo lý
dân tộc… Ngoài ra, kể từ khi tiếp nhận chữ Hán, người Việt Nam đã sớm nhận
thức những đặc thù về hình thể đến nội dung hay đặc trưng bản chất của hệ văn
tự này và cũng sớm tiếp nhận coi trọng nghệ thuật thư pháp. Hình thức biểu hiện
của loại hình chữ Hán khá đa dạng về nội dung, hình thức từ dân gian đến cơ sở
tín ngưỡng, tôn giáo; từ liễn đối, hoành phi, đại tự, bài kinh, văn bia…
Miếu Tổ sư là nơi lưu giữ nhiều cổ tự với những câu đối, bài kinh, hoành
phi độc đáo, phong phú và đa dạng về nội dung và hình thức thể hiện, được bày
trí nhiều khu vực từ cổng tam quan, chánh điện, hậu điện… thể hiện nhân sinh
quan và thế giới quan sâu sắc của các thế hệ tiền nhân. Đến với di tích là dịp để
các nhà nghiên cứu, các sinh viên học sinh tìm hiểu, nghiên cứu, học tập rèn
luyện kiến thức đặc biệt là Hán tự - một ngôn ngữ mà dân tộc ta đã sử dụng gần
một ngàn năm. Bởi hoành phi – liễn đối không chỉ là những vật treo để tăng
thêm vẽ thẩm mỹ, vẻ trang nghiêm cho di tích mà bản thân nó còn là những lời
ca ngợi công đức của các bậc thánh nhân, tiền hiền, hậu hiền; còn là lời dạy bảo,
khuyên nhủ, là những nguyện ước của cha ông nhắn nhủ cho các thế hệ con
cháu mai sau tu luyện bản thân và cư xử ở đời cho phải đạo làm người và truyền
thống của dân tộc.. Đồng thời đó là một trong những nguồn tư liệu quý giúp
chúng ta nghiên cứu về phong tục tập quán của cộng đồng người Hoa.
Hệ thống hoành phi – bài kinh ở tiền điện
36
Một số liễn đối, hoành phi ở Chánh điện di tích Miếu Tổ sư:
Phiên âm/tạm dịch:
06 - Thánh đức phối Thiên: đức Thánh sánh Trời
05 - Thiên cổ nhất nhân: Xưa nay chỉ một người
07 - Hải quốc trường xuân: Nước Việt mãi xinh tươi
03 - Tiên sư Tổ miếu: Miếu Nghiệp tổ - Tiên sư
02 - Sáng bách nghệ nguyên lưu: tượng tâm độc vận
04 - Thuỳ thiên thu thằng mặc: Sư thị hàm tôn
Bày trăm nghề xưa truyền: thợ biết tự tay lèo lái
Để muôn đời mực thước: Thầy đều hết thảy kính tôn
創
百
藝
源
流
匠
心
獨
運
02 04
垂
千
秋
繩
墨
師
氏
咸
尊
03
廟 祖 師 先
春 長 國 海 天 配 德 聖 人 一 古千
07 06 05
37
Cộng đồng các dân tộc ở Việt Nam giàu truyền thống đạo lý “uống nước
nhớ nguồn” có truyền thống văn nhã và có tính phiêu lưu mạo hiểm khai phá các
vùng đất hoang sơ nên có tinh thần tập thể. Quá trình mở mang khai khẩn vùng
đất mới Đồng Nai đã tạo nên những khu dân cư đông đúc, kinh tế, văn hóa, xã
hội phát triển. Những cư dân từ phương Bắc, Trung vào lập nghiệp, cùng với các
đợt di dân của dân tộc Hoa trong suốt diễn trình lịch sử đã đem theo những
phong tục tập quán, những nét văn hóa riêng biệt làm phong phú thêm bản sắc
văn hoá của Đồng Nai. Vì có đạo lý uống nước nhớ nguồn, nên người Hoa đi tới
đâu đều lập miếu nhằm đáp ứng những nhu cầu tâm linh nơi vùng đất mới. Hàng
năm có tổ chức cúng miếu mà hễ có cúng miếu phải có bài văn tế nhằm đề cao
công đức người xưa để mong được phước lành, thạnh vượng nơi hoang sơ vừa
được khai phá. Những nghi thức tế tự theo điển lệ cũng theo bước chân những
lưu dân du nhập vào Đồng Nai và được những cư dân nơi đây vận dụng một
cách linh hoạt, sáng tạo dựa theo đặc điểm chung của tình hình thực tế nơi vùng
đất mới.
Nghi đọc văn tế trong lễ hội làm Chay
Ở Đồng Nai, di tích Miếu Tổ sư là cơ sở tín ngưỡng đang lưu truyền và
thực hành nhiều bài văn cúng, văn tế thần, tiền hiền, hậu hiền… bằng chữ Hán
có giá trị to lớn ẩn trong những di sản văn hóa vật thể. Nội dung các bài văn tế
chủ yếu ghi lại những quan điểm Nho giáo trong việc tổ chức vấn đề trị nước,
38
xây dựng nếp sống gia đình truyền thống, phong tục tập quán trong xã hội, nhớ
ơn những bậc tiền nhân có công khai hoang lập ấp, những bậc hậu hiền có công
mở mang xóm làng… Văn cúng, văn tế là một hình thức văn tự biểu hiện tấm
lòng của hậu thế đối với các bậc tiền nhân có công khai khẩn, mở mang vùng
đất, phù hộ cho quốc thái dân an ... Thể loại văn tự này tồn tại một cách tự nhiên
trong đời sống hiện tại, được rất nhiều các tầng lớp kỳ lão người Hoa tự nguyện
gìn giữ và lưu truyền. Văn cúng, Văn tế được tiến hành tuân thủ theo nghi thức
điển lệ được quy định từ xưa, với lối hành văn bác học.
Sau đây xin giới thiệu bài văn tế trong lễ hội làm Chay của di tích Miếu
Tổ sư:
HẠ ĐẢN SỚ VĂN
賀 誕 疏 文
中 華 人 民 共 和 國 歲 次 … 年 … 六 月 初 十 日。
啟 坛 建 醮。三 年 三 請 醮。三 日 三 宵。今 十 三 日 為 先 師 宝 誕 之
期。旅 越 邊 和 市 仝 狔 省。僑 裔 暨 善 信 人 等 誠 心 處 香。福 德 同
霑 信 士。值 理 事 列 名 人 等。(宣 意 文 )。
謹 以 牲 醴 素 酌、香、諸 燭 帛 之 儀。
致 祭 于:
- 勅 封 護 國 庇 民。
- 太 子 太 保。
- 伍 丁 先 師。
- 北 城 亭 候。
- 魯 班 先 師。
39
- 護 國 公 候 尉 遲 先 師。
- 忠 義 仁 勇 關 聖 帝 君。
- 混 元 教 主 太 上 老 君。
- 護 國 庇 民 天 后 元 君。
- 列 位 老 師、少 師。
寳 座 案 前。
曰:
為 神 降 福。普 耀 萬 方 四 海 感 賴、德 澤 绵 長、英 靈 顯 赫、頒民 恩
光、感 神 沾 常、利 祿 施 常。禮 乃 舊 典、追 思 難 忘。 固 有:
春 秋 設 祀、黍 稷 馨 香 必 誠 必 格。
集 庶 士 於 祥 鄉 頌 聲 同 作、濟 濟 一 堂。謹 具 微 觴、献 于 高 堂、來
格 來 賞。伏 願 各裔 大 展。微 觴、献 于 高 海 海 國 通 商、處 世 榮
昌業。各 行 旺 相、護 民 老 少 安 康。消災 遠 禍。降 福 載 祥。感 神
護 佑、威 德 無 彊。
聊 表 上 達。敬 备 微 漿。年 年 富 貴、代 代 榮 昌。男 添 百 福、女 納
千 祥。手 藝 者 精 通 萬 变。讀 書 者 金 榜 名 楊。耕 田 者 積 穀 千
倉。薦 諸 盤 四、向 其 來 格 來 賞。
尚 饗。
天 運 … 年 …月…日…
吉 旦。
40
Phiên âm:
Hạ đản sớ văn
Trung Hoa Nhân Dân Cộng Hòa quốc, tuế thứ … niên … lục nguyệt sơ
thập nhật. Khải đàn kiến tiếu. Tam niên tam thỉnh tiếu. Tam nhật tam tiếu. Kim
thập tam nhật vi Tiên sư bảo đản chi kỳ. Lữ việt Biên Hòa thị, Đồng Nai tỉnh.
Kiều duệ kỵ thiện tín nhân đẳng thành tâm xử hương. Phước đức đồng triêm tín
sĩ. Trị lý sự liệt danh nhân đẳng. (Tuyên ý văn).duệ kỵ thiện tín nhân
Cẩn dĩ sanh lễ tố chước, hương, chư chúc bạch chi nghi.
Trí tế vu:
- Sắc phong hộ quốc tý dân.
- Thái tử Thái bảo.
- Ngũ đinh Tiên sư.
- Bắc thành Đình hầu.
- Lỗ ban Tiên sư.
- Hộ quốc Công hầu, Uất Trì Tiên sư.
- Trọng nghĩa nhân dũng Quan Thánh Đế Quân.
- Hỗn nguyên giáo chủ Thái Thượng Lão Quân.
- Hộ quốc tí dân Thiên Hậu Nguyên Quân.
- Liệt vị lão sư, thiếu sư.
Bão tòa án tiền.
Viết:
Vi thần giáng phước, phổ diệu vạn phương, tứ hải cảm lại, đức trạch miên
trường, anh linh hiển hách, ban dân ân quang. Cảm thần triêm thường, lợi lộc thi
thường. Lễ nãi cựu điển, truy tư nan vong.
Cố hữu:
Xuân thu thiết tự, thử tắc hinh hương tất thành tất cách.
Tập thứ sĩ ư tường hương, tụng thanh đồng tác, tế tế nhất đường. Cẩn cụ
vi thương, hiến vu cao đường. Lai cách lai thưởng. Phục nguyện các duệ đại
triển.
41
Hải quốc thông thương. Xử thế vinh xương nghiệp, các hành vượng
tướng. Hộ dân lão thiếu an khương, tiêu tai viễn họa, giáng phước tải trường,
cảm thần hộ hữu, uy đức vô cương.
Liêu biểu thượng đạt. Kính lược vi tương. Niên niên phú quý, đại đại vinh
xương. Nam thiêm bách phước, nữ nạp thiên tường. Thủ nghệ giả tinh thông vạn
biến. Độc thư giả kim bảng danh dương. Canh điền giả tích cốc thiên thương.
Tiến chư bàn tứ, hướng kỳ lai cách lai thưởng.biến. Độc thư giả thiên
Thượng hưởng.chư bàn tứ, hướng kỳ lai cách lai thưởng.biến. Độc thươn
Thiên vận …. niên… nguyệt … nhật.
Cát đán.
Tạm dịch:
Sớ văn mừng sinh nhật Bà
Nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa năm … tháng sáu, ngày mùng 10.
Lập đàn cúng kiến. Ba năm mới cúng ba ngày ba đêm. Hôm nay ngày 13,
là đến kỳ cúng kỷ niệm đản sanh quý báu của tiên sư.
Tại nước Việt Nam, tỉnh Đồng Nai, thành phố Biên Hòa, thiện nam tín
nữ, con cháu dòng dõi người Hoa kiều cư nước Việt, thành tâm dâng hương. Tín
sĩ đồng tâm nhuận phước đức. Các thành viên trong trị lý sự liệt vị có tên dưới
đây:
(Chúc văn tuyên ý)
Kính cẩn dâng lễ vật gồm vật cúng, rượu, đèn, nhang.
Kính cẩn trí tế cùng:
- (Thiên Hậu) được sắc phong che nước, chở dân.
- Thái tử Thái Bảo.
- Ngũ đinh tiên sư.
- Đình hầu bắc vực.
- Tiên sư Lỗ Ban.
- Công hầu che chở nước, Tiên sư Uất Trì.
- Quan thánh Đế quân trung nghĩa nhân dũng.
42
- Hỗn nguyên giáo chủ Thái Thượng lão Quân.
- Nguyên Quân Thiên Hậu che nước chở dân.
- Các vị Lão sư, Thiếu sư.
Trước bàn bảo tòa rằng:
Là thần giáng phước, phổ diệu muôn nơi (phương). Bốn biển đều nhờ.
Đức trọng dài lâu. Anh linh hiển hách. Giúp dân ân quang. Cảm thần triêm
thưởng. Lợi lộc thường thiên. Lễ xin soi xét. Truy tư (truy nguyên tư viễn) khó
quên cho nên: Bày biện lễ cúng xuân thu hai lần, lòng thành tất cảm cách. Tập
hợp sĩ thứ tại xứ sở an lành cùng cất tiếng ca tụng, rờ rỡ một đường. Kính cẩn
cúng ly rượu lạt, dâng hiến cao đường. Đến cảm cách, thưởng) thức lễ vật, cầu
nguyện các con cháu khách đều được phát triển lớn.
Hải quốc thông thương, xử thế xương thạnh sự nghiệp. Các hành vượng
tướng, bảo hộ dân lớn bé an khương. Tiêu trừ tai ương, đuổi xa hoạn họa. Giáng
phước, mang đến điềm lành. Cảm kích ơn Thần giúp đỡ, oai đức vô cùng.
Tạm biểu lộ cùng trên. Kính sắm sanh sơ sài tiệc rượu mọn. Năm nay giàu
sang, đời đời vinh xương. Nam thêm trăm phước, nữ nạp ngàn lành. Công nghệ
tinh thông muôn biến. Người học hành tên nêu bảng vàng. Nông dân chứa thóc
đậu ngàn kho. Dâng cúng bốn mâm, cầu mong Thần đến cảm cách, thưởng thức.
Cúi mong thượng hưởng.
Thiên vận … năm … tháng … ngày…
Ngày tốt.
6. Giá trị kinh tế thông qua hoạt động du lịch
Phát huy và bảo tồn các giá trị văn hóa là hai mặt của một thể thống nhất,
có tác động tương hỗ lẫn nhau trong quá trình phát triển của mỗi xã hội mà văn
hóa được xem là nền tảng. Việc phát huy các giá trị văn hoá sẽ có tác dụng làm
tăng ý thức, trước hết là của mỗi thành viên trong cộng đồng dân tộc và của bè
bạn quốc tế đối với trách nhiệm bảo tồn các giá trị văn hóa. Ngược lại việc bảo
tồn sẽ là cơ sở và tạo ra cơ hội có được các giá trị văn hóa để tự hào, để giới
thiệu với các dân tộc khác, các quốc gia khác trên thế giới.
43
Du lịch là một ngành kinh tế có định hướng tài nguyên một cách rõ rệt,
hay nói một cách khác du lịch chỉ có thể phát triển trên cơ sở khai thác các giá
trị tài nguyên du lịch. Đứng từ góc độ này, các giá trị văn hóa được xem là dạng
tài nguyên du lịch để khai thác tạo ra các sản phẩm du lịch hấp dẫn, khác biệt và
có khả năng cạnh tranh không chỉ giữa các vùng miền, các địa phương trong
nước mà còn giữa Việt Nam với các nước trong khu vực và quốc tế.
Hát bội trong lễ hội vìa Bà Thiên Hậu
Miếu Tổ sư là di tích cấp tỉnh có nhiều giá trị văn hóa lịch sử, cùng với
nhiều di tích khác song hành suốt chiều dài lịch sử mảnh đất và con người ở
Đồng Nai. Do vậy, bên cạnh các giá trị khác, Miếu Tổ sư có giá trị về kinh tế
thông qua các hoạt động du lịch. Nếu biết phát huy những giá trị kinh tế của
miếu sẽ giúp cho chúng ta vừa quảng bá được hình ảnh vừa góp phần bảo tồn và
phát huy có hiệu quả cơ sở tín ngưỡng. Bởi du lịch được xem là phương thức
phát huy có hiệu quả nhất của di sản. Thông qua hoạt động du lịch, du khách có
cơ hội không chỉ được được tận mắt nhìn thấy trong thực tế, mà còn được hiểu
về giá trị các di sản văn hóa nơi mình đến du lịch. Nhiều giá trị văn hóa chỉ có
thể cảm nhận được trong những khung cảnh thực của tự nhiên, của nếp sống
truyền thống cộng đồng mà không thể có phim ảnh, diễn xuất nào có thể chuyển
tải được. Ngoài ra, nguồn kinh phí thu từ hoạt động du lịch sẽ giúp cho Ban
44
Quản lý có thể giúp trùng tu, tôn tạo các hạng mục, công việc hàng năm của di
tích Miếu Tổ sư một cách bền vững.
45
Chương 3
Thực trạng và giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử
- kiến trúc nghệ thuật di tích Miếu Tổ sư
1. Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Đồng
Nai
Trong những năm qua, hoà chung với các chủ trương, đường lối của Đảng
và Nhà nước, tỉnh Đồng Nai đã thực hiện chính sách đổi mới, mở cửa, thực hiện
nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính vì vậy các yếu tố
của đô thị, của kinh tế hàng hóa, của văn hóa bên ngoài đang hằng ngày, hằng
giờ tác động một cách tích cực và tiêu cực đến đời sống văn hoá – xã hội của các
cộng đồng dân cư đã ổn định từ bao đời nay. Mặt tích cực là sự tăng trưởng kinh
tế, tiếp thu những tinh hoa của nhân loại để từng bước phát triển đời sống vật
chất cũng như tinh thần của các cộng đồng dân cư. Được sự quan tâm của các
cấp chính quyền với sự đồng thuận, nhận thức cao của các cộng đồng dân tộc
nên nhiều lễ hội văn hoá dân gian truyền thống, nhiều di tích được trùng tu tôn
tạo và tổ chức rất công phu, thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia,
hưởng ứng. Song mặt trái của nền kinh tế thị trường tác động đến truyền thống
văn hóa của các thế hệ tiền nhân bao đời gầy dựng hết sức nặng nề. Nhiều lễ hội
văn hoá dân gian độc đáo của dân tộc mình đã mất đi do không còn được tổ
chức; một số lễ hội dân gian truyền thống được các cộng đồng dân tộc cố gắng
gìn giữ, duy trì nhưng không còn giữ bản sắc văn hóa dân tộc như vốn có…
Gìn giữ và phát huy những giá trị di sản văn hoá truyền thống của dân tộc
để phục vụ cho chiến lược phát triển đất nước một cách bền vững là nhiệm vụ
hết sức quan trọng. Tại nghị quyết lần thứ V Ban Chấp Hành Trung Ương Đảng
khoá VIII đã chỉ rỏ: “… Xây dựng và phát triển nền văn hoá dân tộc tiên tiến,
đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu những tinh hoa văn hoá nhân loại, làm
cho văn hoá thấm sâu vào từng người, từng gia đình, từng tập thể và cộng đồng,
từng địa bàn dân cư vào mọi lĩnh vực sinh hoạt và quan hệ con người, tạo ra
trên đất nước ta đời sống tinh thần cao đẹp, trình độ dân trí cao, khoa học phát
triển, phục vụ đắc lực sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa vì mục tiêu dân
46
giàu, nước mạnh, xã hội công bằng văn minh, tiến bước vững chắc lên CNXH”.
Nhận thức được tầm quan trọng của văn hoá dân tộc, đặc biệt là các lễ hội dân
gian truyền thống của các cộng đồng dân tộc anh em trong quá trình hội nhập và
phát triển đất nước cũng như ở từng địa phương, đặc biệt là vùng đất “địa linh
nhân kiệt” Đồng Nai đang trong quá trình đô thị hoá một cách nhanh chóng, nên
trong những năm qua, bằng nguồn kinh phí địa phương và nhà nước các cấp các
ngành chức năng đã đầu tư, thực hiện nhiều đề tài, dự án nhằm bảo tồn và phát
huy những tinh hoa, kiệt tác của các cộng đồng dân tộc. Nhiều đề tài văn hóa
được Bảo tàng Đồng Nai đầu tư nghiên cứu như Nghề thủ công truyền thống
Thạnh Phú, Di sản văn hóa làng Hiệp Phước, Lễ hội văn hóa dân gian, Nhà cổ ở
Đồng Nai, Văn cúng – Văn tế Hán Nôm… đã góp phần quan trọng trong việc
bảo tồn và phát huy giá trị di sản, đặc biệt là công tác gìn giữ và phục hồi các lễ
hội văn hóa dân gian ở Đồng Nai. Ngoài ra, thông qua các đề tài, dự án các nhà
nghiên cứu, những người làm công tác văn hóa được tiếp cận, tìm hiểu văn hóa
truyền thống đặc sắc của các cộng đồng dân tộc ở địa phương. Đồng thời việc
đầu tư nghiên cứu về lịch sử, đặc điểm, vai trò, ý nghĩa, diễn trình và các vấn đề
nội dung khác có liên quan đến từng di tích lịch sử, văn hóa nghệ thuật, lễ hội
văn hóa dân gian truyền thống sẽ là những cứ liệu quan trọng, hữu ích giúp cho
mọi người có cách nhìn toàn diện, sâu sắc hơn về đất nước, con người Đồng
Nai.
2. Thực trạng và giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử -
kiến trúc nghệ thuật di tích Miếu Tổ sư
2.1. Thực trạng công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích Miếu Tổ sư
Di tích Miếu Tổ sư là một công trình kiến trúc nghệ thuật có giá trị cao,
được các thế hệ người Hoa – Việt gìn giữ, tôn tạo suốt hơn 100 năm qua. Hiện
nay, di tích vẫn còn bảo lưu nhiều hạng mục công trình có giá trị văn hóa độc
đáo, mang tính thẩm mỹ cao như hệ thống bao lam, hoành phi, liễn đối, kết cấu,
kiến trúc được tạo tác bằng đá…. Hệ thống vì kèo, mái ngói, bờ đao… được các
ngành chức năng, Ban Quản lý miếu, cùng bá tánh, nhân dân thường xuyên tu
bổ, tôn tạo hàng năm nhằm đảm bảo tính nguyên bản của di tích trước những tác
động của môi trường thiên nhiên và thời gian. Các lễ hội văn hóa dân gian của di
47
tích như lễ hội làm Chay (vía Tổ sư), lễ hội vía Bà Thiên Hậu…được nhiều thế
hệ Ban Quản lý tổ chức hàng năm nhằm gìn giữ các lễ tục trịnh trọng và đầy đủ.
Chính nhờ vậy, hàng năm vào dịp lễ hội hàng ngàn bá tánh gần xa đến lễ bái và
tham gia vào các hoạt động, tạo ra không gian văn hóa đặc sắc của tỉnh Đồng
Nai. Ngoài ra, hàng năm nơi đây còn thu hút các đoàn học sinh, du lịch, các nhà
nghiên cứu đến tham quan và tìm hiểu về giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc nghệ
thuật…
Tuy nhiên, việc bảo tồn và phát huy lịch sử - kiến trúc nghệ thuật chưa
tương xứng với giá trị và tiềm năng của di tích. Trong quá trình phát triển đô thị
đã làm ảnh hưởng đến kết cấu của công trình, cảnh quang môi trường của di
tích. Việc diện tích đất của miếu bị lấn chiếm, dân cư ở đan xen với khu vực thờ
tự đã phần nào ảnh hưởng đến giá trị của di tích. Con đường chính dẫn vào miếu
và khoảng sân ngoài còn nhếch nhác do chưa được đầu tư đúng mức.
Đặc biệt, việc quan tâm, đầu tư nghiên cứu và bảo tồn còn nhiều hạn chế,
chưa phát huy hết giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của di tích. Quần thể
tượng gốm trên mái ngói, bờ đao, tiền sảnh… đến nay vẫn chưa thấy có một
công trình nghiên cứu, giải mã nội dung (niên đại, nguồn gốc, chất liệu, kỹ
thuật, nội dung…) nhằm xác định các giá trị để có những biện pháp bảo tồn và
phục chế.
Di tích miếu Tổ sư là nơi lưu giữ nhiều giá trị lịch sử kiến trúc nghệ thuật
nhưng hàng ngày vẫn vắng bóng khách đến tham quan, chiêm ngưỡng (trừ các
dịp cúng tế định kỳ hàng năm). Số lượng các đoàn học sinh, sinh viên đến tìm
hiểu di tích còn quá khiêm tốn. Các công ty du lịch, lữ hành chưa mặn mà đưa
du khách đến đây. Cơ quan quản lý, các nhà nghiên cứu chưa thấy có công trình
nghiên cứu, hoặc đề án xây dựng riêng để bảo tồn và phát huy giá trị di tích.
2.2. Một số giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích Miếu Tổ
sư
Từ thực trạng trên, đã đến lúc chúng ta cùng chung tay, xây dựng những
giải pháp và định hướng nhằm bảo tồn và phát huy giá trị, để di tích mãi trường
tồn cùng với dân tộc Việt Nam. Với mong muốn đó, bản thân tôi xin mạnh dạn
48
đưa ra một số giải pháp để các nhà quản lý tham khảo, nếu có gì chưa đúng xin
lượng thứ bỏ qua:
- Một là, kêu gọi ngành chức năng, các thành phần xã hội quan tâm, đầu
tư đến di tích nói chung và Miếu Tổ sư nói riêng. Đây là cách chúng ta huy động
sức mạnh tổng lực của toàn xã hội để tiến hành điều tra, sưu tầm, thu thập,
nghiên cứu, giải mã các giá trị văn hóa phi vật thể của di tích. Thông qua công
tác điều tra, nghiên cứu, sưu tầm các giá trị văn hóa sẽ được xác định, đánh giá
một cách toàn diện, đầy đủ, đúng bản chất. Trên cơ sở đó, các nhà nghiên cứu,
quản lý sẽ hoạch định chính xác các biện pháp, chính sách nhằm bảo tồn và phát
huy giá trị của di tích.
- Hai là, tăng cường vai trò quản lý, tổ chức, hướng dẫn của nhà nước đối
với các hoạt động quản lý, bảo tồn, trùng tu, tôn tạo di tích. Đây là nội dung
chiến lược, là biện pháp quan trọng nhằm đảm bảo tính nguyên tắc, đồng nhất và
ổn định lâu dài. Thực tiễn đã chứng minh trong suốt nhiều năm qua, chính sách,
thông tư, nghị định, quy định, hướng dẫn về việc bảo tồn và phát huy giá trị của
di tích chưa phát huy hiệu quả, đôi khi có sự xung đột lợi ích giữa bảo tồn và
phát huy với quá trình phát triển kinh tế, hội nhập, giao lưu quốc tế mà phần
thua thiệt luôn thuộc về di sản (trong đó có di tích). Thiết nghĩ, chúng ta phải
đầu tư, nghiên cứu làm sao xây dựng được các biện pháp đồng bộ, khả thi, đáp
ứng đúng và đủ yêu cầu, nguyện vọng của di tích, người tham gia quản lý và chủ
thể đang thực hành, nghệ nhân nắm giữ các bí quyết… Chính sách để bảo tồn và
phát huy di tích phải cụ thể, quyền lợi ưu tiên luôn thuộc về di tích và chủ thể
đang nắm giữ di sản. Các cơ quan chức năng, nghiệp vụ như Sở VHTTDL, Ban
Quản lý di tích và danh thắng, Bảo tàng… phải phối hợp chặt chẽ với nhau trong
việc định hướng trùng tu, tôn tạo, bảo quản di tích, tránh tình trạng đầu tư, xây
dựng tùy tiện, chủ quan có thể dẫn đến phá vở không gian và biến dạng di tích.
Kết hợp với chính quyền địa phương, nơi có di tích, để cùng có trách nhiệm
trong việc bảo vệ nguyên trạng di tích, nhất là tình trạng lấn chiếm đất đai, xây
dựng trái phép và các tác động khác từ bên ngoài hoặc biến khu vực di tích
thành các điểm kinh doanh, mồi chài mua bán, hoạt động mê tín di đoan...
49
- Ba là, hàng năm bằng nguồn ngân sách Trung ương, địa phương hoặc xã
hội hóa, nhà nước nên đầu tư cho các cơ quan, đơn vị chuyên môn, nhà nghiên
cứu để tổ chức nghiên cứu chuyên sâu từng nội dung, từng chi tiết của công
trình, kết cấu di tích như quần thể tượng gốm, di sản chữ Hán, Nôm trên hoành
phi liễn đối, các đề tài trang trí, chạm khắc… Đặc biệt, ở di tích miếu Tổ sư có
hai vấn đề đòi hỏi các cơ quan chức năng nhanh chóng vào cuộc để nghiên cứu,
đó là: nghiên cứu, giải mã nội dung của quần thể tượng gốm trên nóc mái, bờ
đao để xác định nội dung, chất liệu, màu men, niên đại… để đánh giá thực trạng
mà có biện pháp bảo vệ, phục hồi. Quần thể tượng gốm tính đến nay đã trên
dưới trăm năm, dưới dòng chảy của lịch sử và thời gian các tượng gốm cũng
phần nào bị tác động nếu không có biện pháp kịp thời e rằng một thời gian tới sẽ
mất đi mà không có gì có thể thay thế được. Vấn đề quan tâm thứ hai là cải tạo
môi trường cảnh quan xung quanh di tích cũng như một số công trình xây dựng
chưa hợp lý của di tích như công trình nhà tole sân trong đã che khuất hoàn toàn
tiền điện, làm ảnh hưởng đến mỹ quan của di tích.
- Bốn là, đào tạo, nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn cho đội ngũ
quản lý di tích (gồm cán bộ nhà nước và Ban Quý tế, các nghệ nhân…). Đây là
giải pháp quan trọng, có ý nghĩa chiến lược, mang tính bền vững và đạt hiệu quả
cao. Việc đầu tư nâng cao năng lực quản lý, trùng tu, khai thác di tích phải được
tổ chức bài bản, khoa học, có kế hoạch cụ thể. Thực trạng chung trong nhiều
năm qua, cán bộ ngành quản lý di tích nước ta còn thiếu và yếu, phần nào ảnh
hưởng đến công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Thỉnh thoảng ở đâu đó
chúng ta vẫn thường hay gặp tình trạng di tích bị xâm hại, việc quản lý, trùng tu
còn nhiều điều bất cập mà nguyên nhân chính là trình độ chuyên môn còn yếu
kém. Trước đây, đất nước ta còn gặp nhiều khó khăn do chiến tranh, lạc hậu, đôi
khi trong quá trình bảo quản, trùng tu di tích chưa đáp ứng yêu cầu là việc tạm
chấp nhận, nhưng ngày nay, đất nước ta đã đủ điều kiện kinh tế, nhân lực thì
việc di tích bị xăm lại do tác động của con người là không thể chấp nhận. Do
vậy, để giải quyết dứt điểm tình trạng này, điều trước tiên là phải gắn trách
nhiệm cho từng cá nhân, từng cán bộ tham gia quản lý, trùng tu, tôn tạo di tích.
Phải xây dựng hệ thống pháp lý đồng bộ, chế tài đủ mạnh, cơ chế giám sát chặt
50
chẽ để hạn chế những yếu kém, thất thoát trong công tác quản lý, trùng tu di
tích. Thường xuyên cử cán bộ tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn, dài hạn ở các
đơn vị đào tạo quốc tế có chất lượng, uy tín cao về công tác quản lý, trùng tu và
phát huy giá trị di sản. Có được như vậy, thì di tích mới được bảo vệ, công tác
trùng tu, tôn tạo không gặp nhiều khó khăn, phụ thuộc vào các tổ chức quốc tế.
Đội ngũ hướng dẫn, thuyết minh trong khu di tích phải luôn nâng cao trình độ
kiến thức, chuyên sâu về nghiệp vụ, đảm bảo khả năng truyền tải thông điệp đến
khách tham quan về những giá trị đích thực của di sản
Ngoài ra, các ngành văn hóa thông tin nên thường xuyên mở các lớp nâng
cao trình độ, kiến thức cho các chủ thể, người dân đang gìn giữ và thực hành các
di sản ở cơ sở. Chúng ta nhận thức rằng, sự nghiệp bảo tồn và phát huy giá trị di
sản văn hóa nói chung, chỉ có thể được đẩy mạnh và đạt hiệu quả khi người dân
tự giác tham gia. Do đó, việc giáo dục để nâng cao ý thức tự giác của người dân,
khơi dậy ở họ lòng tự hào đối với di sản văn hóa của cộng đồng mình là công
việc có ý nghĩa quan trọng để hướng người dân chủ động tìm tòi, sưu tầm và bảo
tồn di sản. Đặc biệt phải thường xuyên tổ chức tuyên truyền vận động nhân dân
tham gia quản lý và phát huy giá trị di tích bằng các phương pháp thực hiện
khoa học, dễ hiểu, thông tin cụ thể, sát thực và gần gũi với đời sông sinh hoạt
của họ để mang lại hiệu quả cao.
- Năm là, nâng cao vai trò của gia đình, nhà trường và xã hội trong công
tác phổ biến giá trị của di tích lịch sử, văn hóa ở địa phương. Đây có lẽ là biện
pháp hữu hiệu nhất nhằm nâng cao nhận thức, vai trò của mọi người đối với di
sản văn hóa. Phải trang bị kiến thức, niềm tự hào, sự hiểu biết của mọi người về
di tích để họ thấy rõ giá trị, vai trò của di sản đối với sự phát triển bền vững của
đất nước trong hiện tại và tương lai. Ông bà, cha mẹ, thầy cô, các tổ chức đoàn
thể xã hội thường xuyên dạy bảo, tuyên truyền nhằm nâng cao ý thức cộng đồng
cho sự nghiệp bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Nhà trường thường
xuyên lồng ghép các buổi ngoại khóa, các buổi nói chuyện chuyên đề, các cuộc
thi thuyết trình, tìm hiểu các di tích trên địa bàn nơi trường hoạt động để làm sao
ít nhất trong mỗi năm học học sinh phải đến tham quan, tìm hiểu từ hai đến ba di
tích. Mỗi trường, mỗi lớp học nên tổ chức, kết hợp hoặc nhận chăm sóc một di
51
tích để mỗi tháng học sinh, sinh viên có cơ hội đến di tích tìm hiểu, giao lưu, từ
đó khơi dậy niềm tự hào, yêu mến, quý trọng các di sản văn hóa của dân tộc.
Các cơ quan đoàn thể xã hội, thường xuyên tổ chức các cuộc thi, các hoạt động
về nguồn để người lao động, cán bộ quản lý có cơ hội tìm hiểu, thưởng ngoạn
các di sản văn hóa.
- Sáu là, trong xu thế phát triển du lịch hiện nay, di sản văn hoá, đặc biệt
là các di tích có giá trị lịch sử, văn hóa xếp hạng đã trở thành sản phẩm của du
lịch; là điểm đến tham quan, du lịch thường xuyên cho khách trong nước và
nước ngoài. Vì thế, kết hợp giữa bảo tồn và phát huy di tích với việc phát triển
du lịch là một xu thế khách quan, có hỗ trợ qua lại với nhau. Đặc biệt, lễ hội làm
chay, lễ hội vía Bà Thiên Hậu là di sản văn hoá phi vật thể, là hình thái sinh hoạt
văn hoá dân gian có hiệu quả cao nhất trong việc thu hút khách du khách. Do đó,
phải chú trọng đến việc tổ chức, nâng cấp lễ hội là việc làm cần thiết vừa đảm
bảo tính chất thiêng của lễ hội vừa tạo ra sức hút đối với khách đến tham quan
và lễ bái. Tuy nhiên chú ý khi phát triển, mở rộng du lịch tuyệt đối không làm
ảnh hưởng đến không gian di sản văn hoá, nội dung diễn trình của lễ hội cúng
đình. Trong đầu tư, xây dựng phải có chủ đích, tuyệt nhiên không vì lợi nhuận
hoặc tiện ích cho việc vụ phục du khách mà can thiệp quá sâu vào cảnh quan
khu vực di sản văn hoá. Di sản là thành quả lao động sáng tạo của ông cha ta, là
tác phẩm nghệ thuật có sức sống với thời gian, tự thân nó đã là một giá trị vĩnh
hằng, cho nên khi di sản trở thành là sản phẩm du lịch thì con người phải ứng xử
phù hợp, không thể chạy theo thị hiếu của du khách, biến nó thành những giá trị
khác, dù thị hiếu đó có mang đến lợi nhuận bao nhiêu. Đối với miễu Tổ sư việc
phát huy các giá trị của di tích có nhiều thuận lợi khi kết hợp phát triển du lịch.
Di tích tọa lạc ở khu vực trung tâm thành phố Biên Hòa – nơi có dân cư đông,
gần chợ, có hệ thống giao thông thuận lợi (gồm đường bộ và đường thủy), đặc
biệt có nhiều di tích lịch sử văn hóa độc đáo để tạo thành một chương trình tham
quan lý tưởng và thuận lợi.

52

KẾT LUẬN
Miếu Tổ sư – một di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật độc đáo, có nhiều giá
trị văn hóa, lịch sử tô điểm thêm vốn văn hóa dân gian truyền thống của tỉnh
nhà. Di tích Miếu Tổ sư trong suốt chặng đường lịch sử đã che chở bảo vệ dân
làng trong công việc mưu sinh, ổn định cuộc sống và phát triển quê hương, đất
nước. Dẫu thời gian cứ lặng lẽ trôi qua và cuốn đi nhiều thứ quý giá trong cuộc
sống con người. Nhưng có một điều chắc chắn rằng: di tích Miếu Tổ sư vẫn mãi
trường tồn cùng với dân tộc Việt Nam.
53
Tài liệu tham khảo
1. Bảo tàng Đồng Nai (1998), Cù lao phố - Lịch sử và văn hóa, Nxb Tổng
hợp Đồng Nai, .
2. Bảo tàng Đồng Nai (2001), Việt Nam- Đồng Nai trăm năm nhìn lại,
Nxb Tổng hợp Đồng Nai.
3. Địa chí Đồng Nai (tập V- Lịch sử) (2001), Nxb Tổng hợp Đồng Nai, .
4. Lương Văn Lựu (), Biên Hoà sử luợc, Sài Gòn 1960, 1972.
5. Nguyễn Yên Tri (2002), Làng đá Bửu Long, NXB Tổng hợp Đồng Nai.
6. Trần Quang Toại (chủ biên) (2004), Đồng Nai di tích lịch sử văn hóa,
Nxb tổng hợp Đồng Nai.
7. Huỳnh Văn Tới (1999), Bản sắc dân tộc và Văn hoá Đồng Nai, Nxb
Đồng Nai.
8. Huỳnh Tới, Phan Đình Dũng, TS Phan Xuân Biên (2005), Văn hóa
Đồng Nai (Sơ khảo), Nhà xuất bản Đồng Nai.
9. Tài Liệu kiểm kê phổ thông các cơ sở tín ngưỡng ở Đồng Nai của Bảo
tàng Đồng Nai (1999-2004).
10. Ban Quản lý Di tích và Danh thắng Đồng Nai (2009), Lý lịch tổng hợp
Miếu Tổ sư.
11. Trần Minh Trí, Tư liệu điền dã, 2008-2013.
54
PHỤ LỤC
I/ HỆ THỐNG DI SẢN TƯ LIỆU DI TÍCH MIẾU TỔ SƯ
CỔNG
Phiên âm/Tạm dịch:
01-Thiên Hậu cổ miếu: miếu cổ Thiên Hậu
Ái ngọc ưu kim – vân lý ư kim giáng Tiên tử
Phi hoa xuyết thái– nhân gian thử xứ thị Bồng lai
Thương ngọc yêu vàng – mây toả: đời nay giáng Tiên nữ
Hoa rơi tô thắm–giữa trần: chốn ấy thật Bồng lai
01
飛
花
綴
彩
人
間
此
處
是
篷
乘
憂
玉
金
雲
裡
於
今
降
仙
子
廟 古 后天
天
55
CHÁNH ĐIỆN
Phiên âm/Tạm dịch:
06-Thánh đức phối Thiên: đức Thánh sánh Trời
05-Thiên cổ nhất nhân: Xưa nay chỉ một người
07-Hải quốc trường xuân: Nước Việt mãi xinh tươi
03-Tiên sư Tổ miếu: Miếu Nghiệp tổ - Tiên sư
02 - Sáng bách nghệ nguyên lưu: tượng tâm độc vận
04 - Thuỳ thiên thu thằng mặc: Sư thị hàm tôn
Bày trăm nghề xưa truyền : thợ biết tự tay lèo lái
Để muôn đời mực thước: Thầy đếu hết thảy kính tôn
創
百
藝
源
流
匠
心
獨
運
02 04
垂
千
秋
繩
墨
師
氏
咸
尊
03
廟 祖 師 先
06
天 配 德 聖
07
春 長 國 海
05
人 一 古千
56
CHÁNH ĐIỆN
08
配
天
昭
聖
業
厚
德
載
群
生
福 景 番 天 盡
義
盡
仁
是
漢
室
擎
天
一
柱
10 12
至
剛
至
大
興
尼
山
拔
地
齊
峰
11
春 懷 賽 玉
13
波 楊 不 海
09
輪 扶 氣正
爺 老 德 福
14
德 祖 恩 婆
16
添 復佑 神
17
家 一 正 崇
15
疆 無 德 恩
57
Phiên âm/Tạm dịch:
16-Thần hựu phục thiêm: Thần lại giúp thêm
15-Ân đức vô cương: Ơn đức không bờ
17-Sùng chánh nhất gia: Trọn nhà thờ ‘Chính’
14-Bà ân- Tổ đức: Ơn của Bà- Đức của Tổ
Ngọc trại hoài Xuân: trại ngọc nhớ Xuân
09-Chánh khí phò luân: Chánh khí giữ luân thường
13-Hải bất dương ba: Biển không xao sóng
10/12-Tận nghĩa, tận nhân– thị Hán thất kình thiên nhất trụ
Chí cương, chí đại – hưng Ni sơn bạt địa tề phong
Tận nghĩa, tận nhân – phò nhà Hán: chống trời dựng trụ
Chí cương, chí đại –tôn lăng Khổng: nhổ đất san non
08-Ba thiên cảnh phước
Trời mạnh mẽ - phước lớn lao
Hậu đức tái quần sanh / Phối Thiên chiêu Thánh nghiệp
Dày đức giúp muôn loài/ Với trời hưng nghiệp Thánh
Phước đức lão da: Ông Lớn Phước đức
58
BÊN TRÁI CHÁNH ĐIỆN

CUỐN THƯ
Phiên âm/Tạm dịch:
-Vĩnh kỷ Tiền hiền: Nhớ mãi Tiền hiền
Kiến miếu tự tiên Thánh/ Hinh hương tục hậu nhân
Lập miếu thờ tiên liệt/ Dâng hương dạy hậu nhân
(tục俗: người sau theo người trước: gần nghĩa với tục續: nối tiếp. Vế này có
đảo ngữ, hơi tối nghĩa: nên viết : hinh hương phong風 hậu nhân (phong: người
trước làm gương cho người sau)
馨
香
俗
後
人
建
朝
祀
前
聖
賢 先 紀 永
59
CHÁNH ĐIỆN
覃
恩
浩
蕩
長
水
流
19 21
厚
德
巍
峨
獨
配
天
20
僑 護 國 南
22
民 庇 國護
18
赫 顯 靈 威
一
統
熙
朝
萬
里
光
天
化
日
23 24
九
重
聖
后
普
度
靄
霧
慈
航
60
Phiên âm/Tạm dịch:
23/24- Nhất thống hi triều- van lý quang thiên hoá nhật
Cửu trùng Thánh hậu – phổ độ ái vụ từ hàng
‘Một mối’ rạng hoàng triều– muôn dặm: trời trong- nắng toả
Chín tầng thiêng Thánh hậu – độ khắp: mây móc- thuyền từ
20-Nam quốc hộ kiều: Nước Việt giúp kiều dân
18-Oai linh hiển hách: oai linh rạng rỡ
22-Hộ quốc tí dân: giữ nước, che dân
19/21-Đàm ân hạo đãng - trường lưu thuỷ / Hậu đức nguy nga - độc phối
Thiên
Ơn tràn lai láng – mãi tuôn nước / Đức lớn muôn cao – chỉ sánh Trời
61
CHÁNH ĐIỆN
Phiên âm/Tạm dịch:
26/28-Tinh công diệu đạc qui củ chí kim vô song sĩ
Mặc thằng xảo tạo tự cổ lưu truyền đệ nhất nhân
精
工
妙
度
規
矩
至
今
無
雙
士
26 28
墨
繩
巧
造
自
古
傳
流
弟
一
人
29
千
秋
著
祀
頌
慈
航
萬
派
廻
瀾
依
后
德
宮 后 天
25
神
留
千
古
仰
垂
園
義
凛
一
心
扶
漢
殿
宮 天 協
27
妙
手
脩
成
金
寶
殿
精
工
巧
造
玉
龍
樓
殿 師 先
62
Qui củ thạo nghề: đo sít tới nay đâu kẻ sánh
Mực dây khéo tạo: tài truyền từ trước chẳng ai so
27-Tiên sư điện: điện Tiên sư
Diệu thủ tu thành Kim bửu điện / Tinh công xảo tạo ngọc long lầu
Tay khéo -làm nên Kim bửu điện / Nghề hay -giỏi dựng ngọc long lầu
25-Hiệp thiên cung
Nghĩa bẩm nhất tâm phò Hán điện / Thần lưu thiên cổ ngưỡng viên thuỳ
Một lòng Nghĩa nặng - phò ngai Hán / Muôn thuở Thần ban - cậy trọn niềm
29-Thiên hậu cung: cung Thiên hậu
Vạn phái hồi lan ban Hậu đức / Thiên thu trứ tự ỷ Từ hàng
Muôn đợt sóng lùi do đức Mẫu / Ngàn năm cúng trọng cậy thuyền Từ

KHÁM THỜ:
Phiên âm/Tạm dịch:
Đức trọng như sơn: Đức lớn dường non
Bổn cung chúng tiền bối chi thần vị: bài vị các tiền bối của miếu nhà
Sáng lập – Tiên bối: các Ông lớp trước lập ra
Duy trì – Tiên cô: các Bà lớp trước gìn giữ
Tiền hiền thành tâm đồng tái tạo /Hậu bối hợp chí khả tu bồi
Đời trước dốc lòng cùng dựng lại /Lớp sau chung ý khá sửa sang
後
輩
合
至
可
修
培
先
賢
誠
心
同
再
造
山 如 重 德
本
維 官 創
持 立
衆
前
輩
先 先
姑 賢
之
神
位
63
II/ HÌNH ẢNH TÁC GIẢ TẠI DI TÍCH LỊCH SỬ - KIẾN TRÚC NGHỆ
THUẬT MIẾU TỔ SƯ
64
III/ MỘT SỐ HÍNH ẢNH TÁC GIẢ THAM GIA NGHIÊN CỨU VÀ
THAM QUAN TẠI CÁC DI TÍCH CẤP TỈNH
Di tích cách mạng chùa Bửu Hưng (Chùa Cô Hồn) – Tp. Biên Hòa
Địa điểm thành lập Chi bộ Cộng sản Bình Phước Tân Triều và
Tỉnh Ủy Lâm thời tỉnh Biên Hòa – H. Vĩnh Cửu
65
Di tích lịch sử Đình Bình Quan – Tp. Biên Hòa
Di tích lịch sử Đình Long Chiến – H. Vĩnh Cửu
66
Di tích lịch sử Đình Phú Trạch – H. Vĩnh Cửu
Di tích lịch sử Đình Xuân Lộc - Chùa Xuân Hòa – Tx. Long Khánh
67
Di tích lịch sử Đình Hưng Lộc – H. Thống Nhất
Di tích lịch sử Thành Biên Hòa – Tp. Biên Hòa
68
Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật Đình Phú Mỹ - H. Nhơn Trạch
Di tích kiến trúc nghệ thuật Đình Phước Lộc – H. Long Thành
69
IV/ MỘT SỐ HÌNH ẢNH LỄ HỘI LÀM CHAY CỦA MIẾU TỔ SƯ
Cây nêu trong lễ hội làm Chay
Lồng đèn
70
Ông Tiêu trong lễ hội làm Chay
Múa lân sư rồng trong lễ hội làm Chay
71
Đọc sớ cầu an cầu siêu tại lễ hội làm Chay
Điểm nhãn cho lồng đèn
72
Nghi thỉnh Tổ sư, Bà Thiên Hậu, Quan Thánh Đế Quân
Pháp sư tụng kinh trước khi phong sinh
73
Chuẩn bị làm lễ bắc cầu hoa
Nghi cúng cô hồn, các đảng


https://dost-dongnai.gov.vn/SiteAsse..._Giai%20Ba.pdf

https://uphinhnhanh.com/images/2018/...281b6046da.jpg

( http://chuaba-nguyentienquang.blogsp...phong-nhi.html )


Thiên lý nhãn và Thuận phong nhĩ 千里眼Qian Li Yan-順風耳, Shun Feng Er,
the demons Qianliyan (Thousand-Mile Eye) and Shunfeng'er (Wind-Following Ear)
千里眼Qian Li Yan, Thousand Mile Eyes, one of Mazu's guardian generals
順風耳, Shun Feng Er, With the Wind Ear, the other of Mazu's guardian

http://khaiminhnhatrang.net/old%20time%20photos.htm

熱烈歡迎啟明第七屆校友韓河疇，吳� �嬌 - Khaiminhnhatrang.net
khaiminhnhatrang.net/old%20time%20photos.htm
Translate this page
Đã nhận đủ 3000 USD vào ngày 09.03.2013 Năm Quý Tỵ. THAY MẶT BAN TRỊ SỰ CHÙA THIÊN HẬU THÁNH MẪU. KÍNH CHÚC GIA ĐÌNH ÔNG TRẦN TRUNG THÀNH ĐƯỢC HƯỞNG PHƯỚC LỘC THỌ TOÀN CỦA AMÁ BAN. TM.BTS CHÙA BÀ PHƯỚC TRIỀU THIÊN HẬU THÁNH MẪU HỘI TRƯỞNG TRỊNH SƯ HẢI

https://lh3.googleusercontent.com/Wj...CIE5jMeDtLnMF0

Xin keo Thiên Hậu Thánh Mẫu
Please lunisolar aka apply glue She Mazu


Description

Ứng dụng gồm 2 phần hình để tín đồ thờ Bà Thiên Hậu và xin Âm dương , xin keo Bà Thiên Hậu Thánh Mẫu

Thiên Hậu Thánh Mẫu là vị thần bảo trợ của người đi biển, được tôn kính và thờ cúng ở Phật giáo và Đạo giáo. Để cảm tạ ơn của bà Thiên Hậu hiện nay khu vực Đông Nam Á có khoảng 26 nước lập đền thờ.Ngày 23 tháng 3 âm lịch là ngày vía Bà Thiên Hậu.Cần sự thành tâm tin tưởng

* Xin keo bà Thiên Hậu

- Thành tâm khấn tên tuổi, địa chỉ, điều muốn xin Bà Thiên Hậu

- Bấm vào dĩa đựng keo trên bàn thờ

Xem kết quả
2 keo ngửa là điều xin chưa rõ ràng, chưa thành tâm tin tưởng nên Thiên Hậu không nói gì

2 keo sấp không muốn ta xin xỏ gì thêm

1 sấp,1 ngửa là đều muốn xin được chấp nhận
"Thành tâm khấn nguyện, có cầu tất ứng "

Recent changes:
Version 1.3.6 sắp xếp lại quảng cáo trong ứng dụng tránh vi phạm chính sách nhà quảng cáo admob
Hide full description


http://www.appbrain.com/app/xin-keo-...ookata.Shengmu

http://www.appbrain.com/app/xin-keo-...ookata.Shengmu

https://www.youtube.com/watch?v=Dczb1MaLsas

LỄ CÚNG BÀ CHÚA XỨ VÀ 5 VỊ NGŨ HÀNH ẤP PHƯỚC LƯƠNG RẠCH CÁ PHÚ HỮU ĐỒNG NAI

https://uphinhnhanh.com/images/2018/02/15/1f38d6.png

Miếu Ngũ Hành

( https://hoianheritage.net/vi/di-san-.../mieu-256.html )

https://uphinhnhanh.com/images/2018/...nh-con-dao.jpg

Đến Côn Đảo nhớ đi lễ Miếu Năm Cô

Miếu ngũ hành Côn Đảo

Miếu ngũ hành Côn Đảo hay còn gọi là miếu Năm Cô là một trong những địa điểm không thể bỏ qua nếu bạn có cơ hội viếng thăm Côn Đảo. Đây là một trong những địa điểm thể hiện dấu ấn tâm linh đặc biệt. Đến với miếu Năm Cô bạn sẽ có những trải nghiệm thật sự đặc biệt và có một chuyến đi hoàn hảo.

mieu ba ngu hanh con dao
Miếu ngũ hành Côn Đảo hay còn gọi là miếu Năm Cô là một trong những địa điểm không thể bỏ qua nếu bạn có cơ hội viếng thăm Côn Đảo
I. Lịch sử tâm linh miếu Ngũ hành Côn Đảo

Miếu Ngũ hành Côn Đảo được xây dựng khoảng năm 1970, cách Trung tâm Côn Đảo chừng 12 km, theo đường lộ đi Bến Đầm về hướng Tây Nam/ Đây là ngôi miếu được xây dựng bởi nhân dân Côn Đảo, họ cùng nhau đóng góp sức để tạo lập và đặt tên là Miếu Ngũ Hành. Miếu được lập ra để miếu thờ năm vị nữ thần gọi là Ngũ Hành Nương Nương do đó còn có tên gọi khác là miếu Năm Cô

Theo truyền thuyết dân gian, năm vị nữ thần được thờ trong miếu ngũ hành Côn Đảo đều là những vị thần có những quyền năng đặc biệt đối với các nghề liên quan đến kim khí, nước nôi, cây gỗ, củi lửa và đất đai (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ). Đây lại là những ngành nghề và yếu tố quan trọng trong đời sống tinh thần và vật chất của nhân dân Côn Đảo.

mieu nam co con dao
Miếu Năm Cô thờ các vị nữ thần có vai trò quan trọng, luôn phù hộ cho nông dân, ngư dân, thợ thủ công,…
Miếu Năm Cô thờ các vị nữ thần có vai trò quan trọng, luôn phù hộ cho nông dân, ngư dân, thợ thủ công, tiểu thương và nhân dân trong vùng bình an, làm ăn phát đạt. Chính vì vậy, hàng năm, tại miếu luôn được trùng tu, sửa chữa bởi sự vận động các tổ chức, doanh nghiệp quyên góp lại.

Thế mới thấy, Miếu Bà Ngũ Hành Côn Đảo là một phần quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân tại đây. Đến Côn Đảo mà không thăm miếu Năm Cô là một thiếu sót rất lớn của du khách.

II. Tại sao đến Côn Đảo là phải ghé thăm miếu Năm Cô?

Điểm nổi bật thu hút của Miếu Ngũ Hành chính là thiết kế kiến trúc độc đáo, mang đậm dấu ấn Côn Đảo. Trên mái ngôi miếu có hình “Lưỡng long chầu nguyệt” được điêu khắc công phu, tỉ mỉ. Bên trong ngôi miếu có tám bàn thờ.

Cụ thể, mỗi bàn thờ có một vai trò thờ cúng khác nhau. Bàn giữa chính điện là bàn thờ thờ Ngũ Hành và hai vị thượng đẳng thần. Bên trái miếu Ngũ Hành Côn Đảo là bàn thờ Quan Công, Quan Bình và Châu Xương họ đều là những người nổi bật với đức tính trung nghĩa và sẵn sàng cứu hộ những người đi biển khi họ gặp chuyện không may. Bên phải ngôi miếu là bàn thờ ông Địa – Thổ công. Trong miếu có bày tượng năm Bà và bộ ngũ sự, hai bên có thờ năm Cô, năm Cậu, hai vị thượng đẳng thần không có tượng. Phía sau là bàn thờ tiền hiền và bàn thờ những người giàu lòng nhân ái, độ lượng trong làng.

mieu ngu hanh
Miếu Ngũ Hành Côn Đảo địa điểm du lịch tâm linh.
Đến thăm Miếu Năm Cô vào những dịp có lễ hội du khách còn được hòa mình vào không gian văn hóa đặc biệt của vùng đất này. Hàng năm tại miếu Ngũ Hành Côn Đảo luôn có tổ chức lễ vía Bà và tri ân các vị tiền bối vào các ngày 16, 17 và 18 tháng 10 âm lịch. Đây đều là những lễ hội ấn tượng, sôi động và linh đình của người dân địa phương và là dịp để du khách chung vui, cúng kiến.

Bên cạnh việc cúng tế thần linh tại những lễ hội còn tổ chức múa lân, các trò vui, ban đêm tổ chức hát tuồng. Vậy nên nếu đến Côn Đảo mà không thăm miếu Năm Cô thì quả là thiếu sót rất đáng tiếc. Do đó, nơi này luôn là nơi được nhiều người từ thập phương về hành hương, phụng cúng rất đông.

III. Những lưu ý khi đi lễ miếu Ngũ hành

1. Phương tiện đi lại

Do diện tích nhỏ và phương tiện đi lại ít nên bạn có thể chọn đi taxi tại Côn Đảo để đến với miếu Ngũ Hành. Thông thường giá cước mỗi chuyến xe vào khoảng 17.000đ/km.

2. Sắm lễ khi đi lễ miếu Ngũ Hành Côn Đảo

Trước đây, du khách thường chọn mua cho mình những lễ vật ở Sài Gòn vì giá cả tại các ở huyện đảo thường rất cao. Thế nhưng, nếu bạn cảm thấy bất tiện thì vẫn có thể chọn phương án mua tại đảo vì hiện giờ đồ lễ ở Côn Đảo giá rất phải chăng, bạn có thể ra chợ Côn Đảo sắm lễ. Hoa quả, bánh kẹo, thẻ hương, tiền vàng, nến cốc, tiền đặt lễ là những thứ bạn nên chọn để đi lễ Miếu Năm Cô.

Nếu có nhu cầu du lịch Côn Đảo tâm linh và thăm miếu Ngũ Hành Côn Đảo, hãy nhanh chóng liên hệ với công ty du lịch Ánh Dương bạn sẽ luôn được tư vấn chu đáo nhất.

Ghi rõ nguồn anhduongtours.vn khi đăng tải lại bài viết này.

https://anhduongtours.vn/den-con-dao...e-mieu-nam-co/

http://1.bp.blogspot.com/-WLda-H1EQ8...0/DSCN2082.jpg

http://www.hoianworldheritage.org.vn...Hy-Hoa-478.hwh

Miếu ngủ hành Hy Hòa - Phố cổ Hội An - Di sản văn hóa thế giới
Hoi An World Heritage800 × 600Tìm kiếm bằng hình ảnh
Miếu Hy Hòa không biết xây dựng năm nào, ngay tên miếu cũng lấy theo tên gọi của phổ lập miếu: Hy Hòa, thuộc làng Minh Hương xưa.

ĐĐVU 17 / TÍN NGƯỠNG THỜ BÀ CHÚA XỨ / Nguyễn Thanh Lợi *

Bà Chúa Xứ trong tín ngưỡng ở Nam Bộ
Hiện nay, nhiều nhà nghiên cứu vẫn cho rằng Bà Chúa Xứ ở Nam Bộ có nguồn gốc từ nữ thần Pô Nagar của người Chăm được Việt hóa qua tên gọi Thiên Y A Na Ngọc Diễn Phi với công năng là “Bà Mẹ xứ sở”. Vậy Bà Chúa Xứ xuất hiện ở Nam Bộ từ bao giờ và có nguồn gốc từ đâu? Đây quả là vấn đề còn cần được tiếp tục nghiên cứu thêm.
Tài liệu thư tịch như Gia Định Thành Thông Chí (1820) cho biết ở đất Gia Định có truyền thống kính trọng nữ thần như Bà Chúa Ngọc, Bà Chúa Động, Bà Hỏa Tinh, Bà Thủy Long, cô Hồng, cô Hạnh.([1])
Trong Đại Nam Quấc Âm Tự Vị (1895), Huình Tịnh Của giải thích thành ngữ Bảy bà ba cậu gồm: Bà Chúa Tiên, bà Chúa Ngọc, bà Chúa Xứ, bà Chúa Động, bà Cố Hỷ, bà Thủy, bà Hỏa; cậu Trày, cậu Quý đều là con bà Chúa Ngọc, làm bạn với một vị thái tử Trung Quốc mà đẻ ra cả thảy đều là thần quỷ hay làm họa phước; còn có cậu Lý, cậu Thông, nói theo vần kể có ba cậu. Về hai người sau không rõ sự tích”.([2]) Rõ ràng ở đây có sự phân biệt giữa Bà Chúa Tiên, Bà Chúa Ngọc và Bà Chúa Xứ.
Tuy nhiên, trên thực tế tín ngưỡng Bà Chúa Xứ xuất hiện ở Nam Bộ sớm hơn so với ghi nhận của thư tịch như trường hợp miếu Bà Chúa Xứ ở chợ Phước Hải (huyện Đất Đỏ, Bà Rịa-Vũng Tàu) có niên đại năm 1804.([3])
Nhiều nghiên cứu cho rằng Bà Chúa Xứ là hóa thân của Pô Inư Nagar, được xem như phúc thần bảo hộ cư dân của một vùng đất. Bà Chúa Xứ được thờ phổ biến ở các thôn xóm và một số cơ sở thờ tự nổi tiếng như ở núi Sam (An Giang), Gò Tháp (Đồng Tháp). Vị nữ thần bổn xứ này uy linh lấn át các “Thành Hoàng bổn cảnh” của đình làng.([4])
Pô Nagar từ Bà Mẹ xứ sở của người Chăm đã trở thành bà mẹ xứ sở của người Việt, là Chúa Xứ Thánh Mẫu, mang đặc trưng của Thiên Y Ana có hai người con. Một số nơi có thêm đặc trưng “trung tính”, nên còn gọi là “Chúa Xứ Nguyên Nhung” và được thờ chung với Thổ Thần. Nhiều miếu Chúa Xứ Thánh Mẫu có đàn thờ Thần Nông trước sân.([5])
Uy linh của Bà Mẹ xứ sở bàng bạc trong tín ngưỡng của ngư dân Trung Bộ và Nam Bộ, tạo ra sự nhập nhằng, đa tạp trong tục thờ cá Ông, Bà Thủy Long, đồng nhất mục đích cầu ngư ở Dinh Cô. Có thể thấy điều ấy trong tên gọi các đối tượng tín ngưỡng ở nhiều nơi: Chúa Xứ Long Thần, Chúa Xứ Nương Nương ở Hòn Đỏ (Nha Trang), hay tên Bà Rịa lại tưởng như bắt nguồn từ thần sóng biển Pô Riyak.([6])
Về tên gọi, ta thấy công năng của Bà Pô Nagar và Bà Chúa Xứ giống nhau, đồng nhất thuần lý đều là “Mẹ xứ sở”, đều là thần bảo hộ cộng đồng. Nhưng mối liên hệ trực tiếp giữa hai bà này vẫn là vấn đề cần được truy cứu tiếp tục.
Tên gọi Bà Chúa Xứ gắn với pho tượng nam thần bị thất lạc có thể bắt nguồn từ tâm thức tín ngưỡng Mẹ xứ sở của người Chăm hoặc cũng có thể biến đổi từ tín ngưỡng thờ Ông Tà chủ xứ (Neak Tà m’cha srok) của người Khmer.
Ông Tà có quyền năng quản lý một khu vực đất đai nhưng do sự lấn lướt của Bà Chúa Xứ và thần Thành Hoàng bổn cảnh của người Việt, nên địa bàn cai quản của Ông Tà ngày càng thu hẹp. Các làng xã vùng nông thôn ở Nam Bộ đều có miếu Bà Chúa Xứ, kể cả trong đình chùa miếu Bà Chúa Xứ hiện diện bên cạnh miếu Thổ Thần và miếu Ngũ Hành.([7])
Trong khuôn viên đất nhà hay xóm ấp, người ta thường lập miếu thờ Bà Chúa Xứ. Bà Chúa Xứ cũng được thờ dạng miếu trong sân chùa hoặc đưa vào bàn thờ bên trong các chùa: Bửu Lâm, Linh Thứu (Tiền Giang), Bửu Phong (Đồng Nai), Hải Phước An tự (Sóc Trăng).([8]) Quan Âm Hộ Quốc Miếu của cộng đồng người Hoa gốc Hải Ninh (Quảng Ninh) ở Đồng Nai thờ Quan Thế Âm và phối tự Thiên Hậu Thánh Mẫu, Chúa Xứ Thánh Mẫu.([9])
Đối với cộng đồng ngư dân Phước Tỉnh (Bà Rịa - Vũng Tàu), tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ cũng gắn liền với quá trình khẩn hoang, lập ấp. Bà Chúa Xứ ở Phước Tỉnh có tên là Nguyễn Thị Thảo, vốn là phụ nữ người Hoa Triều Châu ở Trung Quốc vào đây khai hoang lập ấp.([10])



Ở Bến Tre, tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ phổ biến với chức năng chính là cai quản đất đai theo từng xóm ấp. Xã Thạnh Phong (huyện Thạnh Phú, Bến Tre), có năm ấp thì có đến năm miếu thờ Bà Chúa Xứ.([11])
Trong những vùng nông thôn, tín ngưỡng Bà Chúa Xứ còn khá đậm đặc. Nếu như thành phố Sóc Trăng chỉ có bốn miếu Bà Chúa Xứ, thì ở huyện Cù Lao Dung có đến ba mươi bảy miếu (xã Đại Ân I, xã Thạnh Nhì... mỗi xã có từ tám đến mười miếu), huyện Kế Sách hai mươi ba miếu, huyện Ngã Năm mười tám miếu, huyện Thạnh Trị mười sáu miếu, huyện Mỹ Tú mười lăm miếu, huyện Vĩnh Châu mười bốn miếu...([12])
Cư dân nông nghiệp ở Tiền Giang xem Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi là Chúa Xứ Thánh Mẫu (Bà Chúa Xứ) tương tự như các nơi khác. Tín ngưỡng Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi phổ biến lâu đời ở vùng Gò Công. Còn tín ngưỡng Chúa Xứ Thánh Mẫu phổ biến ở vùng Cai Lậy, Cái Bè, Châu Thành, thuộc khu vực đồng ruộng tiếp giáp với Đồng Tháp Mười.([13]) Ở huyện Cai Lậy mỗi ấp đều có miếu Bà Chúa Xứ, thường tòng tự Thần Nông (thần dạy dân làm ruộng), Bạch Mã Thái Giám (thần đất), Sơn Quân (thần hổ), và Thổ Địa.([14])
Ngoài phạm vi đình chùa, ở Đồng Tháp có đến năm mươi bảy miếu Bà Chúa Xứ: huyện Cao Lãnh (mười ba miếu), huyện Châu Thành (mười một miếu), huyện Tháp Mười (chín miếu), các huyện Tân Hồng, Lai Vung, Lấp Vò có từ một tới hai miếu. Ở các huyện Châu Thành, Cao Lãnh, Tháp Mười, mỗi xã có hai tới ba miếu, có xã có bốn miếu như xã An Hiệp (huyện Châu Thành). Quy mô to nhỏ khác nhau, miếu Bà Chúa Xứ thường là một miếu vuông, làm bằng tre hay gạch. Miếu có ảnh hưởng hẹp, trong phạm vi xóm ấp với vài mươi hộ. Riêng miếu Bà Chúa Xứ ở Gò Tháp (xã Tân Kiều, huyện Tháp Mười) là miếu có quy mô lớn, chỉ sau miếu Bà Chúa Xứ Châu Đốc, hàng năm thu hút hàng vạn người đến cúng bái từ Long An, Tiền Giang, An Giang, Đồng Tháp, TpHCM... Các miếu Bà Chúa Xứ tổ chức cúng từ tháng Giêng đến tháng 6, phổ biến nhất là tháng 3, 4. Miếu Bà Chúa Xứ Gò Tháp cúng rằm tháng 3.
Người dân địa phương vẫn xem Bà Chúa Xứ là hiện thân của bà “chủ đất”, “chúa đất” với nhiều tên gọi như Chúa Xứ Nương Nương, Chúa Xứ Nguyên Nhung, Chúa Xứ Thánh Mẫu... Bà có quyền năng của một phúc thần như Ông Địa hay lớn hơn như Thành Hoàng bổn cảnh. Bên cạnh đình làng to lớn, miếu Bà Chúa Xứ nhỏ như miếu Thổ Địa.([15])
Ở Cà Mau, miếu Bà Chúa Xứ thường nằm ở ngã ba sông, dẫn vào trong một xóm, ấp, khu dân cư. Chỉ riêng bốn huyện của tỉnh Cà Mau đã có đến hai mươi tám miếu Bà Chúa Xứ... Ở huyện Thới Bình, chỉ trên một đoạn Sông Trẹm khoảng mười một cây số, từ thị trấn Thới Bình về TP Cà Mau đã có mười một miếu thờ Bà Chúa Xứ. Đoạn sông Rạch Giòng dài ba cây số từ thị trấn Thới Bình qua U Minh có bốn miếu Bà Chúa Xứ.([16])
Có hai ngôi miếu Bà Chúa Xứ ở huyện Thới Bình (Cà Mau) phối tự với Bà Chúa Ngọc với hai nàng hầu hai bên, Quan Âm quá hải, Tổ Cô bằng tranh kiếng.([17])
Miếu thờ Bà Chúa Xứ tại vàm Xẻo Lớn (huyện Ngọc Hiển, Cà Mau), ở giữa án thờ có tấm tranh kiếng Bà Chúa, hai bên thờ Bà Chúa Tiên, Bà Chúa Ngọc.([18])
Một ngôi miếu thờ Bà Chúa Xứ khác nằm về bên phải vàm Xẻo Lớn, các bệ thờ có ba bậc: bậc trên cùng là Phật Bà Quan Âm, Quan Âm quá hải; bậc thứ hai là các bức tranh kiếng Tổ Cô, Quan Vân Trường; bậc thứ ba là Cửu Huyền Thất Tổ, Bà Chúa Ngọc. Dưới đất có ba hòn đá, một lớn, hai nhỏ. Tuy thờ Phật Bà nhưng dân địa phương vẫn gọi là miếu Bà Chúa Xứ!([19])
Miếu Bà Chúa Xứ (ấp Đường Cày, xã Phú Tân, huyện Cái Nước, Cà Mau), phía trước là bệ thờ Thần Nông, bên trái là miếu Ông Tà lợp ngói có kích thước như miếu thờ Thổ Thần.([20]) Miếu thờ Bà Chúa Xứ (ấp Ngọc Tuấn, thị trấn Cái Nước, huyện Cái Nước) dù thờ thần Bổn Cảnh nhưng lại có bài vị là Chúa Xứ Bổn Cảnh.([21])
Ngôi miếu Chúa Xứ Nguyên Nhung nhưng tên chữ Hán là Chúa Xứ Cổ Miếu (phường 2, thị xã Bạc Liêu), đối tượng thờ chính là năm pho tượng thờ năm bà Ngũ Hành, phối tự bên trái và phải là hai ban thờ vong nam và vong nữ. Bên ngoài có hai miếu nhỏ thờ Thổ Thần và Thổ Địa.([22])
Miễu Bà Chúa Xứ Mỹ Long (khóm 4, thị trấn Mỹ Long, huyện Cầu Ngang, Trà Vinh) là cơ sở tín ngưỡng quan trọng của ngư dân Trà Vinh và các tỉnh lân cận. Miễu trước có tên gọi là Lầu Bà tọa lạc ở vàm Bến Cát (Vàm Lầu), có thờ bộ xương cá ông. Khoảng năm 1920, do bị sạt lở, nên Lầu Bà được dời vô Bãi Bùn và đặt tên lại là “Vân Sanh Miếu”. Trước kia chỉ thờ Bà Cố Hỷ, nay thờ thêm Chúa Xứ Nguyên Nhung, Thủy Long Thần Nữ. Về sau Bà Chúa Xứ lại trở thành chính thần, Bà Cố Hỷ và Thủy Long Thần Nữ trở thành phối tự và Vân Sanh Miếu cũng trở thành “Miễu Bà Chúa Xứ”.([23]) Điều này cho thấy, dù là ở khu vực ven biển nhưng tín ngưỡng của cư dân nông nghiệp vẫn lấn át tín ngưỡng ngư dân, ngay cả trong cộng đồng của những người làm nghề biển.
Trong tín ngưỡng dân gian của cư dân ven biển Tây Nam Bộ, đặc biệt là ở Kiên Giang, mô thức Thiên Y A Na và hai người con trai của bà biến thiên thành các dạng nữ thần khác như: Bà Cậu, Chúa Tiên, Chúa Ngọc, Chúa Ngung Man Nương, Bà Chúa Thượng Động (Bà Cố Hỷ hay Cố Hỷ Tiên Phi), Thủy Long Thánh Phi, Bà Chúa Hòn… nhưng ở mức độ cao hơn hết và phổ biến hơn hết là tín ngưỡng Bà Chúa Xứ, một dạng phúc thần cai quản đất đai, sông biển, cù lao và bảo hộ cư dân an lạc.
Sơn Nam cũng cho rằng, Bà Chúa Xứ là vị thần có uy thế lớn ở “khu vực ấy, chốn ấy, xứ ấy”. Người Khmer thờ Ông Tà trong miếu nhỏ, bên gốc cây giữa ruộng nhưng vẫn tôn kính miếu Bà Chúa Xứ của người Việt. Dân làm nghề đốn củi, ăn ong giữa rừng U Minh thờ Bà để mong được khỏe mạnh, không bị sốt rét, rủi ro về nghề nghiệp (chặt búa nhằm chân, rắn cắn...).([24])
Qua những dữ kiện trên, có thể thấy Bà Chúa Xứ, Bà Chúa Ngọc, Bà Chúa Tiên tuy có mối liên hệ về nguồn gốc với Bà Pô Nagar của người Chăm nhưng không phải là hóa thân của Pô Nagar ở Nam Bộ, mà nó còn tích hợp các vị thần khác như Thành Hoàng bổn cảnh, Neak Tà, Thổ Thần, Thổ Địa của các lớp cư dân trong dòng chảy của tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, rộng hơn là tín ngưỡng Mẹ Đất trên vùng đất mới.
Tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ ở Tp Hồ Chí Minh
Ở TpHCM có ba mươi hai miếu thờ Chúa Xứ Thánh Mẫu, phân bố như sau: Quận 2: hai miếu; Quận 4: hai miếu; Quận 8: một miếu; Quận 9: một miếu; Quận 12: hai miếu; Quận Tân Bình: bốn miếu; Quận Gò Vấp: một miếu; Huyện Nhà Bè: bảy miếu; Huyện Cần Giờ: hai miếu; Huyện Hóc Môn: ba miếu; Huyện Củ Chi: sáu miếu.([25])
Các ngôi miếu này chủ yếu tập trung ở các vùng đất thấp, vùng nông nghiệp ngoại thành. Khi người Pháp chỉnh trang thành phố và phong trào đô thị hóa, thì tín ngưỡng này bị đẩy lùi. Đơn cử như trường hợp Trương Gia Từ (từ đường Trương Minh Giảng, quận Gò Vấp) có miếu thờ Chúa Xứ Thánh Mẫu, nhưng khi chợ Gò Vấp phát triển thì các bài vị được đưa vào thờ trong nhà. Miếu hiện được trùng tu và thờ Ngũ Hành Nương Nương.([26])
Có chín ngôi đình phối tự thờ Bà Chúa Xứ ngay trong đình và chín đình có miếu Bà Chúa Xứ trong khuôn viên. Các ngôi đình này phân bố ở các quận 5, 8, 9, 12, Gò Vấp, Tân Bình, Phú Nhuận và các huyện Hóc Môn, Nhà Bè, Củ Chi.([27])
Đình Tân Thành (nay là đình Tân Nghĩa, quận 11) cũng có miếu thờ Chúa Xứ Thánh Mẫu. Khoảng năm 1873, đình được trùng tu, Chúa Xứ Thánh Mẫu được đưa vào thờ bên phải Thành Hoàng bổn cảnh (tạc tượng và làm khánh thờ mới). Về sau người ta đưa Ngũ Hành Nương Nương vào thờ và gọi đó là bàn thờ Ngũ Hành Nương Nương, mặc dù pho tượng cũ và chiếc khánh thờ vẫn ghi là “Chúa Xứ Thánh Mẫu”.([28])
Ngoài ra, Bà Chúa Xứ còn được thờ trong mười chín miếu Ngũ Hành, rải rác ở các quận 1, 2, 4, 5, 6, 8, 10, Bình Thạnh, Gò Vấp, Phú Nhuận, và các huyện Nhà Bè, Hóc Môn.([29])
Miếu Ngũ Hành (đường Mai Xuân Thưởng, phường 4, quận 6) ngoài thần điện thờ Mẫu từ cao xuống thấp gồm: Ngũ Hành Nương Nương, Chúa Xứ Nương Nương, Địa Mẫu còn có bàn thờ Quan Thánh Đế Quân, gian ngoài thờ Phật Bà Quan Âm, Địa Tạng Vương bồ tát... Ngoài sân có miếu Thổ Công (một dạng tín ngưỡng Tiền Chủ)...([30])
Không những vậy, Bà Chúa Xứ còn được thờ trong một số cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo khác như: chùa Tân Hòa (quận 9, có miếu Bà Chúa Xứ), đền Mẫu Tuyên (Từ Quang Thiện Tín Hội, quận 10), miếu Thiên Hậu (quận 3, quận 7), miếu Thần Nông (quận Gò Vấp), miếu Bà Cố (quận 7), miếu Quan Âm (quận 4).([31])
Có một hiện tượng hầu như đã trở thành một “trào lưu” là từ khoảng hơn hai mươi năm nay, tín ngưỡng Bà Chúa Xứ bùng phát theo tục thờ Bà Chúa Xứ Châu Đốc. Nhiều đền miếu ở TpHCM đã thỉnh ảnh tượng Bà Chúa Xứ Châu Đốc (bán tại cơ sở sản xuất ở Phú Lâm) về phối tự. Những miếu thờ Bà Chúa Xứ đưa tin miếu mình thờ Bà Chúa Xứ Châu Đốc, rồi thỉnh một pho tượng về thờ. Một số miếu đặt thêm bàn thờ và lễ vía Bà Chúa Xứ Châu Đốc. Miếu Bình Long (miếu Cây Cui, đường Lò Gốm, quận 6) trước đây có một ngày vía thì nay có đến hai ngày vía: Ngũ Hành Nương Nương (24 tháng 3), Bà Chúa Xứ Châu Đốc (24 tháng 4).([32])
Điển hình của dạng thờ tự trên là trường hợp của “chùa Bà Châu Đốc 2” ở huyện Nhà Bè và “chùa Bà Châu Đốc 3” ở quận 9.
“Chùa Bà Châu Đốc 2” vốn là một ngôi miếu thờ Ngũ Hành nằm ven sông Soài Rạp, ở hẻm 908, đường Huỳnh Tấn Phát (ấp 5, xã Phú Xuân, huyện Nhà Bè). Ban đầu đó chỉ là một ngôi miếu nhỏ, xây dựng tạm bợ bằng cây dừa nước, để nhang khói cho những vong hồn trôi dạt về vùng ngã ba sông trước cửa miếu bây giờ.
Vào hai thập niên 1980 và 1990, việc thờ cúng mới rộ lên. Năm 1993, miếu được xây dựng và thành lập Ban Hương Hội. Các tiểu thương đồn nhau rằng “vay vốn” của chùa Bà Chúa Xứ ở Núi Sam (thị xã Châu Đốc, An Giang) sẽ làm ăn thuận lợi, phát tài, mua may bán đắt... nên để tiện lợi cho việc “xin lộc” Bà, một số người của Ban Hương Hội tổ chức đi xuống chùa Bà Châu Đốc xin cho miếu được làm “chi nhánh” của chùa Bà Châu Đốc, nhưng thực chất vẫn mang tên gọi là miếu Ngũ Hành.([33])
Từ đó miếu Ngũ Hành này biến thành một quần thể cơ sở thờ tự quy mô với một tập hợp rất nhiều hệ thống thần linh, người dân quen gọi là “chùa Châu Đốc 2”, bao gồm Phật Giáo (Phật Tổ, Quan Thế Âm Bồ Tát, Quan Âm Nam Hải, Diêu Trì Kim Mẫu), Đạo Giáo (Ngọc Hoàng, Tề Thiên), tín ngưỡng dân gian (Bà Chúa Xứ Nguyên Nhung, Linh Sơn Thánh Mẫu, Bà Ngũ Hành, Bà Cố Hỷ, Ông Địa, Thần Tài, Ông Hổ, Thần Nông, Tiền Hiền, Hậu Hiền, Cửu Huyền Thất Tổ).
Ở đây có ngày vía Ngũ Hành vào 15-16 tháng 2, vía Bà Chúa Xứ Châu Đốc vào 22-23 tháng 4, có hát bóng rỗi. Trong ngày vía Ngũ Hành có nghi thức nghênh Bà trên sông Soài Rạp ở phía trước miếu.



Bà Ngũ Hành từ vai trò thần chủ lúc khởi điểm đã trở thành vị thần đồng phối tự trong khu vực quần thể tín ngưỡng này, uy danh của Bà Chúa Xứ Châu Đốc đã trở nên áp đảo tuyệt đối, cộng hưởng với Linh Sơn Thánh Mẫu được thờ tự nơi đây. “Chùa Bà Châu Đốc 2” đã trở thành một điểm hành hương quan trọng ở TpHCM, thu hút cả khách thập phương những tỉnh xung quanh, thay thế phần nào cho Bà Chúa Xứ Châu Đốc (An Giang) và Linh Sơn Thánh Mẫu (Tây Ninh).([34]) Đặc biệt vào dịp rằm tháng Giêng thì bất kể ngày hay đêm, lúc nào cũng có người viếng nơi đây. Các dịch vụ nhang khói ăn theo diễn ra hết sức sôi nổi, theo kiểu “chia thị phần” trong việc thu hút tín đồ.
“Chùa Bà Châu Đốc 3” nằm trong khuôn viên chùa Phước Long (ấp Cù Lao Bà Sang, phường Long Bình, quận 9) cũng là điểm hành hương có tiếng ở TpHCM liên quan đến tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ. Chùa Phước Long nằm trên cù lao Bà Sang, giữa dòng sông Đồng Nai, cách đó không xa là cù lao Bà Xê (phường Long Bình Tân, thánh phố Biên Hòa, Đồng Nai) và cù lao Vàm Chợ (xã Bến Gỗ, huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai).
Chùa Phước Long được xây vào năm 1965, đến năm 2009 được xây dựng lại thành một ngôi chùa nguy nga một trệt một lầu, rộng 800m2. Phía trước bên phải chùa là gian thờ Thập Bát La Hán, Diêu Trì và năm Bà Ngũ Hành. Bên trái chùa là miếu thờ Bà Cố Hỷ và Bà Thủy Long, xây năm 2000, do dời tượng Bà về từ phường An Phú (quận 2).
Trong khuôn viên ngoài sân chùa, ngoài các tượng Phật Thích Ca, Di Lặc, Phật khô, Quan Âm còn có rất nhiều tượng Ông Địa, Thần Tài, Phước Lộc Thọ, thầy trò Đường Tăng, tượng rồng, cọp, voi, cóc...
“Chùa Bà Châu Đốc 3” là một tòa nhà quy mô, khang trang không kém miếu Bà Chúa Xứ ở Núi Sam (Châu Đốc, An Giang), nằm bên phải chùa Phước Long. Vào năm 1993, đây chỉ là ngôi miếu nhỏ, có diện tích 4x5m, xây bằng gạch, nằm ở vị trí bên trái của chùa. Trong năm này, Hội người Hoa ở quận 5 và quận 11 cử người về miếu Bà Chúa Xứ Châu Đốc xin thỉnh Bà về đây. Năm 2000, miếu được trùng tu, dời về bên phải chùa, chính diện quay về hướng tây, trùng với hướng của miếu Bà Chúa Xứ Châu Đốc.
Ở chính điện của miếu có hai bàn thờ: bàn thờ ngoài là tượng Bà Chúa Xứ và hai người hầu, có tấm biển ghi “Bà Chúa Xứ Thánh Mẫu Châu Đốc”; bàn thờ trong bài trí cũng như vậy, nhưng cốt tượng Bà to lớn như ở miếu Bà Chúa Xứ Châu Đốc.



Vía Bà Chúa Xứ ở chùa Phước Long diễn ra vào đêm 23 rạng ngày 24 tháng 4 âm lịch. Khách thập phương đến khá đông, từ Long Thành, Bà Rịa, TpHCM... nhiều nhất vào các ngày Thứ Bảy, Chủ Nhật, mồng 1, rằm, có khi cả ngàn người mỗi ngày. Do nằm ở giữa dòng sông với khung cảnh thơ mộng, nên khách hành hương kết hợp giữa du lịch tâm linh với vãn cảnh, có phần nào giống kiểu đi miếu Bà Chúa Xứ Châu Đốc.
Các tín đồ đến đây cúng cũng rất thuận tiện, vì vừa có chùa Phật, lại có cơ sở tín ngưỡng dân gian (Bà Chúa Xứ, Ngũ Hành, Cố Hỷ). Trong miếu Bà Chúa Xứ và ở chùa có hoạt động cúng sao, cầu an, xin xăm... sư trụ trì cũng trực tiếp tham gia. Do vậy có thể xem sự hiện diện của miếu Bà Chúa Xứ trong một ngôi chùa Phật Giáo là “cơ sở kinh tài” ở nơi đây.
Những cơ sở thờ tự khác mà chúng tôi có dịp khảo sát qua như miếu Thủy Long (miếu Sa Tân), miếu Phù Châu (miếu Nổi, quận Gò Vấp) vốn là miếu Ngũ Hành cũng đều có đưa Bà Chúa Xứ vào thờ trong thần điện, như một cách để thỏa mãn nhu cầu tâm linh của nhiều đối tượng đến các nơi này. Đến nỗi hang đá nơi đặt tượng Quan Âm Nam Hải ở chùa Hội Sơn (quận 9), trên đường xuống bến đò để sang “Chùa Bà Châu Đốc 3” cũng bị gán cho là “hang Bà Chúa Xứ”.
Người Hoa tiếp thu tín ngưỡng Bà Chúa Xứ của người Việt và trong cơ sở tín ngưỡng của người Hoa, vị trí Bà Chúa Xứ không kém nhiều so với Thiên Hậu Thánh Mẫu. Bà là vị thần của người Việt được người Hoa sùng kính nhiều nhất so với các vị thần khác. Tín ngưỡng này thâm nhập mạnh mẽ vào hệ thống thần điện của nhiều đền, miếu người Hoa. Hiện nay, ở đâu có tín ngưỡng này thì nơi đó người dân đến cúng bái rất đông. Việc thờ thêm Bà Chúa Xứ Châu Đốc nhằm thỏa mãn nhu cầu của cộng đồng người Hoa.
Miếu Thiên Hậu (đường Nguyễn Thị Minh Khai, quận 3), ở gian giữa của chính điện thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu, gian trung tâm của hậu điện dành thờ Bà Chúa Xứ, trang trọng không kém. Việc thờ Bà Chúa Xứ trong miếu Thiên Hậu ở TpHCM xuất phát từ nhu cầu của lớp người lớn tuổi, không có điều kiện đi hành hương ở Châu Đốc như trước đây. Để tăng thêm sự xác tín, người Hoa còn tạo nên truyền thuyết Bà Chúa Xứ được thờ trong miếu này là em của Bà Chúa Xứ Châu Đốc. Người Hoa dễ dàng đưa Bà Chúa Xứ vào thờ trong miếu Thiên Hậu Thánh Mẫu vì cả hai bà đều là “Thánh Mẫu”. Họ tìm thấy trong đó một hình tượng bảo vệ, che chở cộng đồng đó là Bà Chúa Xứ - một hình ảnh khác của Mẹ Xứ Sở.([35])
Miếu Thiên Hậu ở ấp 2 (xã Phước Kiển, huyện Nhà Bè), ngoài bà Thiên Hậu còn thờ Bà Chúa Xứ, Tổ Cô, Phật Bà Quan Âm, Ngũ Hành Nương Nương. Hàng năm, vía bà Thiên Hậu được tổ chức vào ngày 23 tháng 3 âm lịch, chung cho Bà Chúa Xứ, Bà Ngũ Hành, Bà Cố Hỷ, Phật Bà Quan Âm.
Nhiều gia đình người Hoa ở TpHCM phối tự Bà Chúa Xứ chung với thần, Phật. Họ rất tin tưởng, thường đi lễ vía Bà và thỉnh tranh kiếng Bà về thờ tại gia và xem Bà như thần độ mạng cho nữ giới trong gia đình như đối với Bà Thiên Hậu.([36])
Kết luận
Nằm trong dòng chảy của tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, đến Nam Bộ nói chung và TpHCM nói riêng, tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ đã tích hợp trong mình nhiều lớp văn hóa khác nhau với nhiều “biến thể” mà việc truy cứu lai lịch của Bà Chúa Xứ là điều không dễ dàng. Nhưng có thể nhận diện những biểu hiện hết sức đa dạng, phong phú, sự ảnh hưởng mạnh mẽ của tín ngưỡng Bà Chúa Xứ trong hệ thống thần linh ở Nam Bộ. Đó là sự giao thoa giữa yếu tố tín ngưỡng dân gian với Phật Giáo, Đạo Giáo; giữa văn hóa Việt-Hoa-Khmer; với tâm thức thờ Mẹ Đất có từ trong cội nguồn.
Sự khởi phát của hiện tượng các “Chùa Bà Châu Đốc 2”, “Chùa Bà Châu Đốc 3” cũng như ở các cơ sở thờ tự khác phản ánh uy lực của những trung tâm tín ngưỡng như chùa Bà Châu Đốc, chùa Bà Đen (Tây Ninh), mà vốn xuất phát từ những “Bà Mẹ xứ sở” của các xóm ấp, nhưng do những điều kiện lịch sử - văn hóa nó được tụ hội ở những ngọn núi thiêng. Đồng thời cho thấy được tính thực dụng trong hoạt động tín ngưỡng của nền kinh tế thị trường có điều kiện hình thành ở những đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Ban Quản lý Di Tích Lịch Sử Văn Hóa Và Danh Lam Thắng Cảnh TpHCM, Di Tích Lịch Sử Văn Hóa Thành Phố Hồ Chí Minh - Một Số Cơ Sở Tín Ngưỡng Dân Gian, 2001.
Hồ Tường (chủ biên), Nguyễn Hữu Thế, Đình Ở Thành Phố Hồ Chí Minh. TpHCM: Nxb Trẻ, 2005.
Huỳnh Ngọc Trảng, Nguyễn Đại Phúc, Đặc Khảo Về Tín Ngưỡng Thờ Gia Thần. TpHCM: Nxb Văn Hóa Văn Nghệ, 2013.
Huỳnh Ngọc Trảng, Trương Ngọc Tường, Đình Nam Bộ Xưa Và Nay. Nxb Đồng Nai, 1997.
Huỳnh Ngọc Trảng, “Sự Hội Nhập Của Nữ Thần Chăm Pô Inư Nagar Vào Hệ Thống Thần Linh Việt”. TpHCM: Nguyệt san Giác Ngộ, tháng 4-1999.
Huỳnh Quốc Thắng, Lễ Hội Dân Gian Của Người Việt Ở Nam Bộ (Khía Cạnh Giao Tiếp Văn Hóa Tộc Người), Hà Nội: Viện Văn Hóa, Nxb Văn Hóa - Thông Tin, 2003.
Ngô Đức Thịnh, Đạo Mẫu Việt Nam. Hà Nội: Nxb Thế giới, 2012.
Nguyễn Hữu Hiếu, “Chân Dung Bà Chúa Xứ Ở Nam Bộ”, trong Hội Văn Nghệ Dân Gian Việt Nam - Trường Đại Học Cần Thơ, Tìm Hiểu Đặc Trưng Di Sản Văn Hóa, Văn Nghệ Dân Gian Nam Bộ. Hà Nội: Nxb Khoa học Xã hội, 2004.
Nguyễn Hữu Hiếu, Tìm Hiểu Văn Hóa Tâm Linh Nam Bộ. TpHCM: Nxb Trẻ, 2004.
Nguyễn Minh San, Tiếp Cận Tín Ngưỡng Dân Dã Việt Nam. Hà Nội: Nxb Văn Hóa Dân Tộc, 1994.
Nguyễn Thanh Lợi, “Tín Ngưỡng Thờ Bà Thủy Long Ở Tây Nam Bộ”, trong Ngô Đức Thịnh, Lưu Minh Trị, Trần Quang Dũng (chủ biên), Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Và Nghi Lễ Hầu Đồng. Hà Nội: Nxb Văn Hóa - Thông Tin, 2013.
Nhiều tác giả, Chùa Việt Nam & Hoạt Động Từ Thiện. Hà Nội: Nxb Thanh niên, 2011.
Phạm Văn Tú, Miếu, Lăng, Cung Thờ Ở Cà Mau: Tín Ngưỡng Và Giá Trị Nhân Văn. Luận án Tiến Sĩ Văn Hóa Học. Hà Nội: Viện Nghiên Cứu Văn Hóa, 2008.
Võ Thanh Bằng (chủ biên), Tín Ngưỡng Dân Gian Ở Thành Phố Hồ Chí Minh. Nxb Đại Học Quốc Gia TpHCM, 2008.
NGUYỄN THANH LỢI
Nguồn: Tạp chí Nghiên Cứu Và Phát Triển, số 5 (122).2015
Sở Khoa Học Và Công Nghệ Thừa Thiên - Huế


* Trường Cao Đẳng Sư Phạm Trung Ương TpHCM.
([1]) Trịnh Hoài Đức, Gia Định Thành Thông Chí, tập hạ, Nguyễn Tạo dịch. Sài Gòn: Nha Văn Hóa, Phủ Quốc Vụ Khanh đặc trách văn hóa xuất bản, 1972, tr. 4.
([2]) Huình Tịnh Của, Đại Nam Quấc Âm Tự Vị, tập 1. Saigon: Rey Curiol & Cie, 1895, tr. 19.
([3]) Nguyễn Thanh Lợi, “Tín Ngưỡng Thờ Nữ Thần ở Bà Rịa - Vũng Tàu”, trong Hội Văn Nghệ Dân Gian Việt Nam - Trường Đại Học Cần Thơ: Tìm Hiểu Đặc Trưng Di Sản Văn Hóa, Văn Nghệ Dân Gian Nam Bộ. Hà Nội: Nxb Khoa học Xã hội, 2004, tr. 137-138.
([4]) Huỳnh Ngọc Trảng (chủ biên), Sổ Tay Hành Hương Đất Phương Nam. Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 2002, tr. 104.
([5]) Sở Văn Hóa Thông Tin tỉnh Bình Dương, Sơ Khảo Về Tín Ngưỡng, Lễ Hội Dân Gian Và Truyền Thống Tỉnh Bình Dương, 1998, tr. 52.
([6]) Huỳnh Ngọc Trảng, “Sự Hội Nhập Của Nữ Thần Chăm Pô Inư Nagar Vào Hệ Thống Thần Linh Việt”. TpHCM: Nguyệt san Giác Ngộ, tháng 4-1999, tr. 82-83.
([7]) Nguyễn Hữu Hiếu, Tìm Hiểu Văn Hóa Tâm Linh Nam Bộ. TpHCM: Nxb Trẻ, 2004, tr. 90.
([8]) Trần Hồng Liên (chủ biên), Cộng Đồng Ngư Dân Việt Ở Nam Bộ. Hà Nội: Nxb Khoa Học Xã Hội, 2004, tr. 256.
([9]) Trần Hồng Liên, “Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Ở Nam Bộ”, trong Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Và Nghi Lễ Hầu Đồng, Ngô Đức Thịnh, Lưu Minh Trị, Trần Quang Dũng (chủ biên). Hà Nội: Nxb Văn Hóa Thông Tin, 2013, tr. 37-38.
([10]) Trần Hồng Liên (chủ biên), Sđd, tr. 97.
([11]) Dương Hoàng Lộc, Văn Hóa Tín Ngưỡng Của Cộng Đồng Ngư Dân Ven Biển Bến Tre. Luận văn thạc sĩ Văn Hóa Học, Trường Đại Học Khoa Học Xã Hội Và Nhân Văn TPHCM, 2008, tr. 42.
([12]) Nhiều tác giả, Địa Chí Sóc Trăng. Hà Nội: Nxb Chính Trị Quốc Gia, 2012, tr. 809.
([13]) Trần Hoàng Diệu, Nguyễn Anh Tuấn (chủ biên), Địa Chí Tiền Giang, tập 1. Ban Tuyên Giáo Tỉnh Ủy Tiền Giang, Trung Tâm UNESCO Thông Tin Tư Liệu Lịch Sử Và Văn Hóa Việt Nam, 2005, tr. 766.
([14]) Trương Ngọc Tường, Nguyễn Ngọc Phan, Lê Hữu Hải, Đoàn Văn Phồi, Địa Chí Cai Lậy. Huyện Ủy, Ủy Ban Nhân Dân huyện Cai Lậy, 2010, tr. 490.
([15]) Ngô Xuân Tư, Lê Kim Hoàng, Nguyễn Hữu Hiếu, Ngô Văn Bé, Địa Chí Tỉnh Đồng Tháp. TpHCM: Nxb Trẻ, 2014, tr. 669-670.
([16]) Phạm Văn Tú, Miếu, Lăng, Cung Thờ Ở Cà Mau: Tín Ngưỡng Và Giá Trị Nhân Văn. Luận án tiến sĩ Văn Hóa Học, Viện Nghiên Cứu Văn Hóa. Hà Nội, 2008, tr. 57, 59.
([17]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 59.
([18]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 62.
([19]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 62-63.
([20]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 60.
([21]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 61.
([22]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 64.
([23]) Trần Dũng, Đặng Tấn Đức, Diện Mạo Văn Hóa Tín Ngưỡng Và Lễ Hội Dân Gian Trà Vinh. Hà Nội: Nxb Văn Hóa Thông Tin, 2012, tr. 367-368.
([24]) Sơn Nam, Đồng Bằng Sông Cửu Long Nét Sinh Hoạt Xưa. Nxb TP Hồ Chí Minh, 1985, tr. 149.
([25]) Huỳnh Quốc Thắng, Lễ Hội Dân Gian Của Người Việt Ở Nam Bộ (Khía Cạnh Giao Tiếp Văn Hóa Tộc Người). Hà Nội: Viện Văn Hóa, Nxb Văn Hóa Thông Tin, 2003, tr. 370-373.
([26]) Võ Thanh Bằng (chủ biên), Tín Ngưỡng Dân Gian Ở Thành Phố Hồ Chí Minh. Nxb Đại Học Quốc Gia TP Hồ Chí Minh, 2008, tr. 117.
([27]) Huỳnh Quốc Thắng, Sách đã dẫn, tr. 373-375.
([28]) Võ Thanh Bằng (chủ biên), Sách đã dẫn, tr. 117.
([29]) Huỳnh Quốc Thắng, Sách đã dẫn, tr. 375-377.
([30]) Phan Thị Yến Tuyết, “Một Số Vấn Đề Về Giảng Dạy Và Nghiên Cứu Văn Hóa Dân Gian Đô Thị Tại Thành Phố Hồ Chí Minh” trong Văn Hóa Dân Gian Và Sự Phát Triển Văn Hóa Đô Thị. Nxb Đại Học Quốc Gia Hà Nội, 2002, tr. 315.
([31]) Huỳnh Quốc Thắng, Sách đã dẫn, tr. 377-378.
([32]) Võ Thanh Bằng (chủ biên), Sách đã dẫn, tr. 117.
([33]) “Cám Cảnh Khi Viếng Chùa Bà Châu Đốc 2” http://www.baomoi.com/Cam-canh-khi-v...37/5741021.epi. Truy cập ngày 05-4-2014.
([34]) Linh Sơn Thánh Mẫu được thờ ở nhiều nơi như đình Bình Hòa, đình Tân Hòa Tây, đình Tân Hội... (TpHCM). Nguyễn Minh San, Tiếp Cận Tín Ngưỡng Dân Dã Việt Nam. Hà Nội: Nxb Văn Hóa Dân Tộc, 1994, tr. 314. Ngay ở chùa Giác Lâm (quận Tân Bình, TpHCM) cũng có miếu thờ Linh Sơn Thánh Mẫu.
([35]) Trần Hạnh Minh Phương, Giao Lưu Văn Hóa Việt-Hoa Qua Các Cơ Sở Tín Ngưỡng Của Người Hoa ở Thành Phố Hồ Chí Minh, Luận văn thạc sĩ Dân Tộc Học, Trường Đại Học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn TpHCM, 2003, tr. 65.
([36]) Tài liệu do Thạc Sĩ Trần Đăng Kim Trang (Trường Cao Đẳng Văn Hóa Nghệ Thuật TpHCM) cung cấp. Nhân đây, tôi xin chân thành cám ơn.

http://daidaovanuyen.blogspot.com/20...xu-nguyen.html

https://mytour.vn/location/1392-mieu-ba-ngu-hanh.html

miếu Bà Ngũ Hành | Mytour.vn
Mytour
Miếu Bà Ngũ Hành bà rịa vũng tàu

http://www.hotel84.com/dulich/mieu-b...-bac-lieu.html

Miếu bà Chúa xứ Thủy Tề Bạc Liêu, Điểm đến du lịch Miếu bà Chúa xứ ...
Hotel84.com
Một số hình ảnh đẹp

Lễ cúng Miễu Bà ngũ hành.
05:27 | 23/11/2013 Print E-mail


Trong 3 ngày 18, 19, 20/11 Khu di tích lịch sử, văn hoá Đình thần Thắng Tam (số 77A đường Hoàng Hoa Thám - phường Thắng Tam - Thành phố Vũng Tàu) đã tổ chức Lễ cúng Bà Ngũ Hành Thần Thắng Tam. Đây là lễ cúng theo thông lệ cổ truyền vào ngày 16, 17 và 18 tháng 10 âm lịch hàng năm, thu hút đông đảo người dân đến dâng hương, hoa cúng kiếng.



Theo thông lệ cổ truyền, Khu Di tích Lịch sử Văn hóa Đình Thắng Tam Vũng Tàu, Miễu Bà Ngũ Hành sáng lập và xây dựng vào năm Nhâm Thìn 1832 được Vua Thiệu Trị tặng cấp 04 Đạo Sắc Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi Thượng Đẳng Thần và Thủy Long Thần Nữ Thượng Đẳng Thần vào năm 1845-1846. Vua Tự Đức tặng cấp 02 Đạo Sắc Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi Thượng Đẳng Thần và Thủy Long Thần Nữ Thượng Đẳng Thần vào năm 1850. Với những giá trị đặc sắc về văn hóa hữu hình trong nghệ thuật - kiến trúc, cùng với dấu ấn riêng về phong tục, tập quán, tín ngưỡng tâm linh ngày 25/3/1991 Ngôi Đình Thần Thắng Tam, Lăng Ông Nam hải, Miễu Bà Ngũ Hành được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận xếp hạng “Khu Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia”.

Tương truyền miếu Bà rất hiển linh nên vào các ngày hội, lễ cúng đã thu hút hàng ngàn du khách thập phương và người dân địa phương hội tụ về hành hương, phụng cúng rất đông vui nhộn nhịp. Miếu Bà được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XIX. Lúc đầu nó chỉ là ngôi nhà tranh vách do ngư dân Thắng Tam xây dựng để thờ Ngũ Hành, tức năm yếu tố vật chất: Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ (theo tư tưởng triết học Trung Quốc mà Việt nam ảnh hưởng). Ngoài Ngũ Hành, Miếu Bà còn thờ hai vị hộ quốc được vua phong Thượng Đẳng Thần là bà Thiên Y-A-Na và Thuỷ Long Thần Nữ. Điều này chứng tỏ tính riêng của ngôi miếu khi chủ nhân của nó là những người sống bằng nghệ chài lưới trên biển. Đến đây người dân cầu mong sự bình yên may mắn, xem hát tuồng cổ, vui chơi giải trí... Chương trình Lễ cúng diễn ra suốt 03 ngày với các nghi thức: lễ nghinh thỉnh Bà Thuỷ Long Thần Nữ từ miếu Hòn Bà (mũi Nghinh Phong) vào Miễu Bà ở đình Thắng Tam; nghi thức cúng giỗ tiền hiền và các anh hùng liệt sĩ; thỉnh sắc thần vào ngôi Miễu Bà; chánh lễ cúng Bà ngũ hành; thỉnh sắc thần và long vị vào ngôi đình thần; lễ xây chầu đại bội. Ngoài phần lễ, trong các ngày từ 18 đến 20-11, còn diễn ra phần hội với các hoạt động văn hoá, văn nghệ như: biểu diễn ca nhạc, múa lân - sư - rồng; biểu diễn tuồng cổ với các vở diễn: Thạch Kim Huê đả hổ, Nữ tướng Bạch Phù Dung; Điều huê nữ hạ san, Thập tứ nữ anh hào… do đoàn hát bội và tuồng cổ Ngọc Khanh (TP.Hồ Chí Minh) biểu diễn.
Lễ hội Miếu Bà vốn có tiếng hiển linh, vào các ngày hội người từ thập phương về hành hương, phụng cúng rất đông. Miếu bà và lễ hội Miếu Bà là nét đặc sắc của văn hoá tâm linh dân cư ven biển Bà Rịa – Vũng Tàu.
Bài, ảnh: Tiến Loan
BBT

http://vungtau.baria-vungtau.gov.vn/...eu-ba-ngu-hanh

https://www.youtube.com/watch?v=MUFIpciw8zc

Kinh Bà Ngũ Hành - Bách Tự Tâm Kinh - Miếu Bà Tây A

https://www.youtube.com/watch?v=SzheSNAiCq4


Chùa Phước Long (Chùa Châu Đốc 3) , ấp Bến Đò, quận 9, TPHCM (có phụ đề)
33,131 views

53

12

SHARE



Tâm Nguyệt
Published on Feb 16, 2016
SUBSCRIBE 1.8K
Subscribe Subscribed Unsubscribe
Chùa Phước Long ( Chùa Châu Đốc 3 ) , ấp Bến Đò, quận 9, TPHCM, tọa lạc trên một cù lao nằm giữa sông Đồng Nai, lâu nay được mệnh danh là chùa "Bà chúa Xứ 3" vì có đủ màu sắc tín ngưỡng trộn lẫn vừa dân gian, vừa Phật giáo.
Nơi đây mới được tu tạo lại và đặc biệt có một pho tượng Phật nằm dài khoảng 15 m uy nghi, oai vệ - quần thể bố cục rất gọn nhưng đầy đủ những nơi thờ tự. Và tại gian Thánh Mẫu – các phật tử thi nhau đến cúng dường cho mẹ cầu xin bình an gia đạo
Bề thế và uy nghi, sang trọng và cổ kính là những mỹ từ được các phật tử gần xa miêu tả về ngôi chùa Phước Long, một trong 10 ngôi chùa được Unesco công nhận là top 10 thương hiệu du lịch tâm linh tốt nhất Việt Nam năm 2013, top 100 điểm văn hóa du lịch tâm linh ấn tượng. Để có được ngôi chùa khang trang như hiện nay, phần lớn chính nhờ sư thầy Trụ trì Hòa Thượng Thích Nhật Phát cùng các quý phật tử gần xa.
Về trụ trì chùa Phước Long vào năm 1974, khi ấy chùa chỉ là một tịnh thất nhỏ, đơn sơ, ít người qua lại, cúng bái. Thầy Thích Nhật Phát đã trãi qua nhiều công việc cơ cực để giữ chùa và tu bổ chùa. Nhìn thấy cái tâm của người tu nhân, sự hi sinh của một bật Hòa Thượng, người dân trong vùng đã cùng chung tay với thầy tôn tạo ngôi chùa ngày một linh thiêng hơn.
Qua 5 năm, Nhà chùa nhận được sự đóng góp nhiều từ du khách thập phương và Phật tử gần xa. Từ những đóng góp đó, Chùa đã đi chọn từng thước gỗ, mời các thợ mộc, điêu khắc tốt nhất để xây dựng nhằm giảm thiểu chi phí và đảm bảo chất lượng công trình là tốt nhất.
Đâu đó trong nhịp sống sôi động của một thành phố trẻ, năng động bên bờ sông Đồng Nai ngày đêm sóng vỗ, từng dòng du khách thập phương, các Phật tử gần xa đến thành tâm lễ Phật. Có người cầu sức khỏe, người cầu tài lộc, có người cầu tình duyên, người cầu sự bình an,… nhưng có rất nhiều người đơn giản đến với chùa Phước Long chỉ để tìm thấy một không gian tĩnh lặng để thanh lọc tâm hồn, đẩy đi những lo toan bộn bề trong cuộc đời, nghĩ về cội nguồn, gạt bỏ vương vấn của bụi trần…
Category

http://www.cantholib.org.vn/Database/Content/973.pdf

Những ngôi miếu thờ Ngũ Hành Nương Nương ở vùng Sài Gòn – Gia Định
15.12.2016 ~ PHẠM NGA
Ký:

https://cvdvn.files.wordpress.com/20...pg?w=512&h=348

h-1
Tượng Ngũ Hành Nương Nương ở chùa Thiền Lâm, quận 8 – Saigon
Từ thời cổ đại ở Trung Hoa, Ngũ Hành vốn là một khái niệm siêu hình học nền tảng trong các học thuyết về Âm Dương/Ngũ Hành của Khổng tử và Lão tử. Ngũ Hành là năm loại vật chất căn bản, gồm: Kim (kim loại), Mộc (gỗ), Thủy (nước), Hỏa (lửa) và Thổ (đất).

Như giải thích trong kinh Dịch và kinh Thư, năm chất liệu ấy vận động, phát triển theo hướng “tương sinh” và “ tương khắc”, đồng thời biểu thị quy luật sinh thành/vận động của toàn vũ trụ, thế giới và cả trong cuộc sinh tồn của nhân loại. Xuất phát từ Trung Quốc, lần hồi thuyết Ngũ Hành được tín ngưỡng hóa, thành sự thờ phượng “vạn vật linh thiêng”, rất phổ biến trong nhiều dân tộc Á Đông cho đến ngày nay.


“NĂM CHẤT” ĐƯỢC TÍN NGƯỠNG THỜ “MẪU” BIẾN THÀNH “NĂM BÀ”

Tiếp nhận thuyết Ngũ Hành từ phương Bắc, rồi hòa quyện vào những tín ngưỡng dân gian đã có trước, người Việt cổ đã đưa thuyết này vào thờ phượng với những nhận định thực tiễn, giản dị. Chẳng hạn như ở vùng nóng bức quanh năm, thường xảy ra hoả hoạn, thì hành Hỏa được lập miếu thờ; vùng duyên hải, sông rạch thì thờ Thủy thần; vùng rừng núi thì thờ Bà Chúa Thượng Ngàn; vùng trồng lúa, trồng màu thì thờ Thổ thần v.v…

Mặt khác, tại nước Việt xưa, so với các tục thờ Thổ Địa, Tài Thần, Chúa Xứ Thánh mẫu.v.v…, thì tục thờ Ngũ Hành Nương Nương – tức thờ Ngũ Hành (vật chất) như một nhóm năm vị nữ thần – đã xuất hiện muộn hơn. Còn muộn hơn là mãi đến năm Duy Tân thứ năm (tức năm 1911), triều đình nhà Nguyễn mới sắc phong chung cho năm Bà là các “Đức Thánh Nương, Trứ Phong Dực Bảo Trung Hưng Thượng Đẳng Thần”, phân ra là: Thổ Đức Thánh Phi, Hoả Đức Thánh Phi, Kim Đức Thánh Phi, Thủy Đức Thánh Phi và Mộc Đức Thánh Phi.

Nhưng tại sao biểu tượng cho “năm chất tạo nên trời đất” lại là các nữ thần mà không phải là nam thần?

Theo cái nhìn sơ khai của các dân tộc trồng lúa nước, sống phụ thuộc vào thiên nhiên – như người Việt cổ – thì giới tự nhiên có tính “ âm sinh”, bởi từ thời tiền sử, con người nhìn thấy chuyện đẻ đái, sinh ra con người, sinh ra các thú vật khác chỉ là từ người đàn bà hay các con thú giống cái. Có thể nói kinh nghiệm thô thiển này của con người bầy-đàn đã là nguyên do có trước tiên trong số những nguyên do dẫn tới chế độ mẫu hệ và tín ngưỡng thờ Mẫu – biểu tượng thần linh nghiêng về “Mẹ”, “Mẹ Đất”.

Riêng ở nước Việt xưa, tín ngưỡng thờ Mẫu trong dân gian (các thánh mẫu, bà chúa, như các đức Bà Thủy phủ, Thiên Phủ, Địa Phủ, Nhạc Phủ, Man Nương, Bà Chúa Thượng Ngàn.v.v…) đã có từ trước khi Phật giáo truyền vào đất Việt.

Đến lượt năm vị nữ thần Ngũ Hành được tôn thờ thì dân gian tin rằng các Bà có những quyền năng nhất định đối với các nghề liên quan đến đất đai, củi lửa, kim khí, nước nôi và cây gỗ, tức đây là nhóm thần linh có thể phù hộ cho đám nông dân, ngư dân, thợ thủ công…, nói chung là hầu hết tầng lớp thứ dân trong xã hội cổ xưa.

Trước kia, Ngũ Hành Nương Nương thường được thờ trong những am, miếu, điện…, phổ biến nhứt là các ngôi miếu lớn, nhỏ mà người dân quen gọi ngắn gọn là “miếu Ngũ Hành” hay “miếu Bà” – không nghe có kiểu gọi “miếu năm Bà”. Tiến về phương Nam, đến vùng đất Gia định cũ, tức Sài Gòn (mở rộng) ngày nay, tục thờ Bà Ngũ Hành càng được quãng bá rộng rãi, những ngôi miếu Bà xuất hiện khắp nơi, nhất là ở các vùng nông thôn và vùng ven đô.

Ban đầu, người ta thờ Bà bằng bài vị chữ Nho, nhưng mấy mươi năm gần đây, bài vị lần hồi được thay bằng tượng tô, đúc bằng xi măng. Rồi từ màu sơn thân tượng cho đến y áo, khăn choàng khoác ngoài, mỗi Đức Bà (tức mỗi Hành) đều có màu riêng biệt. Kim Bà thì mặc áo trắng, Mộc Bà áo xanh, Hỏa Bà áo đỏ, Thủy Bà áo đen (hoặc tím) và Thổ Bà thì áo vàng.

“BÀ” Ở TRONG ĐÌNH, CHÙA, CẢ TRONG KHU PHỐ, NGỎ HẼM

Ở vùng Sài Gòn, Chợ Lớn và Gia Định cũ, do phần lớn giới trung lưu và giới bình dân (tiểu thương, sản xuất tiểu/thủ công nghiệp, lao động giản đơn…), thường tin là Bà Ngũ Hành linh hiển, nên từ xa xưa, trước ngày 30/4/1975, miếu Bà được cất, dựng rải rác, liền kề nhau khắp các thôn ấp, đường phố. Như ở quận Gò Vấp (thuộc tỉnh Gia Định cũ, là địa phương có rất nhiều chùa, miếu) thì chỉ nội trong hai khu phố kề nhau, đã có tới bốn chỗ thờ Bà Ngũ Hành, một miếu ở mặt tiền đường và ba cái kia thì khuất trong ngỏ hẽm, cách nhau chỉ chừng 500 – 600 mét.

Xưa nay, trong đất thổ cư, vườn tược của mình, nhiều nhà giàu đã cúc cung dựng miếu thờ Bà, như ở vùng quận 9 (gần Trường Bộ Binh Thủ Đức cũ) hiện nay, có những ngôi miếu Bà thật nhỏ, có khi chỉ bằng cái tủ áo, được cất ngay cạnh ao nuôi cá và chuồng gà vịt. Có khi Bà được gia chủ thờ riêng một miếu, khi thì thờ Bà chung với Thổ Địa, Quan Công, Mẹ Thai Sanh…

Còn ở nơi thờ phượng công cộng là các ngôi đình làng, kiểu thờ “quần tiên, chư thần” càng phồn tạp hơn. Mang danh nghĩa “đình” là dành thờ Thành Hoàng (vị nhân thần bảo hộ cho làng, xã), nhưng trong đình thì ngoài bệ thờ Thành Hoàng, luôn luôn có thêm bàn thờ, trang thờ Ngũ Hành Nương Nương, Quan Thánh, Thổ Địa, Tiền Hiền, Hậu Hiền, Linh Sơn Thánh Mẫu.v.v…

Ở những ngôi đình cổ, như đình Minh Hương Gia Thạnh (ở quận 5, xây năm 1797), đình Phong Phú (ở quận 9, xây năm 1937), đình Phú Nhuận (hơn 150 năm tuổi), đình An Phú (ở quận 12, khoảng 250 năm tuổi).v.v…, thì hằng năm, bá tánh cùng vía Bà cũng lớn không thua gì lễ vía Thành Hoàng địa phương.

Một điểm đặc biệt nữa là dù chỉ thuộc về tín ngưỡng dân gian chứ không thuộc hàng “chư Phật” trong Phật giáo, Bà Ngũ Hành vẫn được thờ trong chùa (chính danh là cửa Phật), nhưng phải là với những ngôi chùa cổ (theo Đại Thừa), chứ không phải với những ngôi chùa tân thời, mới cất gần đây, như trường hợp chùa Quảng Đức (quận 3) cất sau ngày 30-4.

Do vậy, trong khuôn viên một số ngôi chùa cổ, như chùa Phổ Đà Quan Âm (quận Gò Vấp), chùa Vạn Thọ (quận 1), chùa Bình An (quận Bình Tân), hay chùa Bửu Long sơn tự ở tận Dĩ An (Bình Dương).v.v…, những ngôi miếu Bà vẫn quanh năm hương khói…

Được thờ cúng từ ở những ngôi miếu khang trang, lộng lẫy, cho đến những bàn thờ, trang thờ nhỏ bé, đơn sơ tại tư gia, có thể nói “Bà” là nhóm thần linh rất gần gũi với bá tánh. Thậm chí ở vài cái miếu trong ngỏ hẽm – có khi nhỏ hẹp đến nổi chỉ bằng hai, ba chiếc chiếu đôi trải ra – miếu còn là “hộ khẩu 1 người”, người coi sóc miễu ăn ở, sinh hoạt luôn ở phía sau bàn thờ Bà.

VÍA BÀ THÌ CÓ BÓNG RỖI HÁT, TẾ…

Theo đúng tục lệ thì lễ vía Ngũ Hành Nương Nương là vào ngày 19 tháng Ba âm lịch hằng năm, nhưng có vài nơi cúng trễ hơn, như ở ngôi miếu Bà nằm ở đường Phan Văn Khỏe, gần chợ Bình Tây (cất năm 1970), lại cúng Bà vảo ngày 23 tháng Ba. Cũng theo đúng lệ thì vào kỳ vía, các miếu Bà phải mời đám bóng rỗi – thường là dân pêđê nam – đến hát, tế, múa dưng bông… Trước đó, bà con thường xúm nhau “đấp y cho Mẹ”, là nghi thức lau chùi, sơn sửa, thay áo, mảo mới cho các pho tượng Bà.

Bóng rổi hát cúng Bà ở một ngôi miếu Ngũ Hành nằm trên đường Lê Lợi, quận Gò Vấp - Saigon
Bóng rổi hát cúng Bà ở một ngôi miếu Ngũ Hành nằm trên đường Lê Lợi, quận Gò Vấp – Saigon
Riêng ở một ngôi miếu nhỏ nằm trên đường Lê Lợi (phường 3 quận Gò Vấp, sẽ bị giải tỏa để mở đường), thì theo chị Dung, người vừa coi sóc miễu vừa có nghề tế bóng rỗi, bà con ở đây vẫn có lệ riêng là hễ lúc nào có ai phát tâm cúng Bà – như ai đó mới trúng đề, trúng số chẳng hạn – là cứ nhờ chị tổ chức, soạn cho mâm lễ, chứ không cần chờ đến kỳ vía tháng Ba âm lịch.

Còn theo bà Ba Thích, thuộc gia đình bỏ công bỏ của cất ngôi miễu này từ hồi năm 1950, cứ ba năm một lần, gia đình bà đều giữ đúng lệ cúng tạ Ngũ Hành Hành Nương, “Mẹ Mẫu đã gia ơn phò hộ bấy lâu nay thì gia đình tôi mới được mạnh khỏe, bình an…”.

PHẠM NGA

https://cvdvn.net/2016/12/15/nhung-n...-gon-gia-dinh/

Tục thờ Bà Chúa xứ ở Cà Mau
Báo Cà Mau
Miếu thờ Bà Chúa xứ ở ấp Rau Dừa, xã Hưng Mỹ, huyện Cái Nướ

Miếu Tổ sư nghề đá / Chùa Bà Thiên Hậu

Miếu Tổ sư thuộc xã Tân Thành, Tổng Phước Vinh Trung, Quận Châu Thành, tỉnh Biên Hòa (nay thuộc tổ 30, khu phố 5, phường Bửu Long, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai)

Miếu thuộc tổ 30, khu phố 5, phường Bửu Long, Tp. Biên Hòa

Từ trung tâm thành phố Biên Hòa đi đường bộ theo đường Huỳnh Văn Nghệ (hướng Tân Triều, Vĩnh Cửu) / Chùa Bà Thiên Hậu, thuộc địa bàn tổ 30, khu phố 5, đường Huỳnh Văn Nghệ phường Bửu Long.

bệnh tật được đẩy lùi nhân dân biết ơn Bà Thiên Hậu nên lập đàn thờ chính tại Miếu Tổ sư – từ đó nhân dân mới gọi Miếu Tổ sư là Miếu Bà Thiên Hậu. Hiện nay, cuốn sách có 103 bài thuốc hiện do ông Tiêu Sơ ở Thiên Hậu Cung (phường Hòa Bình, thành phố Biên Hòa gìn giữ.

Di tích miếu Tổ sư có một vai trò lớn là chỗ dựa niềm tin và tâm linh cho công cuộc mưu sinh của cộng đồng người Hoa. Do vậy, hàng ngày có rất nhiều người đến di tích cầu an và xin xăm trong công việc làm ăn, cũng như những
vấn đề khác trong cuộc sống đời thường. Nói về tập tục xin xăm ở Miếu Tổ sư có nhiều nét khác biệt so với nhiều di tích khác của người Hoa ở Biên Hòa.

nhưng với di tích Miếu Tổ sư có hai loại xăm gồm xăm thường và xăm thuốc, mỗi loại gồm 103 quẻ, được giữ riêng trong hai lọ. Loại xăm trị bệnh được dùng chữ Hán để đánh số, loại xăm thông thường đánh theo số thứ tự 1, 2, 3… Người đến xin xăm trị bệnh, sau khi được quẻ xăm số mấy sẽ đến Thiên Hậu Cung (phường Hòa Bình, thành phố Biên Hòa) lấy thuốc.

https://dost-dongnai.gov.vn/SiteAsse..._Giai%20Ba.pdf / http://dongnai.vncgarden.com/tu-lieu...am-da-buu-long / https://dost-dongnai.gov.vn/SiteAsse...Hoc%20sinh.pdf

===================

6. Tuyến số 7: - Điểm đầu: Bến xe Tp. Biên Hòa
- Điểm cuối: Bến xe Vĩnh Cửu, huyện Vĩnh Cửu
- Cự ly: 21 km
- Lộ trình: Bến xe Tp. Biên Hòa - đường Nguyễn Ái Quốc - đường 30/4 - đường Hà Huy Giáp - đường CMT8 - đường Huỳnh Văn Nghệ - đường ĐT.768 đến Bến xe Vĩnh Cửu, huyện Vĩnh Cửu.
- Doanh nghiệp vận tải khai thác:
+ Công ty CP vận tải Sonadezi
+ Điện thoại: 0613 837 097 hoặc 0986 157 157
+ Nơi bán vé tháng: Tại bến xe 2 đầu tuyến
- Giá vé:
+ Tháng: Giảm 25% giá vé lượt suốt tuyến
+ Tập: Giảm 25% giá vé lượt suốt tuyến
+ Lượt: Suốt tuyến: 4.000 đồng
- Số chuyến xe ngày: 92
- Giờ hoạt động: Từ 5:20 đến 18:10
- Giãn cách: Từ 10 đến 20 phút một chuyến

https://www.facebook.com/notes/th%C3...1293432277515/

===============

https://www.youtube.com/watch?v=lNgxv5yA9ls

Miếu Tổ Sư (Chùa Bà Thiên Hậu Bửu Long) Biên Hòa (có phụ đề)

“Miếu Tổ Sư” tọa lạc trên đường Huỳnh Văn Nghệ , khu phố 5, phường Bửu long, Biên Hòa – Đồng Nai. Người dân địa phương hay gọi là “Chùa Bà Thiên Hậu – Bửu long”.
Miếu do cộng đồng người Hoa, bang Hẹ xây dựng vào khoảng năm Khang Hy 16 (Canh Thìn 1680) để thờ tam vị tổ nghề : Ngũ Đăng (nghề đá), Lỗ Ban (nghề mộc), Uất Trì Cung (nghề rèn). Miếu còn phối thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu và Quan Thánh Đế Quân.
Khởi dựng là một ngôi miếu nhỏ, chỉ có gian chánh điện thờ 3 vị Tổ nghề, về sau vào năm 1886 – 1894 người Hoa bang Hẹ ở Bửu long làn ăn sung túc, phát tài mới góp công trùng tu nâng cấp như ngày nay.
Hàng năm miếu tổ chức vía theo âm lịch:
Thiên Hậu Thánh Mẫu 23/3
Tổ Sư 13/6
Quan Thánh Đế 24/6
Đáo lệ ba năm một lần miếu tổ chức lễ vía Tổ sư quy mô lớn trong 4 ngày.
Miếu được xếp hạng di tích lịch sử - Kiến trúc nghệ thuật 28/03/2008.

Đạo Uyển 道苑
Huệ Khải chủ biên. Liên kết Nxb Hồng Đức, Hà Nội (từ năm 2018) | Nguyên là ĐẠI ĐẠO VĂN UYỂN (2012-2017), gồm 24 tập. | Chương Trình Chung Tay Ấn Tống Kinh Sách Đại Đạo thực hiện mỗi quý một tập. | Thư từ, thỉnh kinh sách, bài viết, v.v... xin gởi về: daidaovanuyen@gmail.com
Thứ Bảy, 14 tháng 5, 2016
ĐĐVU 17 / TÍN NGƯỠNG THỜ BÀ CHÚA XỨ / Nguyễn Thanh Lợi *

Bà Chúa Xứ trong tín ngưỡng ở Nam Bộ
Hiện nay, nhiều nhà nghiên cứu vẫn cho rằng Bà Chúa Xứ ở Nam Bộ có nguồn gốc từ nữ thần Pô Nagar của người Chăm được Việt hóa qua tên gọi Thiên Y A Na Ngọc Diễn Phi với công năng là “Bà Mẹ xứ sở”. Vậy Bà Chúa Xứ xuất hiện ở Nam Bộ từ bao giờ và có nguồn gốc từ đâu? Đây quả là vấn đề còn cần được tiếp tục nghiên cứu thêm.
Tài liệu thư tịch như Gia Định Thành Thông Chí (1820) cho biết ở đất Gia Định có truyền thống kính trọng nữ thần như Bà Chúa Ngọc, Bà Chúa Động, Bà Hỏa Tinh, Bà Thủy Long, cô Hồng, cô Hạnh.([1])
Trong Đại Nam Quấc Âm Tự Vị (1895), Huình Tịnh Của giải thích thành ngữ Bảy bà ba cậu gồm: Bà Chúa Tiên, bà Chúa Ngọc, bà Chúa Xứ, bà Chúa Động, bà Cố Hỷ, bà Thủy, bà Hỏa; cậu Trày, cậu Quý đều là con bà Chúa Ngọc, làm bạn với một vị thái tử Trung Quốc mà đẻ ra cả thảy đều là thần quỷ hay làm họa phước; còn có cậu Lý, cậu Thông, nói theo vần kể có ba cậu. Về hai người sau không rõ sự tích”.([2]) Rõ ràng ở đây có sự phân biệt giữa Bà Chúa Tiên, Bà Chúa Ngọc và Bà Chúa Xứ.
Tuy nhiên, trên thực tế tín ngưỡng Bà Chúa Xứ xuất hiện ở Nam Bộ sớm hơn so với ghi nhận của thư tịch như trường hợp miếu Bà Chúa Xứ ở chợ Phước Hải (huyện Đất Đỏ, Bà Rịa-Vũng Tàu) có niên đại năm 1804.([3])
Nhiều nghiên cứu cho rằng Bà Chúa Xứ là hóa thân của Pô Inư Nagar, được xem như phúc thần bảo hộ cư dân của một vùng đất. Bà Chúa Xứ được thờ phổ biến ở các thôn xóm và một số cơ sở thờ tự nổi tiếng như ở núi Sam (An Giang), Gò Tháp (Đồng Tháp). Vị nữ thần bổn xứ này uy linh lấn át các “Thành Hoàng bổn cảnh” của đình làng.([4])
Pô Nagar từ Bà Mẹ xứ sở của người Chăm đã trở thành bà mẹ xứ sở của người Việt, là Chúa Xứ Thánh Mẫu, mang đặc trưng của Thiên Y Ana có hai người con. Một số nơi có thêm đặc trưng “trung tính”, nên còn gọi là “Chúa Xứ Nguyên Nhung” và được thờ chung với Thổ Thần. Nhiều miếu Chúa Xứ Thánh Mẫu có đàn thờ Thần Nông trước sân.([5])
Uy linh của Bà Mẹ xứ sở bàng bạc trong tín ngưỡng của ngư dân Trung Bộ và Nam Bộ, tạo ra sự nhập nhằng, đa tạp trong tục thờ cá Ông, Bà Thủy Long, đồng nhất mục đích cầu ngư ở Dinh Cô. Có thể thấy điều ấy trong tên gọi các đối tượng tín ngưỡng ở nhiều nơi: Chúa Xứ Long Thần, Chúa Xứ Nương Nương ở Hòn Đỏ (Nha Trang), hay tên Bà Rịa lại tưởng như bắt nguồn từ thần sóng biển Pô Riyak.([6])
Về tên gọi, ta thấy công năng của Bà Pô Nagar và Bà Chúa Xứ giống nhau, đồng nhất thuần lý đều là “Mẹ xứ sở”, đều là thần bảo hộ cộng đồng. Nhưng mối liên hệ trực tiếp giữa hai bà này vẫn là vấn đề cần được truy cứu tiếp tục.
Tên gọi Bà Chúa Xứ gắn với pho tượng nam thần bị thất lạc có thể bắt nguồn từ tâm thức tín ngưỡng Mẹ xứ sở của người Chăm hoặc cũng có thể biến đổi từ tín ngưỡng thờ Ông Tà chủ xứ (Neak Tà m’cha srok) của người Khmer.
Ông Tà có quyền năng quản lý một khu vực đất đai nhưng do sự lấn lướt của Bà Chúa Xứ và thần Thành Hoàng bổn cảnh của người Việt, nên địa bàn cai quản của Ông Tà ngày càng thu hẹp. Các làng xã vùng nông thôn ở Nam Bộ đều có miếu Bà Chúa Xứ, kể cả trong đình chùa miếu Bà Chúa Xứ hiện diện bên cạnh miếu Thổ Thần và miếu Ngũ Hành.([7])
Trong khuôn viên đất nhà hay xóm ấp, người ta thường lập miếu thờ Bà Chúa Xứ. Bà Chúa Xứ cũng được thờ dạng miếu trong sân chùa hoặc đưa vào bàn thờ bên trong các chùa: Bửu Lâm, Linh Thứu (Tiền Giang), Bửu Phong (Đồng Nai), Hải Phước An tự (Sóc Trăng).([8]) Quan Âm Hộ Quốc Miếu của cộng đồng người Hoa gốc Hải Ninh (Quảng Ninh) ở Đồng Nai thờ Quan Thế Âm và phối tự Thiên Hậu Thánh Mẫu, Chúa Xứ Thánh Mẫu.([9])
Đối với cộng đồng ngư dân Phước Tỉnh (Bà Rịa - Vũng Tàu), tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ cũng gắn liền với quá trình khẩn hoang, lập ấp. Bà Chúa Xứ ở Phước Tỉnh có tên là Nguyễn Thị Thảo, vốn là phụ nữ người Hoa Triều Châu ở Trung Quốc vào đây khai hoang lập ấp.([10])



Ở Bến Tre, tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ phổ biến với chức năng chính là cai quản đất đai theo từng xóm ấp. Xã Thạnh Phong (huyện Thạnh Phú, Bến Tre), có năm ấp thì có đến năm miếu thờ Bà Chúa Xứ.([11])
Trong những vùng nông thôn, tín ngưỡng Bà Chúa Xứ còn khá đậm đặc. Nếu như thành phố Sóc Trăng chỉ có bốn miếu Bà Chúa Xứ, thì ở huyện Cù Lao Dung có đến ba mươi bảy miếu (xã Đại Ân I, xã Thạnh Nhì... mỗi xã có từ tám đến mười miếu), huyện Kế Sách hai mươi ba miếu, huyện Ngã Năm mười tám miếu, huyện Thạnh Trị mười sáu miếu, huyện Mỹ Tú mười lăm miếu, huyện Vĩnh Châu mười bốn miếu...([12])
Cư dân nông nghiệp ở Tiền Giang xem Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi là Chúa Xứ Thánh Mẫu (Bà Chúa Xứ) tương tự như các nơi khác. Tín ngưỡng Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi phổ biến lâu đời ở vùng Gò Công. Còn tín ngưỡng Chúa Xứ Thánh Mẫu phổ biến ở vùng Cai Lậy, Cái Bè, Châu Thành, thuộc khu vực đồng ruộng tiếp giáp với Đồng Tháp Mười.([13]) Ở huyện Cai Lậy mỗi ấp đều có miếu Bà Chúa Xứ, thường tòng tự Thần Nông (thần dạy dân làm ruộng), Bạch Mã Thái Giám (thần đất), Sơn Quân (thần hổ), và Thổ Địa.([14])
Ngoài phạm vi đình chùa, ở Đồng Tháp có đến năm mươi bảy miếu Bà Chúa Xứ: huyện Cao Lãnh (mười ba miếu), huyện Châu Thành (mười một miếu), huyện Tháp Mười (chín miếu), các huyện Tân Hồng, Lai Vung, Lấp Vò có từ một tới hai miếu. Ở các huyện Châu Thành, Cao Lãnh, Tháp Mười, mỗi xã có hai tới ba miếu, có xã có bốn miếu như xã An Hiệp (huyện Châu Thành). Quy mô to nhỏ khác nhau, miếu Bà Chúa Xứ thường là một miếu vuông, làm bằng tre hay gạch. Miếu có ảnh hưởng hẹp, trong phạm vi xóm ấp với vài mươi hộ. Riêng miếu Bà Chúa Xứ ở Gò Tháp (xã Tân Kiều, huyện Tháp Mười) là miếu có quy mô lớn, chỉ sau miếu Bà Chúa Xứ Châu Đốc, hàng năm thu hút hàng vạn người đến cúng bái từ Long An, Tiền Giang, An Giang, Đồng Tháp, TpHCM... Các miếu Bà Chúa Xứ tổ chức cúng từ tháng Giêng đến tháng 6, phổ biến nhất là tháng 3, 4. Miếu Bà Chúa Xứ Gò Tháp cúng rằm tháng 3.
Người dân địa phương vẫn xem Bà Chúa Xứ là hiện thân của bà “chủ đất”, “chúa đất” với nhiều tên gọi như Chúa Xứ Nương Nương, Chúa Xứ Nguyên Nhung, Chúa Xứ Thánh Mẫu... Bà có quyền năng của một phúc thần như Ông Địa hay lớn hơn như Thành Hoàng bổn cảnh. Bên cạnh đình làng to lớn, miếu Bà Chúa Xứ nhỏ như miếu Thổ Địa.([15])
Ở Cà Mau, miếu Bà Chúa Xứ thường nằm ở ngã ba sông, dẫn vào trong một xóm, ấp, khu dân cư. Chỉ riêng bốn huyện của tỉnh Cà Mau đã có đến hai mươi tám miếu Bà Chúa Xứ... Ở huyện Thới Bình, chỉ trên một đoạn Sông Trẹm khoảng mười một cây số, từ thị trấn Thới Bình về TP Cà Mau đã có mười một miếu thờ Bà Chúa Xứ. Đoạn sông Rạch Giòng dài ba cây số từ thị trấn Thới Bình qua U Minh có bốn miếu Bà Chúa Xứ.([16])
Có hai ngôi miếu Bà Chúa Xứ ở huyện Thới Bình (Cà Mau) phối tự với Bà Chúa Ngọc với hai nàng hầu hai bên, Quan Âm quá hải, Tổ Cô bằng tranh kiếng.([17])
Miếu thờ Bà Chúa Xứ tại vàm Xẻo Lớn (huyện Ngọc Hiển, Cà Mau), ở giữa án thờ có tấm tranh kiếng Bà Chúa, hai bên thờ Bà Chúa Tiên, Bà Chúa Ngọc.([18])
Một ngôi miếu thờ Bà Chúa Xứ khác nằm về bên phải vàm Xẻo Lớn, các bệ thờ có ba bậc: bậc trên cùng là Phật Bà Quan Âm, Quan Âm quá hải; bậc thứ hai là các bức tranh kiếng Tổ Cô, Quan Vân Trường; bậc thứ ba là Cửu Huyền Thất Tổ, Bà Chúa Ngọc. Dưới đất có ba hòn đá, một lớn, hai nhỏ. Tuy thờ Phật Bà nhưng dân địa phương vẫn gọi là miếu Bà Chúa Xứ!([19])
Miếu Bà Chúa Xứ (ấp Đường Cày, xã Phú Tân, huyện Cái Nước, Cà Mau), phía trước là bệ thờ Thần Nông, bên trái là miếu Ông Tà lợp ngói có kích thước như miếu thờ Thổ Thần.([20]) Miếu thờ Bà Chúa Xứ (ấp Ngọc Tuấn, thị trấn Cái Nước, huyện Cái Nước) dù thờ thần Bổn Cảnh nhưng lại có bài vị là Chúa Xứ Bổn Cảnh.([21])
Ngôi miếu Chúa Xứ Nguyên Nhung nhưng tên chữ Hán là Chúa Xứ Cổ Miếu (phường 2, thị xã Bạc Liêu), đối tượng thờ chính là năm pho tượng thờ năm bà Ngũ Hành, phối tự bên trái và phải là hai ban thờ vong nam và vong nữ. Bên ngoài có hai miếu nhỏ thờ Thổ Thần và Thổ Địa.([22])
Miễu Bà Chúa Xứ Mỹ Long (khóm 4, thị trấn Mỹ Long, huyện Cầu Ngang, Trà Vinh) là cơ sở tín ngưỡng quan trọng của ngư dân Trà Vinh và các tỉnh lân cận. Miễu trước có tên gọi là Lầu Bà tọa lạc ở vàm Bến Cát (Vàm Lầu), có thờ bộ xương cá ông. Khoảng năm 1920, do bị sạt lở, nên Lầu Bà được dời vô Bãi Bùn và đặt tên lại là “Vân Sanh Miếu”. Trước kia chỉ thờ Bà Cố Hỷ, nay thờ thêm Chúa Xứ Nguyên Nhung, Thủy Long Thần Nữ. Về sau Bà Chúa Xứ lại trở thành chính thần, Bà Cố Hỷ và Thủy Long Thần Nữ trở thành phối tự và Vân Sanh Miếu cũng trở thành “Miễu Bà Chúa Xứ”.([23]) Điều này cho thấy, dù là ở khu vực ven biển nhưng tín ngưỡng của cư dân nông nghiệp vẫn lấn át tín ngưỡng ngư dân, ngay cả trong cộng đồng của những người làm nghề biển.
Trong tín ngưỡng dân gian của cư dân ven biển Tây Nam Bộ, đặc biệt là ở Kiên Giang, mô thức Thiên Y A Na và hai người con trai của bà biến thiên thành các dạng nữ thần khác như: Bà Cậu, Chúa Tiên, Chúa Ngọc, Chúa Ngung Man Nương, Bà Chúa Thượng Động (Bà Cố Hỷ hay Cố Hỷ Tiên Phi), Thủy Long Thánh Phi, Bà Chúa Hòn… nhưng ở mức độ cao hơn hết và phổ biến hơn hết là tín ngưỡng Bà Chúa Xứ, một dạng phúc thần cai quản đất đai, sông biển, cù lao và bảo hộ cư dân an lạc.
Sơn Nam cũng cho rằng, Bà Chúa Xứ là vị thần có uy thế lớn ở “khu vực ấy, chốn ấy, xứ ấy”. Người Khmer thờ Ông Tà trong miếu nhỏ, bên gốc cây giữa ruộng nhưng vẫn tôn kính miếu Bà Chúa Xứ của người Việt. Dân làm nghề đốn củi, ăn ong giữa rừng U Minh thờ Bà để mong được khỏe mạnh, không bị sốt rét, rủi ro về nghề nghiệp (chặt búa nhằm chân, rắn cắn...).([24])
Qua những dữ kiện trên, có thể thấy Bà Chúa Xứ, Bà Chúa Ngọc, Bà Chúa Tiên tuy có mối liên hệ về nguồn gốc với Bà Pô Nagar của người Chăm nhưng không phải là hóa thân của Pô Nagar ở Nam Bộ, mà nó còn tích hợp các vị thần khác như Thành Hoàng bổn cảnh, Neak Tà, Thổ Thần, Thổ Địa của các lớp cư dân trong dòng chảy của tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, rộng hơn là tín ngưỡng Mẹ Đất trên vùng đất mới.
Tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ ở Tp Hồ Chí Minh
Ở TpHCM có ba mươi hai miếu thờ Chúa Xứ Thánh Mẫu, phân bố như sau: Quận 2: hai miếu; Quận 4: hai miếu; Quận 8: một miếu; Quận 9: một miếu; Quận 12: hai miếu; Quận Tân Bình: bốn miếu; Quận Gò Vấp: một miếu; Huyện Nhà Bè: bảy miếu; Huyện Cần Giờ: hai miếu; Huyện Hóc Môn: ba miếu; Huyện Củ Chi: sáu miếu.([25])
Các ngôi miếu này chủ yếu tập trung ở các vùng đất thấp, vùng nông nghiệp ngoại thành. Khi người Pháp chỉnh trang thành phố và phong trào đô thị hóa, thì tín ngưỡng này bị đẩy lùi. Đơn cử như trường hợp Trương Gia Từ (từ đường Trương Minh Giảng, quận Gò Vấp) có miếu thờ Chúa Xứ Thánh Mẫu, nhưng khi chợ Gò Vấp phát triển thì các bài vị được đưa vào thờ trong nhà. Miếu hiện được trùng tu và thờ Ngũ Hành Nương Nương.([26])
Có chín ngôi đình phối tự thờ Bà Chúa Xứ ngay trong đình và chín đình có miếu Bà Chúa Xứ trong khuôn viên. Các ngôi đình này phân bố ở các quận 5, 8, 9, 12, Gò Vấp, Tân Bình, Phú Nhuận và các huyện Hóc Môn, Nhà Bè, Củ Chi.([27])
Đình Tân Thành (nay là đình Tân Nghĩa, quận 11) cũng có miếu thờ Chúa Xứ Thánh Mẫu. Khoảng năm 1873, đình được trùng tu, Chúa Xứ Thánh Mẫu được đưa vào thờ bên phải Thành Hoàng bổn cảnh (tạc tượng và làm khánh thờ mới). Về sau người ta đưa Ngũ Hành Nương Nương vào thờ và gọi đó là bàn thờ Ngũ Hành Nương Nương, mặc dù pho tượng cũ và chiếc khánh thờ vẫn ghi là “Chúa Xứ Thánh Mẫu”.([28])
Ngoài ra, Bà Chúa Xứ còn được thờ trong mười chín miếu Ngũ Hành, rải rác ở các quận 1, 2, 4, 5, 6, 8, 10, Bình Thạnh, Gò Vấp, Phú Nhuận, và các huyện Nhà Bè, Hóc Môn.([29])
Miếu Ngũ Hành (đường Mai Xuân Thưởng, phường 4, quận 6) ngoài thần điện thờ Mẫu từ cao xuống thấp gồm: Ngũ Hành Nương Nương, Chúa Xứ Nương Nương, Địa Mẫu còn có bàn thờ Quan Thánh Đế Quân, gian ngoài thờ Phật Bà Quan Âm, Địa Tạng Vương bồ tát... Ngoài sân có miếu Thổ Công (một dạng tín ngưỡng Tiền Chủ)...([30])
Không những vậy, Bà Chúa Xứ còn được thờ trong một số cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo khác như: chùa Tân Hòa (quận 9, có miếu Bà Chúa Xứ), đền Mẫu Tuyên (Từ Quang Thiện Tín Hội, quận 10), miếu Thiên Hậu (quận 3, quận 7), miếu Thần Nông (quận Gò Vấp), miếu Bà Cố (quận 7), miếu Quan Âm (quận 4).([31])
Có một hiện tượng hầu như đã trở thành một “trào lưu” là từ khoảng hơn hai mươi năm nay, tín ngưỡng Bà Chúa Xứ bùng phát theo tục thờ Bà Chúa Xứ Châu Đốc. Nhiều đền miếu ở TpHCM đã thỉnh ảnh tượng Bà Chúa Xứ Châu Đốc (bán tại cơ sở sản xuất ở Phú Lâm) về phối tự. Những miếu thờ Bà Chúa Xứ đưa tin miếu mình thờ Bà Chúa Xứ Châu Đốc, rồi thỉnh một pho tượng về thờ. Một số miếu đặt thêm bàn thờ và lễ vía Bà Chúa Xứ Châu Đốc. Miếu Bình Long (miếu Cây Cui, đường Lò Gốm, quận 6) trước đây có một ngày vía thì nay có đến hai ngày vía: Ngũ Hành Nương Nương (24 tháng 3), Bà Chúa Xứ Châu Đốc (24 tháng 4).([32])
Điển hình của dạng thờ tự trên là trường hợp của “chùa Bà Châu Đốc 2” ở huyện Nhà Bè và “chùa Bà Châu Đốc 3” ở quận 9.
“Chùa Bà Châu Đốc 2” vốn là một ngôi miếu thờ Ngũ Hành nằm ven sông Soài Rạp, ở hẻm 908, đường Huỳnh Tấn Phát (ấp 5, xã Phú Xuân, huyện Nhà Bè). Ban đầu đó chỉ là một ngôi miếu nhỏ, xây dựng tạm bợ bằng cây dừa nước, để nhang khói cho những vong hồn trôi dạt về vùng ngã ba sông trước cửa miếu bây giờ.
Vào hai thập niên 1980 và 1990, việc thờ cúng mới rộ lên. Năm 1993, miếu được xây dựng và thành lập Ban Hương Hội. Các tiểu thương đồn nhau rằng “vay vốn” của chùa Bà Chúa Xứ ở Núi Sam (thị xã Châu Đốc, An Giang) sẽ làm ăn thuận lợi, phát tài, mua may bán đắt... nên để tiện lợi cho việc “xin lộc” Bà, một số người của Ban Hương Hội tổ chức đi xuống chùa Bà Châu Đốc xin cho miếu được làm “chi nhánh” của chùa Bà Châu Đốc, nhưng thực chất vẫn mang tên gọi là miếu Ngũ Hành.([33])
Từ đó miếu Ngũ Hành này biến thành một quần thể cơ sở thờ tự quy mô với một tập hợp rất nhiều hệ thống thần linh, người dân quen gọi là “chùa Châu Đốc 2”, bao gồm Phật Giáo (Phật Tổ, Quan Thế Âm Bồ Tát, Quan Âm Nam Hải, Diêu Trì Kim Mẫu), Đạo Giáo (Ngọc Hoàng, Tề Thiên), tín ngưỡng dân gian (Bà Chúa Xứ Nguyên Nhung, Linh Sơn Thánh Mẫu, Bà Ngũ Hành, Bà Cố Hỷ, Ông Địa, Thần Tài, Ông Hổ, Thần Nông, Tiền Hiền, Hậu Hiền, Cửu Huyền Thất Tổ).
Ở đây có ngày vía Ngũ Hành vào 15-16 tháng 2, vía Bà Chúa Xứ Châu Đốc vào 22-23 tháng 4, có hát bóng rỗi. Trong ngày vía Ngũ Hành có nghi thức nghênh Bà trên sông Soài Rạp ở phía trước miếu.



Bà Ngũ Hành từ vai trò thần chủ lúc khởi điểm đã trở thành vị thần đồng phối tự trong khu vực quần thể tín ngưỡng này, uy danh của Bà Chúa Xứ Châu Đốc đã trở nên áp đảo tuyệt đối, cộng hưởng với Linh Sơn Thánh Mẫu được thờ tự nơi đây. “Chùa Bà Châu Đốc 2” đã trở thành một điểm hành hương quan trọng ở TpHCM, thu hút cả khách thập phương những tỉnh xung quanh, thay thế phần nào cho Bà Chúa Xứ Châu Đốc (An Giang) và Linh Sơn Thánh Mẫu (Tây Ninh).([34]) Đặc biệt vào dịp rằm tháng Giêng thì bất kể ngày hay đêm, lúc nào cũng có người viếng nơi đây. Các dịch vụ nhang khói ăn theo diễn ra hết sức sôi nổi, theo kiểu “chia thị phần” trong việc thu hút tín đồ.
“Chùa Bà Châu Đốc 3” nằm trong khuôn viên chùa Phước Long (ấp Cù Lao Bà Sang, phường Long Bình, quận 9) cũng là điểm hành hương có tiếng ở TpHCM liên quan đến tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ. Chùa Phước Long nằm trên cù lao Bà Sang, giữa dòng sông Đồng Nai, cách đó không xa là cù lao Bà Xê (phường Long Bình Tân, thánh phố Biên Hòa, Đồng Nai) và cù lao Vàm Chợ (xã Bến Gỗ, huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai).
Chùa Phước Long được xây vào năm 1965, đến năm 2009 được xây dựng lại thành một ngôi chùa nguy nga một trệt một lầu, rộng 800m2. Phía trước bên phải chùa là gian thờ Thập Bát La Hán, Diêu Trì và năm Bà Ngũ Hành. Bên trái chùa là miếu thờ Bà Cố Hỷ và Bà Thủy Long, xây năm 2000, do dời tượng Bà về từ phường An Phú (quận 2).
Trong khuôn viên ngoài sân chùa, ngoài các tượng Phật Thích Ca, Di Lặc, Phật khô, Quan Âm còn có rất nhiều tượng Ông Địa, Thần Tài, Phước Lộc Thọ, thầy trò Đường Tăng, tượng rồng, cọp, voi, cóc...
“Chùa Bà Châu Đốc 3” là một tòa nhà quy mô, khang trang không kém miếu Bà Chúa Xứ ở Núi Sam (Châu Đốc, An Giang), nằm bên phải chùa Phước Long. Vào năm 1993, đây chỉ là ngôi miếu nhỏ, có diện tích 4x5m, xây bằng gạch, nằm ở vị trí bên trái của chùa. Trong năm này, Hội người Hoa ở quận 5 và quận 11 cử người về miếu Bà Chúa Xứ Châu Đốc xin thỉnh Bà về đây. Năm 2000, miếu được trùng tu, dời về bên phải chùa, chính diện quay về hướng tây, trùng với hướng của miếu Bà Chúa Xứ Châu Đốc.
Ở chính điện của miếu có hai bàn thờ: bàn thờ ngoài là tượng Bà Chúa Xứ và hai người hầu, có tấm biển ghi “Bà Chúa Xứ Thánh Mẫu Châu Đốc”; bàn thờ trong bài trí cũng như vậy, nhưng cốt tượng Bà to lớn như ở miếu Bà Chúa Xứ Châu Đốc.



Vía Bà Chúa Xứ ở chùa Phước Long diễn ra vào đêm 23 rạng ngày 24 tháng 4 âm lịch. Khách thập phương đến khá đông, từ Long Thành, Bà Rịa, TpHCM... nhiều nhất vào các ngày Thứ Bảy, Chủ Nhật, mồng 1, rằm, có khi cả ngàn người mỗi ngày. Do nằm ở giữa dòng sông với khung cảnh thơ mộng, nên khách hành hương kết hợp giữa du lịch tâm linh với vãn cảnh, có phần nào giống kiểu đi miếu Bà Chúa Xứ Châu Đốc.
Các tín đồ đến đây cúng cũng rất thuận tiện, vì vừa có chùa Phật, lại có cơ sở tín ngưỡng dân gian (Bà Chúa Xứ, Ngũ Hành, Cố Hỷ). Trong miếu Bà Chúa Xứ và ở chùa có hoạt động cúng sao, cầu an, xin xăm... sư trụ trì cũng trực tiếp tham gia. Do vậy có thể xem sự hiện diện của miếu Bà Chúa Xứ trong một ngôi chùa Phật Giáo là “cơ sở kinh tài” ở nơi đây.
Những cơ sở thờ tự khác mà chúng tôi có dịp khảo sát qua như miếu Thủy Long (miếu Sa Tân), miếu Phù Châu (miếu Nổi, quận Gò Vấp) vốn là miếu Ngũ Hành cũng đều có đưa Bà Chúa Xứ vào thờ trong thần điện, như một cách để thỏa mãn nhu cầu tâm linh của nhiều đối tượng đến các nơi này. Đến nỗi hang đá nơi đặt tượng Quan Âm Nam Hải ở chùa Hội Sơn (quận 9), trên đường xuống bến đò để sang “Chùa Bà Châu Đốc 3” cũng bị gán cho là “hang Bà Chúa Xứ”.
Người Hoa tiếp thu tín ngưỡng Bà Chúa Xứ của người Việt và trong cơ sở tín ngưỡng của người Hoa, vị trí Bà Chúa Xứ không kém nhiều so với Thiên Hậu Thánh Mẫu. Bà là vị thần của người Việt được người Hoa sùng kính nhiều nhất so với các vị thần khác. Tín ngưỡng này thâm nhập mạnh mẽ vào hệ thống thần điện của nhiều đền, miếu người Hoa. Hiện nay, ở đâu có tín ngưỡng này thì nơi đó người dân đến cúng bái rất đông. Việc thờ thêm Bà Chúa Xứ Châu Đốc nhằm thỏa mãn nhu cầu của cộng đồng người Hoa.
Miếu Thiên Hậu (đường Nguyễn Thị Minh Khai, quận 3), ở gian giữa của chính điện thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu, gian trung tâm của hậu điện dành thờ Bà Chúa Xứ, trang trọng không kém. Việc thờ Bà Chúa Xứ trong miếu Thiên Hậu ở TpHCM xuất phát từ nhu cầu của lớp người lớn tuổi, không có điều kiện đi hành hương ở Châu Đốc như trước đây. Để tăng thêm sự xác tín, người Hoa còn tạo nên truyền thuyết Bà Chúa Xứ được thờ trong miếu này là em của Bà Chúa Xứ Châu Đốc. Người Hoa dễ dàng đưa Bà Chúa Xứ vào thờ trong miếu Thiên Hậu Thánh Mẫu vì cả hai bà đều là “Thánh Mẫu”. Họ tìm thấy trong đó một hình tượng bảo vệ, che chở cộng đồng đó là Bà Chúa Xứ - một hình ảnh khác của Mẹ Xứ Sở.([35])
Miếu Thiên Hậu ở ấp 2 (xã Phước Kiển, huyện Nhà Bè), ngoài bà Thiên Hậu còn thờ Bà Chúa Xứ, Tổ Cô, Phật Bà Quan Âm, Ngũ Hành Nương Nương. Hàng năm, vía bà Thiên Hậu được tổ chức vào ngày 23 tháng 3 âm lịch, chung cho Bà Chúa Xứ, Bà Ngũ Hành, Bà Cố Hỷ, Phật Bà Quan Âm.
Nhiều gia đình người Hoa ở TpHCM phối tự Bà Chúa Xứ chung với thần, Phật. Họ rất tin tưởng, thường đi lễ vía Bà và thỉnh tranh kiếng Bà về thờ tại gia và xem Bà như thần độ mạng cho nữ giới trong gia đình như đối với Bà Thiên Hậu.([36])
Kết luận
Nằm trong dòng chảy của tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, đến Nam Bộ nói chung và TpHCM nói riêng, tín ngưỡng thờ Bà Chúa Xứ đã tích hợp trong mình nhiều lớp văn hóa khác nhau với nhiều “biến thể” mà việc truy cứu lai lịch của Bà Chúa Xứ là điều không dễ dàng. Nhưng có thể nhận diện những biểu hiện hết sức đa dạng, phong phú, sự ảnh hưởng mạnh mẽ của tín ngưỡng Bà Chúa Xứ trong hệ thống thần linh ở Nam Bộ. Đó là sự giao thoa giữa yếu tố tín ngưỡng dân gian với Phật Giáo, Đạo Giáo; giữa văn hóa Việt-Hoa-Khmer; với tâm thức thờ Mẹ Đất có từ trong cội nguồn.
Sự khởi phát của hiện tượng các “Chùa Bà Châu Đốc 2”, “Chùa Bà Châu Đốc 3” cũng như ở các cơ sở thờ tự khác phản ánh uy lực của những trung tâm tín ngưỡng như chùa Bà Châu Đốc, chùa Bà Đen (Tây Ninh), mà vốn xuất phát từ những “Bà Mẹ xứ sở” của các xóm ấp, nhưng do những điều kiện lịch sử - văn hóa nó được tụ hội ở những ngọn núi thiêng. Đồng thời cho thấy được tính thực dụng trong hoạt động tín ngưỡng của nền kinh tế thị trường có điều kiện hình thành ở những đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Ban Quản lý Di Tích Lịch Sử Văn Hóa Và Danh Lam Thắng Cảnh TpHCM, Di Tích Lịch Sử Văn Hóa Thành Phố Hồ Chí Minh - Một Số Cơ Sở Tín Ngưỡng Dân Gian, 2001.
Hồ Tường (chủ biên), Nguyễn Hữu Thế, Đình Ở Thành Phố Hồ Chí Minh. TpHCM: Nxb Trẻ, 2005.
Huỳnh Ngọc Trảng, Nguyễn Đại Phúc, Đặc Khảo Về Tín Ngưỡng Thờ Gia Thần. TpHCM: Nxb Văn Hóa Văn Nghệ, 2013.
Huỳnh Ngọc Trảng, Trương Ngọc Tường, Đình Nam Bộ Xưa Và Nay. Nxb Đồng Nai, 1997.
Huỳnh Ngọc Trảng, “Sự Hội Nhập Của Nữ Thần Chăm Pô Inư Nagar Vào Hệ Thống Thần Linh Việt”. TpHCM: Nguyệt san Giác Ngộ, tháng 4-1999.
Huỳnh Quốc Thắng, Lễ Hội Dân Gian Của Người Việt Ở Nam Bộ (Khía Cạnh Giao Tiếp Văn Hóa Tộc Người), Hà Nội: Viện Văn Hóa, Nxb Văn Hóa - Thông Tin, 2003.
Ngô Đức Thịnh, Đạo Mẫu Việt Nam. Hà Nội: Nxb Thế giới, 2012.
Nguyễn Hữu Hiếu, “Chân Dung Bà Chúa Xứ Ở Nam Bộ”, trong Hội Văn Nghệ Dân Gian Việt Nam - Trường Đại Học Cần Thơ, Tìm Hiểu Đặc Trưng Di Sản Văn Hóa, Văn Nghệ Dân Gian Nam Bộ. Hà Nội: Nxb Khoa học Xã hội, 2004.
Nguyễn Hữu Hiếu, Tìm Hiểu Văn Hóa Tâm Linh Nam Bộ. TpHCM: Nxb Trẻ, 2004.
Nguyễn Minh San, Tiếp Cận Tín Ngưỡng Dân Dã Việt Nam. Hà Nội: Nxb Văn Hóa Dân Tộc, 1994.
Nguyễn Thanh Lợi, “Tín Ngưỡng Thờ Bà Thủy Long Ở Tây Nam Bộ”, trong Ngô Đức Thịnh, Lưu Minh Trị, Trần Quang Dũng (chủ biên), Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Và Nghi Lễ Hầu Đồng. Hà Nội: Nxb Văn Hóa - Thông Tin, 2013.
Nhiều tác giả, Chùa Việt Nam & Hoạt Động Từ Thiện. Hà Nội: Nxb Thanh niên, 2011.
Phạm Văn Tú, Miếu, Lăng, Cung Thờ Ở Cà Mau: Tín Ngưỡng Và Giá Trị Nhân Văn. Luận án Tiến Sĩ Văn Hóa Học. Hà Nội: Viện Nghiên Cứu Văn Hóa, 2008.
Võ Thanh Bằng (chủ biên), Tín Ngưỡng Dân Gian Ở Thành Phố Hồ Chí Minh. Nxb Đại Học Quốc Gia TpHCM, 2008.
NGUYỄN THANH LỢI
Nguồn: Tạp chí Nghiên Cứu Và Phát Triển, số 5 (122).2015
Sở Khoa Học Và Công Nghệ Thừa Thiên - Huế


* Trường Cao Đẳng Sư Phạm Trung Ương TpHCM.
([1]) Trịnh Hoài Đức, Gia Định Thành Thông Chí, tập hạ, Nguyễn Tạo dịch. Sài Gòn: Nha Văn Hóa, Phủ Quốc Vụ Khanh đặc trách văn hóa xuất bản, 1972, tr. 4.
([2]) Huình Tịnh Của, Đại Nam Quấc Âm Tự Vị, tập 1. Saigon: Rey Curiol & Cie, 1895, tr. 19.
([3]) Nguyễn Thanh Lợi, “Tín Ngưỡng Thờ Nữ Thần ở Bà Rịa - Vũng Tàu”, trong Hội Văn Nghệ Dân Gian Việt Nam - Trường Đại Học Cần Thơ: Tìm Hiểu Đặc Trưng Di Sản Văn Hóa, Văn Nghệ Dân Gian Nam Bộ. Hà Nội: Nxb Khoa học Xã hội, 2004, tr. 137-138.
([4]) Huỳnh Ngọc Trảng (chủ biên), Sổ Tay Hành Hương Đất Phương Nam. Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 2002, tr. 104.
([5]) Sở Văn Hóa Thông Tin tỉnh Bình Dương, Sơ Khảo Về Tín Ngưỡng, Lễ Hội Dân Gian Và Truyền Thống Tỉnh Bình Dương, 1998, tr. 52.
([6]) Huỳnh Ngọc Trảng, “Sự Hội Nhập Của Nữ Thần Chăm Pô Inư Nagar Vào Hệ Thống Thần Linh Việt”. TpHCM: Nguyệt san Giác Ngộ, tháng 4-1999, tr. 82-83.
([7]) Nguyễn Hữu Hiếu, Tìm Hiểu Văn Hóa Tâm Linh Nam Bộ. TpHCM: Nxb Trẻ, 2004, tr. 90.
([8]) Trần Hồng Liên (chủ biên), Cộng Đồng Ngư Dân Việt Ở Nam Bộ. Hà Nội: Nxb Khoa Học Xã Hội, 2004, tr. 256.
([9]) Trần Hồng Liên, “Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Ở Nam Bộ”, trong Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Và Nghi Lễ Hầu Đồng, Ngô Đức Thịnh, Lưu Minh Trị, Trần Quang Dũng (chủ biên). Hà Nội: Nxb Văn Hóa Thông Tin, 2013, tr. 37-38.
([10]) Trần Hồng Liên (chủ biên), Sđd, tr. 97.
([11]) Dương Hoàng Lộc, Văn Hóa Tín Ngưỡng Của Cộng Đồng Ngư Dân Ven Biển Bến Tre. Luận văn thạc sĩ Văn Hóa Học, Trường Đại Học Khoa Học Xã Hội Và Nhân Văn TPHCM, 2008, tr. 42.
([12]) Nhiều tác giả, Địa Chí Sóc Trăng. Hà Nội: Nxb Chính Trị Quốc Gia, 2012, tr. 809.
([13]) Trần Hoàng Diệu, Nguyễn Anh Tuấn (chủ biên), Địa Chí Tiền Giang, tập 1. Ban Tuyên Giáo Tỉnh Ủy Tiền Giang, Trung Tâm UNESCO Thông Tin Tư Liệu Lịch Sử Và Văn Hóa Việt Nam, 2005, tr. 766.
([14]) Trương Ngọc Tường, Nguyễn Ngọc Phan, Lê Hữu Hải, Đoàn Văn Phồi, Địa Chí Cai Lậy. Huyện Ủy, Ủy Ban Nhân Dân huyện Cai Lậy, 2010, tr. 490.
([15]) Ngô Xuân Tư, Lê Kim Hoàng, Nguyễn Hữu Hiếu, Ngô Văn Bé, Địa Chí Tỉnh Đồng Tháp. TpHCM: Nxb Trẻ, 2014, tr. 669-670.
([16]) Phạm Văn Tú, Miếu, Lăng, Cung Thờ Ở Cà Mau: Tín Ngưỡng Và Giá Trị Nhân Văn. Luận án tiến sĩ Văn Hóa Học, Viện Nghiên Cứu Văn Hóa. Hà Nội, 2008, tr. 57, 59.
([17]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 59.
([18]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 62.
([19]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 62-63.
([20]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 60.
([21]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 61.
([22]) Phạm Văn Tú, tài liệu đã dẫn, tr. 64.
([23]) Trần Dũng, Đặng Tấn Đức, Diện Mạo Văn Hóa Tín Ngưỡng Và Lễ Hội Dân Gian Trà Vinh. Hà Nội: Nxb Văn Hóa Thông Tin, 2012, tr. 367-368.
([24]) Sơn Nam, Đồng Bằng Sông Cửu Long Nét Sinh Hoạt Xưa. Nxb TP Hồ Chí Minh, 1985, tr. 149.
([25]) Huỳnh Quốc Thắng, Lễ Hội Dân Gian Của Người Việt Ở Nam Bộ (Khía Cạnh Giao Tiếp Văn Hóa Tộc Người). Hà Nội: Viện Văn Hóa, Nxb Văn Hóa Thông Tin, 2003, tr. 370-373.
([26]) Võ Thanh Bằng (chủ biên), Tín Ngưỡng Dân Gian Ở Thành Phố Hồ Chí Minh. Nxb Đại Học Quốc Gia TP Hồ Chí Minh, 2008, tr. 117.
([27]) Huỳnh Quốc Thắng, Sách đã dẫn, tr. 373-375.
([28]) Võ Thanh Bằng (chủ biên), Sách đã dẫn, tr. 117.
([29]) Huỳnh Quốc Thắng, Sách đã dẫn, tr. 375-377.
([30]) Phan Thị Yến Tuyết, “Một Số Vấn Đề Về Giảng Dạy Và Nghiên Cứu Văn Hóa Dân Gian Đô Thị Tại Thành Phố Hồ Chí Minh” trong Văn Hóa Dân Gian Và Sự Phát Triển Văn Hóa Đô Thị. Nxb Đại Học Quốc Gia Hà Nội, 2002, tr. 315.
([31]) Huỳnh Quốc Thắng, Sách đã dẫn, tr. 377-378.
([32]) Võ Thanh Bằng (chủ biên), Sách đã dẫn, tr. 117.
([33]) “Cám Cảnh Khi Viếng Chùa Bà Châu Đốc 2” http://www.baomoi.com/Cam-canh-khi-v...37/5741021.epi. Truy cập ngày 05-4-2014.
([34]) Linh Sơn Thánh Mẫu được thờ ở nhiều nơi như đình Bình Hòa, đình Tân Hòa Tây, đình Tân Hội... (TpHCM). Nguyễn Minh San, Tiếp Cận Tín Ngưỡng Dân Dã Việt Nam. Hà Nội: Nxb Văn Hóa Dân Tộc, 1994, tr. 314. Ngay ở chùa Giác Lâm (quận Tân Bình, TpHCM) cũng có miếu thờ Linh Sơn Thánh Mẫu.
([35]) Trần Hạnh Minh Phương, Giao Lưu Văn Hóa Việt-Hoa Qua Các Cơ Sở Tín Ngưỡng Của Người Hoa ở Thành Phố Hồ Chí Minh, Luận văn thạc sĩ Dân Tộc Học, Trường Đại Học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn TpHCM, 2003, tr. 65.
([36]) Tài liệu do Thạc Sĩ Trần Đăng Kim Trang (Trường Cao Đẳng Văn Hóa Nghệ Thuật TpHCM) cung cấp. Nhân đây, tôi xin chân thành cám ơn.

http://daidaovanuyen.blogspot.com/20...xu-nguyen.html