5 BÀ NGŨ HÀNH

BÀN VỀ TÍN NGƯỠNG CỬU THIÊN HUYỀN NỮ
Ở VÙNG HUẾ
(“Cửu Thiên Huyền Nữ” belief in Hue area)(*)


https://kuir.jm.kansai-u.ac.jp/dspac...7/1/hue_14.pdf


[PDF]ONISHI, Kazuhiko Citation CULTURE AND HISTORY OF HUE FROM ...
https://kuir.jm.kansai-u.ac.jp/dspac....../hue_14.pdf
Translate this page
by K ONISHI - ‎2010
Mar 26, 2010 - là học trò Thánh Mẫu Nguyên Quân (tức Tây Vương Mẫu). (---) Xi. Vưu tạo ra tai họa tuy ý, ... Kinh Hoàng Đế Độn Giáp Duyên Thân (黄庭遁甲縁身経) được trích dẫn trong. Vân Cấp Thất Thiêm (雲笈七籤) ..... tắt của “Cửu Thiên Huyền Nữ Thánh Tổ Đạo Mẫu Nguyên Quân”. Chúng tôi sẽ bàn lại về tên vị ...

Miếu Năm Bà Ngũ Hành


https://uphinhnhanh.com/images/2018/03/21/KJI.jpg

https://uphinhnhanh.com/images/2018/...33724672_n.jpg

( https://vi-vn.facebook.com/pages/Mi%...17845914922815 )

Miếu Năm Bà ( Gần Ngã 4 Nguyễn Văn Linh & Phạm Hùng Q8 )

Quan Âm Các tại Khu Biệt Thự Ven Sông Bình Chánh ( Gần Ngã 4 Nguyễn Văn Linh & Phạm Hùng)

https://vi-vn.facebook.com/pages/Mi%...17845914922815

https://uphinhnhanh.com/images/2018/...45655880_n.jpg

https://uphinhnhanh.com/images/2018/...17486355_n.jpg

( https://vi-vn.facebook.com/pages/Mi%...17845914922815 )

Lộc

https://uphinhnhanh.com/images/2018/...27079896_n.jpg

( https://vi-vn.facebook.com/pages/Mi%...17845914922815 )

Dâng áo, nhang, đèn cầu bình an cho gia đình và công việc luôn được may mắn


https://uphinhnhanh.com/images/2018/...30340093_n.jpg

https://uphinhnhanh.com/images/2018/03/21/5k.jpg

https://uphinhnhanh.com/images/2018/...14844153_n.jpg

https://uphinhnhanh.com/images/2018/03/21/5t.jpg

( https://vi-vn.facebook.com/pages/Mi%...17845914922815 )

https://uphinhnhanh.com/images/2018/03/21/hgf.jpg

https://uphinhnhanh.com/images/2018/03/21/yt.jpg

https://uphinhnhanh.com/images/2018/03/21/1ea.jpg

https://uphinhnhanh.com/images/2018/03/21/rty.jpg

Hnay ngày 18.8 âl Lễ Kỳ Yên Vía Năm Bà Ngũ Hành Ngũ Vị Nương Nương tại Đình Bình Tiên. Nguyện cầu Lệnh Bà gia hộ độ trì cho bách gia trăm họ chúng cn có sk tốt thân tâm an lạc. Và mọi việc đều dc thuận lợi thành công, may mắn bình an...A Di Đà Phật...

( https://vi-vn.facebook.com/pages/Mi%...17845914922815 )

https://uphinhnhanh.com/images/2018/..._1680x8400.jpg

https://uphinhnhanh.com/images/2018/03/23/g.jpg


參訪竹林山觀音寺 Zhu Lin Shan Guan

( https://steemit.com/temple/@lydiacha...an-guan-yin-si )

5/5 Âl Ngày Lễ Vía Linh Sơn Thánh Mẫu
Tác giả: Nguyễn Việt
Thể loại: Cổ Tích
Biên tập: lan luong
Số chương: 1
Phí download: 1 gạo
Nhóm đọc/download: 0 / 1
Số lần đọc/download: 350 / 1
Cập nhật: 2017-06-19 14:10:57 +0700
Link download: epubePub KindleMobi/PRC PDF A4A4 PDF A5A5 PDF A6A6 - xem thông tin ebook



5/5 ÂL NGÀY LỄ VÍA LINH SƠN THÁNH MẪU
Ngày 30 và 31/5/2017 tức vào ngày mùng 5 và mùng 6 tháng 5 năm Âm lịch Đinh Dậu, được xem là ngày vía Đức Linh Sơn Thánh Mẫu tại Tây Ninh (còn được gọi núi Điện Bà Tây Ninh)
“Linh Sơn Thánh Mẫu” tức Bà Đen được thờ trên núi Điện Bà Tây Ninh (thời nhà Nguyễn núi này mang tên núi Một, sau gọi núi Bà Đen hay núi Điện Bà tỉnh Tây Ninh) trong một quần thể có nhiều chùa chiền tính từ chân núi lên đến đỉnh.
Bà được thờ cúng tại một Điện thờ nằm trong thạch động, bên cạnh có chùa “Linh Sơn Tiên Thạch Tự”. Về thời gian có điện thờ Bà Đen tại đây chưa ai rõ, nhưng có những truyền thuyết về Bà sau đây, có thể lý giải được thời gian có cốt tượng Bà vào khoảng thời gian nào.
- TRUYỀN THUYẾT BÀ ĐEN
Tương truyền tại Trảng Bàng cách núi Một chừng 40km, có đôi trai gái, nàng tên Lý Thị Thiên Hương giỏi văn thơ và võ nghệ, diện mạo trông duyên dáng nhưng lại có nước da đen sậm. Chàng tên Lê Sĩ Triệt cũng là người văn hay võ giỏi. Cả hai đem lòng thương nhau, khi ấy có con trai viên quan huyện quyết tâm bắt Thiên Hương về làm thiếp, hắn dùng tiền bạc mua chuộc không được liền cho thủ hạ đi bắt cóc nàng.
Nhưng bọn vô lại chưa kịp thực hiện ý đồ đã bị Sĩ Triệt giải nạn cho người yêu. Thiên Hương lại càng yêu mến Lê Sĩ Triệt, nàng thuật lại chuyện cho cha mẹ rõ. Cha mẹ Thiên Hương liền hứa gả nàng cho Sĩ Triệt. Nhưng thời bấy giờ đang giặc giã nên Lê Sĩ Triệt đành giã từ Thiên Hương lên đường tòng quân. Sĩ Triệt được Thiên Hương hứa hẹn: “Một lời đã hứa, thiếp xin giữ trọn lời nguyền”.
Thiên Hương ở lại, nàng bị đám thủ hạ con quan huyện ùa tới vây bắt. Biết cùng đường và giữ trọn trinh tiết với Lê Sĩ Triệt, nàng Lý Thị Thiên Hương lao mình xuống vực sâu tự tử. Gia đình Thiên Hương không hay biết, chỉ lo lắng cầu khẩn cho nàng sớm bình yên trở về.
Ba hôm sau, Hòa thượng trụ trì chùa trên núi Một đang ngồi niệm Phật, bắt gặp một người con gái da đen nhưng duyên dáng báo mộng cho biết:
– Ta là Lý Thị Thiên Hương, năm nay vừa tròn 18 tuổi chẳng may bị bọn quan trấn ức hiếp nên tự tử để tuẫn tiết. Xác ta đã ba ngày nhưng còn nguyên vẹn, Hòa thượng đi xuống chân núi phía Đông sẽ thấy mà chôn dùm. Ta chết nhưng linh hồn sớm siêu thoát, do kiếp trước ta đạt căn tu, nên kiếp này được đắc quả thần thông. Hòa thượng sẽ gặp điều lành.
Vị hòa thượng theo lời báo mộng của Thiên Hương tìm được xác và đem chôn cất nàng tử tế. Các Phật tử khi viếng chùa đều được nghe vị hòa thượng kể lại, họ tới mộ Thiên Hương cầu xin mọi chuyện, đều được như ý. Chuyện từ đó đồn vang, đến tai Thượng quốc công Lê Văn Duyệt đang cai quản trấn Gia Định, ông liền lên núi Một và đến phần mộ của Thiên Hương mà truyền:
– Trinh nữ có hiển linh hãy chứng tỏ cho ta thấy.
Thượng quốc công vừa dứt lời, thì sau lưng ông có người con gái cất tiếng chào:
– Xin chào thượng quan.
Thượng quốc công Lê Văn Duyệt và đám tùy tùng đều sửng sốt. Nhưng ông nghiêm nghị hỏi là ai, người con gái đáp:
– Tôi chính là người mà thượng quan vừa truyền dạy, tên Lý Thị Thiên Hương đây.
Thật ra cô gái ấy cũng là Phật tử đi viếng chùa, được Thiên Hương mượn xác chứng tỏ sự linh hiển của mình, Thiên Hương lại nói tiếp:
– Tôi xin báo cho thượng quan biết về tương lai của ngài, dù rằng “thiên cơ bất khả lậu”, sau này thượng quan chết không được vinh, nhưng rồi sau đó được giải oan và được phong Thần vinh hiển mãi mãi.
Thượng quốc công hỏi lại:
– Chuyện tương lai của ta, ta không cần lưu ý đến. Nay ta hỏi, cớ sao mà trinh nữ phải chết?
Thiên Hương thuật lại câu chuyện gá nghĩa giữa hai gia đình, rồi bị con viên quan huyện ép buộc lấy làm thiếp, nàng không thuận nên bị vây bắt, đến đường cùng phải tuẫn tiết để giữ tròn trinh tiết với Lê Sĩ Triệt. Rồi nàng lại lên tiếng nói tiếp:
– … Ngọc hoàng chứng được sự đoan chính mấy kiếp của tôi, xét về kiếp trước đã tu hành đắc quả, nên ngài cho xuống trần gian cứu dân độ thế. Xác Thiên Hương chỉ là đời thứ hai, trước đây khi chúa Nguyễn Ánh bôn tẩu vào Nam lạc bước đến nơi đây, tôi đã mách giúp là phải dựa vào quân Xiêm mới làm nên nghiệp lớn. Lúc đó tôi chưa đầu thai về nhà họ Lý.
Nói dứt lời cô gái ngã ra bất tỉnh, hồn Thiên Hương thoát xác, cô gái mới hồi tỉnh lại.
Thượng quốc công Tả quân Lê Văn Duyệt bấy giờ mới tin lời đồn của thiên hạ là đúng, ông dâng sớ tâu trình lên vua Gia Long và xin phong sắc cho Lý Thị Thiên Hương. Vua Gia Long nhớ lại chuyện xưa, liền phong bà là “Linh Sơn Thánh Mẫu” cai quản nơi núi Một và chủ sự tại chùa Linh Sơn.
Truyền thuyết thứ hai về Linh Sơn Thánh Mẫu:
– Đất Tây Ninh ngày trước cũng như bây giờ, phần đất từ Trảng Bàng – Suối Sâu đến tận miệt tây và tây bắc giáp với biên giới Campuchia, có người Miên sinh sống cùng người Việt rất đông.
Có một gia đình người Việt gốc Miên làm quan tại địa phương, sinh được hai con, gồm một trai một gái. Cô con gái tên Đênh (có sách gọi là Đinh). Lúc nàng đến tuổi dậy thì, có vị sư già từ Bến Cát tìm đến núi Một kiếm đất lập chùa để phụng sự Phật pháp.
Khi đến Tây Ninh, vị sư già đến nhà gia đình nàng Đênh xin tá túc một thời gian để tìm đất. Cả gia đình viên quan đều mộ đạo, nên ai cũng muốn nghe nhà sư thuyết pháp nhất là nàng Đênh. Còn viên quan lập cho vị sư ngôi chùa Ông Tàu (do ông là người Hoa) nằm ở chân núi phía đông gần làng Phước Hội. Một thời gian sau vị sư về lại Bến Cát, để chùa Ông Tàu cho nàng Đênh trông nom.
Như truyện tích nàng Thiên Hương, nàng Đênh cũng bị viên quan trấn ở Trảng Bàng ngấp nghé hỏi cưới, duy có điều là nàng Đênh chưa có bóng dáng một thanh niên nào trong lòng mà lại phát nguyện xuất gia thờ Phật. Mặc dù cha mẹ đã hứa gả cho viên quan ấy, nàng Đênh không thể chiều lòng cha mẹ, nên đã bỏ nhà ra đi tìm nơi tu đạo.
Khi bà Đênh từ giã cõi trần, hồn bà hiển thánh và về báo cho cha mẹ biết là bà tu đã đắc đạo, được thượng giới phái xuống trần cứu nhân độ thế. Bà hiển linh báo cho Nguyễn Ánh khi bôn tẩu trên núi Một trốn quân Tây Sơn, những việc phải làm để giành lại ngôi vua.
Sau này lên ngai vàng, chúa Nguyễn Gia Long nghĩ đến bà Đênh liền sai đúc cốt Bà Đênh bằng đồng đen đem lên núi Một để thờ, phong Bà Đênh làm “Linh Sơn Thánh Mẫu”. Nơi điện thờ Bà gọi là “Linh Sơn Tiên Thạch Động”.
Tuy bà Đênh người không đen như Thiên Hương nhưng lại là người Việt gốc Miên có làn da bánh mật và tên gọi là Bà Đênh, sau dân địa phương gọi trại là Bà Đen, gọi núi Một là núi Bà Đen.
Với hai truyền thuyết trên, chúng ta dựa vào thời gian Nguyễn Ánh lên ngôi vua lấy hiệu Gia Long vào năm 1802 (và mất năm 1819). Ta suy đoán tượng Bà Đen có vào khoảng những năm 1805 – 1815.
Cũng có thêm truyền thuyết về tượng Bà như sau:
– Trên núi Một ai cũng đồn có Phật Bà hiển thánh, nhưng việc lập điện thờ Bà làm nơi cúng bái không ai làm. Sau này có tu sĩ Đạo Trung (vào thế kỷ XVIII), ở trên núi suốt 31 năm khai sơn phá thạch, cho đến một ngày bỗng ông thấy Phật Bà hiện ra trên đỉnh núi, và ít lâu sau tìm được cốt tượng bằng đá có chân dung Phật Bà nơi một dòng suối (gần chùa Hang bây giờ). Ông liền lập động để thờ phụng. Điện Bà có từ đó.
Với những truyền thuyết trên, xét về mặt nghệ thuật điêu khắc, tượng bà mang nhiều ảnh hưởng văn hóa Phù Nam pha trộn nền văn hóa Việt như tượng Bà Chúa Xứ Châu Đốc. Nên xuất xứ của pho tượng Bà có thể được tạc vào thế kỷ XVIII vào thời ông Tổ Đạo Trung, nhưng lúc đó tạc trên đá, khi chúa Nguyễn Ánh lên ngôi vua lấy hiệu Gia Long vào đầu thế kỷ XIX, mới đúc tượng Bà bằng đồng đen (đồng nguyên chất pha với Acid Nitric cho ra đồng đen, nhưng không phải lấy từ quặng đồng đen thứ thiệt) như bây giờ chúng ta vẫn thấy, và khớp với lịch sử xây dựng chùa và điện trên núi Linh Sơn vào thời gian 1871 – 1880, thời Tổ Thánh Thọ Phước Chí lên Điện Bà xây hang điện đưa cốt tượng vào thờ, trước đó tượng còn để bên chùa Linh Sơn (nay là chùa Ông hay Linh Sơn Tiên Thạch Tự).
Điện thờ Bà Đen ở lưng chừng núi, được vua Tự Đức năm thứ 3 sắc phong lại là Thánh Mẫu nên người dân miền Đông Nam bộ tôn kính gọi Bà bằng Đức Phật Mẫu.
QUẦN THỂ CHÙA TRÊN NÚI BÀ ĐEN
1- Chùa Trung: Khi lên núi Bà Đen, sẽ gặp ngôi chùa Trung nằm ngay dưới chân núi, dân địa phương cho rằng là nơi Bà dừng chân đi tu khi đến đây, sau đó trên núi có chùa mới dựng lên, Bà rời chùa Trung lên trên núi tu.
Chùa Trung trước kia rất khang trang nhưng do chiến tranh nên kiến trúc ấy không còn, nay chùa được dựng lên đơn sơ hơn trước, nhưng cách bày trí trong chùa vẫn theo nét cũ.
Phía ngoài chùa là pho tượng Tiêu Diện Đại Sĩ, bên trong đứng xoay lưng với pho tượng ngoài là tượng ngài Hộ pháp, sau đó là 4 pho Tứ vị sơn thần đặt theo 4 hướng Đông Tây Nam Bắc. Vào chánh điện dàn hàng ngang phía trái là tượng Phật Bà Quan Âm cùng với Cửu Thiên Huyền Nữ, rồi các tượng Thích Ca Mâu Ni, Địa Tạng, Phật Di Đà, Phật Di Lặc. Phía phải là bàn thờ Quan Công.
Gian sau đấu lưng với bàn thờ Phật là ban thờ Linh Sơn Thánh Mẫu tượng tạc thời Bà còn trẻ, da mặt hồng hào đầu đội mũ triều thiên, choàng khăn áo màu đỏ. Hai bên tượng Thánh Mẫu có cô Hồng, cô Cúc đứng hầu. Đối diện ban thờ của Bà là ban thờ Bà Thiên Hậu. Bên gian thờ tổ có pho Đức Diêu Trì Kim Mẫu và ban thờ Đạt Ma Sư Tổ.
Chùa Trung thờ tự như những ngôi chùa miền Bắc thường thờ là Tiền Phật hậu Mẫu.
2- Chùa Ông (Linh Sơn Tiên Thạch Tư): Hiện nay chùa Ông lấy tên Linh Sơn Tiên Thạch Tự, khi khách hành hương từ dưới núi lên là gặp (nay ngoài đường bộ lên núi, còn có cáp treo và máng trượt).
Chùa nằm về hướng Đông Nam, có kiến trúc bền vững, khang trang. Giữa sân chùa là tượng Phật Bà Quan Âm, phía sau tượng Quan Âm là pho Tiêu Diện Đại Sĩ, đấu lưng là tượng Hộ pháp mặt nhìn vào trong, như là 2 ông Thiện ông Ác kiểm soát khách vào ra.
Vào trong chùa, phía bên phải là 3 pho Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu (theo sách cũ ghi dãy này trước đây là những pho tượng mang hình tượng của Thập điện Diêm Vương). Tường bên trái cũng là dãy tượng mang hình tượng Thập Bát La Hán, nhưng nay chỉ còn 4 pho.
Nơi chánh điện, nhìn hàng ngang có 3 ban thờ. Ban giữa pho tượng lớn là Phật A Di Đà; bên trái là ban thờ Quan Âm Bồ Tát, Phật Chuẩn Đề 18 tay, Địa Tạng; bên phải là ban thờ Phật Chuẩn Đề, Đại Thế Chí, Địa Tạng cỡi sư tử.
Phía sau là gian thờ tổ, thờ Đạt Ma Tổ Sư, Quan Công và bàn thờ hương linh bá tánh. Ngoài ra còn ban thờ Phật Dám với tư cách coi sóc đồ lễ.
Chùa Ông khác với chùa Trung là không thờ Mẫu, tức chùa không thờ Linh Sơn Thánh Mẫu, Bà Thiên Hậu v.v… Chỉ đơn thuần thờ Phật.
3- Điện Bà: Điện Bà Đen nằm cạnh chùa Ông (ngôi chùa vừa nói, có trước đời Nguyễn Ánh tức cuối thế kỷ XVIII, có tên là Linh Sơn Tự nơi Bà Đen hiển linh), điện Bà có kết cấu 2 phần. Phần trong là một vòm hang đá được tạo bởi một phiến đá rất lớn nhô ra khỏi sườn núi, vòm chỉ cao gần 2 mét có diện tích khoảng 20m2. Phần ngoài xây nối tiếp với hang động, trống 3 phía chỉ có trần nhà, diện tích bằng gian thờ Bà Đen.
Cửa hang được bố trí cửa hai bên, một gian nhỏ thờ ngựa gỏ, một gian thờ Ông Địa. Nhưng khách hành hương nhìn thấy bên hang còn có 2 miếu nhỏ thờ Ông Tà, thờ 1 hòn đá hình trụ cao gần năm tấc, đường kính khoảng một tấc, như một Linga thờ ở Miếu Bà Chúa Xứ, trên phiến đá trùm một tấm vải điều đỏ.
Bên trong điện hai bên thờ Tứ Vị Sơn Thần nay chỉ có bát nhang. Trong cùng là chánh điện, ở giữa là tượng Bà Linh Sơn Thánh Mẫu da mặt toàn thân màu đen, choàng áo thêu kim tuyến. Hai bên trái phải thờ cô cậu: Cậu Tài cậu Quý – Cô Hồng cô Hạnh. Phía trước có 2 pho tượng, một trắng (do khách hành hương cung tiến) được mọi người cho đó là tượng Bà Chúa Xứ Châu Đốc, một đen (các vị giữ điện nói từ động Thanh Long đưa về) là tượng của Linh Sơn Thánh Mẫu.
Phía ngoài là tượng Địa Mẫu tạc đứng khá lớn. Cùng 4 pho Tứ Thiên Vương là các vị Ma Lễ Hồng, Ma Lễ Hải, Ma Lễ Thọ và Ma Lễ Thanh. Ngoài cùng là tượng Phật Bà Quan Âm.
Ở điện thờ Bà Đen ta nhận thấy cách bày trí rất kỳ ảo và không kém phần trang nghiêm. Và cũng là cách thờ Tiền Phật hậu Mẫu như những đền điện thờ Mẫu khác.
4- Chùa Hang (Động Ông Chàm): Từ điện Bà, khách muốn lên chùa Hang phải đi tiếp 155 bậc thang qua suối Bạc là tới (xưa gọi là động Ông Chàm, vì lúc mới khai phá núi Một, có một người Chàm lên đây lập động tu luyện bùa chú, khi ông chết mới có người lên núi và phát hiện, gọi động này là Long Châu Tự).
Chùa Hang nằm gọn trong một hang đá có diện tích, độ cao và tạo hình như điện Bà Đen ngự.
Trước cửa hang cũng gồm hai lối vào ra, trấn cửa là Tiêu Diện Đại Sĩ, phía trong là Hộ pháp quay mặt vào trong chánh điện. Ở giữa chánh điện có pho tượng Phật Di Đà, ở bốn góc chùa có các tượng Phật: Quan Âm, Thích Ca sơ sinh, Thế Chí Bồ Tát và Phật Chuẩn Đề.
Phía trong cùng, dãy ban thờ hàng ngang từ ngoài nhìn vào, phía góc trái thờ Địa Tạng cỡi sư tử, kế bên có tượng Linh Sơn Thánh Mẫu màu đen, hai bên tượng Bà có 2 tượng nhỏ cô cậu đứng hầu. Kế đó là tượng Bà Chúa Xứ. Góc bên phải là ban thờ tượng Ngọc Hoàng. Phía ngoài hang là một sân có 2 pho tượng Phật Bà Quan Âm cao khoảng 2 mét. Ngoài ra kế bên chùa Hang là một ngôi chùa 2 tầng kiến trúc như những ngôi chùa miền Bắc với 4 góc cong vút, được dựng trên nền Long Châu Tự cũ.
Qua các chùa trên núi Bà Đen, các nhà nghiên cứu về văn hóa tâm linh, có nhận xét về quần thể trên như sau:
– Các chùa trừ Linh Sơn Tiên Thạch Tự, các chùa khác trên núi bày trí theo cách thờ “Tiền Phật hậu Mẫu”. Do các chùa đều tập chung việc thờ Linh Sơn Thánh Mẫu là Mẫu Tiên Thiên (Miếu Bà Châu Đốc là Mẫu Địa Tiên). Là loại hình thờ Mẫu trong dân gian ở nước ta.
– Ngoài ra trong quần thể chùa núi Bà Đen có thờ thần Linga (Ông Tà), Quan Công, Bà Thiên Hậu cho thấy ở đây có sự hòa đồng sắc tộc gồm Khmer, Champa, Hoa, Việt trong tín ngưỡng dân gian của tục thờ Thần.
- LỄ HỘI VÍA BÀ
Hàng năm tỉnh Tây Ninh đều tổ chức Lễ hội Vía Bà (còn gọi Hội Xuân Núi Bà) từ mùng 10 tết đến hết rằm tháng giêng âm lịch. Nhưng ngày vía chính hằng năm vào ngày 5 và 6 tháng 5 âm lịch.
Việc tổ chức ngoài việc thu hút khách thập phương đến Tây Ninh tham quan cảnh trí trên núi Điện Bà, còn là lễ hội thuần túy về tín ngưỡng.
Khác với lễ vía Bà Chúa Xứ, lễ vía Bà Đen rất đơn giản. Dù được tổ chức nhiều ngày, nhưng chỉ tập trung vào giữa đêm mùng 5 sang rạng sáng mùng 6. Đó là lễ tắm Bà.
Trước khi diễn lễ mộc dục, trong hang điện thờ cấm cung không cho người không phận sự được vào, chỉ có các ni cô tiến hành lễ tắm tượng và thay khăn áo cho Bà là được hiện diện.
Nước tắm là nước dừa có bông thơm, trong cung mùi trầm hương tỏa ngát. Trước khi lau cốt tượng, các ni cô giăng mùng che kín mới bắt đầu lau chùi bụi bậm trên cốt tượng rồi thay khăn áo cho Bà, khăn áo mũ mão và nước hoa xịt lên tượng Bà đều do các thiện nam tín nữ dâng lên để được Bà ban lộc. Lễ tắm xong, thau nước lau cốt tượng được mọi người xin để uống hoặc xoa bóp nhằm chữa bệnh.
Trong lễ mộc dục các khách hành hương bày mâm lễ ở ngoài sân điện đủ các loại đồ cúng, nhưng tựu trung là hoa quả nhang đèn, nhưng dừa và trầu cau dâng Bà là đa số.
Lễ tắm Bà dứt là lúc mọi người bắt đầu được vào Điện viếng Bà, tiếng cầu xin vang dội hòa cùng tiếng xin xăm xin keo không dứt. Ngoài sân trước chùa Linh Sơn có sân khấu hát tuồng phục vụ bá tánh thập phương. Tạo cho ngày vía Bà thêm phần hào hứng đến với khách hành hương. (trích trong cuốn “Phong tục thờ cúng” của tác giả, đã xuất bản)
Nguyễn Việt

https://isach.info/story.php?story=5...u__nguyen_viet

Miếu tọa lạc tại đường Lê Thương, thị trấn Cần Thạnh, huyện Cần Giờ, thành phố Hồ Chí Minh.

https://giapha.org/wp-content/upload...dfd337399b.jpg

https://giapha.org/mieu-ba-ngu-hanh-...o-ho-chi-minh/

https://123doc.org//document/2144578...ng-hue-pps.htm


https://text.123doc.org/document/214...ng-hue-pps.htm

Báo cáo nghiên cứu khoa học " BÀN VỀ TÍN NGƯỠNG CỬU THIÊN ...

[PDF]ONISHI, Kazuhiko Citation CULTURE AND HISTORY OF HUE ... - Core
https://core.ac.uk/download/pdf/59113319.pdf - Translate this page
by K ONISHI
Mar 26, 2010 - ta cho rằng nữ thần này là một vị thần quân sự linh thiêng. Chúng tôi đặc ..... Chí Đức Tôn Thần, Cao Các Quảng Thổ Đại Vương, Cửu Thiên. Huyền Nữ .... 神尊位, 魯班魯ト二位先師尊神, 本処城隍尊神, 本処土地尊. 神, 五行列位.

https://core.ac.uk/download/pdf/59113319.pdf

Cách cúng vía Trời, Ngọc Hoàng


Hàng năm, vào ngày mùng 9 tháng Giêng thường được chọn là ngày làm lễ cúng vía Trời Trời hay lễ cúng Ngọc Hoàng thượng đế. Vậy cách chuẩn bị lễ cúng vía Trời như thế nào? Lễ vật cần chuẩn bị gồm những gì? Văn khấn vía Trời ra sao? Mời các bạn tham khảo bài viết sau đây.
Văn khấn chuyển bàn thờ thần tài
Văn khấn lễ cúng Tiên Sư
Văn khấn ngày giỗ tổ Hùng Vương
1. Ý nghĩa lễ cúng Ngọc Hoàng (cúng vía trời)
Xưa nay, theo tín ngưỡng dân gian của người Hoa lẫn người Việt, trong mùa Tết nguyên đán hằng năm bà con mình chọn ngày mùng 9 tháng giêng âm lịch để cúng Trời, cũng là lễ vía Ngọc Hoàng Thượng đế.
Rạng sáng mùng 9 thì người ta bắt đầu cúng vía Trời mà thời gian cúng tốt nhất là lúc mặt trời chưa mọc.


2. Cách chuẩn bị lễ cúng Ngọc Hoàng
Về lễ vật, theo cách cúng đơn sơ nhưng phổ biến thì chỉ gồm nhang, đèn cầy, hoa, trà (hay nước lã). Tuy nhiên, cách cúng Trời/Ngọc Hoàng thật đầy đủ, đúng theo bài bản cổ truyền thì vẫn được những gia đình khá giã – nhất là người Hoa trong vùng Chợ Lớn - thực hiện nghiêm chỉnh, tức cúng đủ “lục lễ” gồm “hương, đăng, hoa, trà, quả, phẩm”.
Ngoài 4 món cúng thông thường (như vẫn dùng ở các nghi thức cúng quảy khác) là nhang, đèn cầy, hoa cúng và trái cây, trà cúng Trời phải là loại trà khô, được để ra thành 9 chung (hoặc chén nhỏ). Đặc biệt về món “lễ” cuối cùng là “phẩm” (phẩm vật), cúng Trời phải là các loại đồ khô (như: bột khoai, bột bán kim, nấm mèo, đông cô, táo tàu, bùn tàu, tàu hủ ki, phổ tai.v.v…), với số lượng tính theo số lẻ, là 5, 7 hay 9 loại tùy theo gia chủ.
Đi kèm theo “phẩm” là đồ vàng mã thì nhất thiết phải có ‘vàng’ thọ, ‘vàng’ ông trời, một cặp thùng giấy (giống thùng xách nước, một cái màu vàng kim, một cái màu bạc), một cặp mía màu vàng (còn nguyên ngọn) và đường đổ khuôn. Món đường cúng Trời/Ngọc Hoàng là loại đường mía, được thêm màu vàng, đỏ hay hồng, sau đó nấu đổ vào khuôn thành hình tháp lục giác, kỳ lân, hay lý ngư, thỏi vàng… Một số bà con đã mua sẵn món đường đổ khuôn này ngay từ những ngày đi chợ cận Tết để sắm sửa, trang trí cho bàn thờ trong nhà. Và đến sáng ngày mùng 9, đúng ngày vía Trời, món đường đổ khuôn lại được bày bán rộng rãi ở các chợ và những tiệm bán nhang đèn, đồ thờ......
Văn khấn cúng Ngọc Hoàng
3. Bài văn khấn thông dụng tại nhà
Nam mô a di đà phật
Nam mô a di đà phật
Nam mô a di đà phật
Con xin cung thỉnh đức vua cha Ngọc Hoàng Thượng Đế, Đức vua cha Bát Hải, Đức vua cha Thủy Tề, Hội đồng đức vua cha. Quan nam tào bắc đẩu, tứ đại thiên vương, thiên long hộ pháp.
Con xin cung thỉnh Ngũ vị Hoàng tử, ngũ vị Tiên Ông.
Con xin cung thỉnh Đức Hoàng Thiên Quốc mẫu, Mộc Công thiên mẫu, Mẫu Bát Hải, Mẫu Thủy tề. Thánh mẫu Cửu trùng thiên.
Con xin cung thỉnh Đức phật a di đà dược sư lưu ly quang như lai Phật – con xin cung thỉnh đức Phật thích ca mâu ni, giáo chủ cõi cực lạc sa bà như lai - con xin cung thỉnh Đức Phật mẫu Chuẩn Đề quan thế Âm bồ tát. Con xin cung thỉnh Đức phật Hoàng Trần Nhân Tông, cùng muôn ngàn chư vị Phật, chư vị Bồ tát, các chư vị La hán, các đức Hộ pháp.
Con xin cung thỉnh các Vua, các Mẫu, các chầu các quan, Mẫu đệ nhất, Mẫu đệ nhị, Mẫu đệ tam, tam tòa đức Thánh mẫu.
Con xin cung thỉnh Tứ phủ chầu bà, Tứ phủ vạn linh, long thiên thánh chúng vị tiền.
Con xin cung thỉnh các vị tiên thiên, tiên thánh, tiên thần, Đức thánh Tản Viên Sơn Thần, Đức thánh Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, các thánh cô, thánh cậu, hồn thiêng sông núi.
Con xin cung thỉnh các Quan thần linh bản địa, Thần hoàng bản thổ, Thần công thổ địa, Thần tài, Thần quân Táo công muôn vàn chư vị thân linh đang cai quản …(Địa chỉ nhà mình).
Con xin cung thỉnh đức thánh tổ dòng họ bố hoặc (Nhà chồng) Bà cô tổ dòng họ…, các cụ tổ tiên hai bên nội ngoại, các hội đồng bà cô, ông mãnh, các vong linh, hương hồn dòng họ……, các cô bé đỏ cậu bé đỏ.
Hôm nay ngày ….. tháng ….. năm …... Chúng con: (họ tên chồng, vợ rồi đến các con….)
có nén hương, chút lễ mọn với lòng thành kính dâng lên Trời, phật, các cung các cõi linh thiêng.
Cầu xin các ngài gia hộ độ trì cho chúng con: Được âm phù, dương trợ, được trên kính, dưới nhường, được bạn bè người thân giúp đỡ, để công việc được thuận buồm xuôi gió. Cho chúng con Nhà cửa yên ấm, bình an, vợ chồng hạnh phúc, các con khỏe mạnh, có tài có lộc, có điều kiện, có phương tiện để làm phúc làm thiện, tích phúc, tích đức, làm rạng danh cho dòng họ, tổ tiên.
Lễ mọn lòng thành xin các ngài, các cung các cõi linh thiêng chấp lễ, chấp lời cầu xin thỉnh nguyện của chúng con.
Nam mô a di đà phật
Nam mô a di đà phật
Nam mô a di đà phật

https://vndoc.com/van-khan-cung-ngoc-hoang/download

Văn khấn bà chúa xứ Châu Đốc

Miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam tọa lạc nơi chân núi Sam, trước thuộc xã Vĩnh Tế, nay thuộc phường Núi Sam, thành phố Châu Đốc, tỉnh An Giang, Việt Nam. Đây là một di tích kiến trúc và tâm linh quan trọng của tỉnh và của khu vực. Trong bài viết này VnDoc xin được chia sẻ với các bạn bài văn khấn bà chúa xứ Châu Đốc và sự tích bà chúa núi Sam để các bạn cùng tham khảo.
Văn khấn đổi tên
Văn khấn gia tiên mùng 1 và rằm
Bài văn khấn bà Chúa Nam Phương
Bài văn khấn cúng tại đền Bà Chúa Kho
Bà chúa Xứ Châu Đốc
Châu Đốc cách TP.HCM khoảng 250km, cách TP. Long Xuyên khoảng 55km, là một thị xã trực thuộc tỉnh An Giang, nằm bên ngã ba của sông Châu Đốc và sông Hậu sát biên giới Việt Nam với Campuchia. Thị xã Châu Đốc có chiều dài lịch sử gắn liền với những câu chuyện ly kỳ về Bà Chúa Xứ Núi Sam - nơi có Lễ hội Bà Chúa Xứ vào khoảng tháng Tư âm lịch hàng năm.
Miếu bà chúa Xứ
Miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam nằm trên vùng đất trũng phía tây bắc núi Sam, lưng quay về vách núi, chính điện nhìn ra con đường và cánh đồng làng. Kiến trúc có dạng chữ ""quốc"", hình khối tháp dạng hoa sen nở, mái tam cấp ba tầng lầu, lợp ngói đại ống màu xanh, góc mái vút cao như mũi thuyền đang lướt sóng.
Bà chúa Xứ núi Sam
Trông từ xa, ngôi miếu như một bông sen xanh ngự uy nghi trên cao để người đời hướng về bái vọng. Lại gần, khách sẽ thấy ngỡ ngàng khi chiêm ngưỡng các hoa văn ở cổ lầu chính điện, thể hiện đậm nét nghệ thuật Ấn Độ. Phía trên cao, các tượng thần khỏe mạnh, đẹp đẽ giăng tay đỡ những đầu kèo. Các khung bao, cánh cửa đều được chạm trổ, khắc, lộng tinh xảo và nhiều liễn đối, hoành phi ở nơi đây cũng rực rỡ vàng son.


Bài cúng bà chúa xứ Châu Đốc
"Hương tử con lễ bạc tâm thành, cúi đầu thành tâm kính lễ Bà Chúa Sứ.
Cúi xin được phù hộ độ trì. Hương tử con là: Ngụ tại:….
Ngày hôm nay là Ngày….. Tháng….. Năm.
Con sắm sửa kim ngân, hương hoa, lễ vật chí thiết một lòng thành tâm dâng lễ, sám hối cầu xin phù hộ cho hương tử con được: gia quyến bình an, cầu tài đắc tài, cầu lộc đắc lộc, bách sự cầu được như ý. ……. (Muốn gì cầu xin) Hương tử con lễ bạc tâm thành, cúi đầu thành tâm kính lễ Bà Chúa Sứ, cúi xin được phù hộ độ trì."

Xin lộc bà chúa Xứ
"Ai đi cũng nên xin một BAO LÌ XÌ LỘC BÀ về cho may mắn... nói thẳng trong bao có khi là tiền, có khi là tấm áo Bà Mặc cắt ra làm lộc.

Cách sử dụng lộc Bà chúa Xứ như sau:
- Khi rước lộc về nhà, thỉnh lộc bà lên một cái dĩa, sau đó để 4 ly nước suối kế bên, cầm từng ly lên khấn cung nghinh bà về cư gia, cứ mỗi ly nước ta khấn xong ta chế 4 góc nhà.
- Sau đó trân trọng đặt lên bàn thờ ở Mẹ Quan Âm chứ không nên để chỗ thờ Ông Địa như các nhà thường làm. Sẽ khinh thường bà, mà ông địa ông thần tài năm đó cũng không về được khánh.
- Khi đặt lên thì trong 9 ngày phải thay nước và 3 ngày thay trầu cau 1 lần.
- Sau đó ta có thể bỏ bóp hay để bàn thờ nhưng ta nhớ thường xuyên khấn Bà xin độ cho chúng con. Nếu để bàn thờ thì nên đặt thêm quanh bao lộc đó 5 thứ ngũ cốc.
- Cuối năm ngày 23 âm lịch hóa bao lộc này

Bà chúa Xứ là ai ?

Hiện nay tồn tại khá nhiều dị bản khác nhau về sự hình thành Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam. Đây được xem là tổ miếu của dạng thức tín ngưỡng này, có qui mô lớn nhất vùng, không chỉ mang ý nghĩa phản ánh đời sống văn hóa tinh thần của cư dân địa phương, mà còn có ý nghĩa trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế thông qua hoạt động du lịch.

Sự tích bà chúa Xứ


Sự tích bà Chúa Xứ Châu Đốc thứ nhất:

Trên núi Sam ngày xưa có một bệ tượng hình vuông bằng đá sa thạch. Vào những năm đầu thế kỷ XIX, giặc Xiêm thường sang khu vực này để quấy nhiễu. Trong một lần lên núi và bắt gặp tượng Bà, họ liền có ý định cậy tượng ra khỏi bệ đá để đem xuống núi. Nhưng kỳ lạ thay tượng trở nên nặng vô cùng, họ không cách nào khiêng được mặc dù có bao nhiêu lính tráng khỏe mạnh.
Trong lúc tức giận, một quân lính người Xiêm đã vớ một khúc gỗ phang vào tượng làm sứt một miếng ở cánh tay. Ngay lập tức người lính Xiêm này hộc máu chết tại chỗ. Sau đó, một hôm dân làng lên núi thấy tượng Bà bèn cùng nhau khiêng tượng về lập miếu thờ. Tuy nhiên, cũng như lần trước, tượng nặng vô cùng, bao nhiêu trai tráng trong làng góp sức nhưng cũng không khiến cho bức tượng xê dịch được.
Lúc đó, bỗng một phụ nữ lên đồng, tự xưng là Bà Chúa Xứ và phán rằng, muốn thỉnh Bà xuống thì cần phải có 40 cô gái đồng trinh tắm rửa sạch sẽ mới có thể khiêng Bà xuống. Dân làng tin lời và làm theo. Quả thật linh nghiệm; tuy nhiên, đến chân núi Sam thì tượng Bà lại trở nên nặng trịch, không thể khiêng tiếp được nữa. Hiểu được dụng ý của Bà, dân làng liền cho lập đền thờ ở khu vực này.

Sự tích bà Chúa Xứ núi Sam thứ hai:

Kể lại rằng cách đây gần 200 năm, có một cô gái trong làng Vĩnh Tế bỗng lên đồng, tự xưng là Bà Chúa Xứ về núi Sam để cứu dân độ thế. Bà còn nói thêm là hiện nay, tượng Bà đang ngự trên núi, yêu cầu dân làng lên núi thỉnh về để thờ phụng. Dân làng liền phái 40 chàng thanh niên lực lưỡng lên núi để khiêng tượng, nhưng cũng không thể xê dịch bức tượng. Lúc đó, cô gái lại lên đồng và cho dân làng biết chỉ cần 9 cô gái đồng trinh là có thể khiêng được. Quả thật linh nghiệm; đến chân núi Sam, dây khiêng tượng bị đứt, thế là dân làng hiểu ý Bà mà cho lập miếu thờ Bà ở đây.

Sự tích bà Chúa Xứ thứ ba:

Thì cho rằng, dưới thời Thoại Ngọc Hầu trấn thủ Châu Đốc, đeo ấn bảo hộ Cao Miên, vợ ông (tức là bà Châu Thị Tế) ở nhà thường cầu nguyện cho ông bình an trở về, nếu được thì sẽ lập chùa thờ Phật để báo ân phù hộ. Sau khi Thoại Ngọc Hầu trở về, ông vì cảm kích trước tấm lòng của vợ mình nên đã cho quân lính sang tây Trấn Thành chở cốt Phật về lập chùa để thờ, đặt tên là chùa Tây An. Chùa xây xong, ông lo ngại tin đồn ác ý rằng xây chùa để thờ Phật của giặc nên đưa pho tượng ra ngoài chùa, lập miếu thờ để tránh phiền phức.

Sự tích bà Chúa Xứ núi Sam Châu Đốc thứ tư:

Thì kể về việc một thiếu phụ Cao Miên đi tìm chồng, đến chân núi vì quá mệt mỏi nên đã ngồi nghỉ, sau đó bà đã hóa đá ở chân núi này. Sau đó, linh hồn người phụ nữ này nhập vào cốt đồng để nói về quá khứ và tương lai để giúp đỡ những người hiền và trừng phạt những người xấu. Dân làng liền lập miếu thờ và gọi bà là Bà Chúa Xứ.

https://vndoc.com/van-khan-ba-chua-xu-chau-doc/download

Ngọc Hoàng Thượng Đế

(玉皇上帝): tên gọi của vị vua tối cao của bầu trời, là chủ của Thiên Đình, với nhiều tôn xưng khác nhau như Hạo Thiên Thượng Đế (昊天上帝), Ngọc Hoàng Đại Đế (玉皇大帝), Ngọc Đế (玉帝), Ngọc Hoàng (玉皇), Hạo Thiên Kim Khuyết Chí Tôn Ngọc Hoàng Đại Đế (昊天金闕至尊玉皇大帝), Huyền Khung Cao Thượng Ngọc Hoàng Đại Thiên Đế (玄穹高上玉皇大天帝), Ngọc Hoàng Đại Thiên Tôn Huyền Linh Cao Thượng Đế (玉皇大天尊玄靈高上帝), hay dân gian thường gọi là Thiên Công (天公, Ông Trời). Dưới thời nhà Tống, vua Chơn Tông (眞宗, tại vị 997-1022) cũng như Huy Tông (徽宗, tại vị 1100-1125) đều có ban Thánh hiệu cho Ngọc Hoàng Đại Đế. Vua Chơn Tông ban cho Thánh hiệu là Thái Thượng Thiên Chấp Phù Ngự Lịch Hàm Chơn Thể Đạo Ngọc Hoàng Đại Thiên Đế (太上開天執符御歷含眞體道玉皇大天� ��). Vua Huy Tông là Thái Thượng Thiên Chấp Phù Ngự Lịch Hàm Chơn Thể Đạo Hạo Thiên Ngọc Hoàng Thượng Đế (太上開天執符御歷含眞體道昊天玉皇� ��帝). Trong các kinh điển của Đạo Giáo tôn xưng là Hạo Thiên Kim Khuyết Vô Thượng Chí Tôn Tự Nhiên Diệu Hữu Di La Chí Chơn Ngọc Hoàng Đại Đế (昊天金闕無上至尊自然妙有彌羅至眞� ��皇大帝). Ngài được xem như là một vị thần minh tối cao của Đạo Giáo, địa vị chỉ dưới Tam Thanh Tôn Thần (三清尊神) mà thôi. Dưới con mắt thế tục, Ngài được kính ngưỡng như vị thần tối vĩ đại, là vua trong các vị thần. Theo truyền thuyết dân gian, Ngọc Hoàng Thượng Đế không những thọ mạng Thiên Tử thống trị con người, mà còn cai quản cả Tam Giáo Nho, Lão, Thích, cùng với chư vị thần tiên của ba đạo này, cũng như các thiên thần, địa kỳ, người, quỷ đều thuộc quyền thống quản của Ngài. Ngoài việc quản lý ba cõi Thiên, Địa, Nhân, Ngọc Hoàng Đại Đế còn trông coi về sự hưng long, suy bại, tốt xấu, phước họa của vũ trụ vạn vật. Thuộc hạ quản lý về học vụ có Văn Xương Đế Quân (文昌帝君); về thương vụ có Quan Thánh Đế Quân (關聖帝君); về công vụ có Công Thánh Tiên Sư (巧聖先師); về nông vụ có Thần Nông Tiên Đế (神農先帝); về việc địa phương có Đông Nhạc Đại Đế (東岳大帝), Thanh Sơn Vương (青山王), Thành Hoàng Da (城隍爺), Cảnh Chủ Công (境主公), Thổ Địa Công (土地公), Địa Cơ Chủ (地基主); về cõi âm có Phong Đô Đại Đế (酆都大帝) và Thập Điện Diêm Vương (十殿閻王). Theo lý luận của Đạo Giáo, Trời có 13 tầng, mỗi tầng có 3 vạn dặm, địa phương ngoài Trời ra được gọi là Vô Cực (無極), cõi trong Trời là Thái Cực (太極). Ngọc Hoàng Đại Đế là thần linh tối cao vô thượng trong vũ trụ, hết thảy chư thần linh đều phải vâng lịnh Ngài. Cõi Trời Thái Cực chia thành 5 cõi Trời khác nhau: Trung Thiên (中天) có Ngọc Hoàng Đại Đế an ngự, trên chưởng quản 36 cõi trời, ba ngàn thế giới, dưới trông coi 72 cõi, hết thảy sinh linh. Đông Thiên (東天) có Tam Quan Đại Đế (三官大帝), chủ quản ban phước, kéo dài tuổi thọ, giải trừ tai ách, xá tội, tiêu nạn. Nam Thiên (南天) có Văn Hành Thánh Đế (文衡聖帝), chủ quản việc ủy nhiệm chư thần linh, lên xuống, khảo sát, xem xét công tội của các thần. Tây Thiên (西天) có Thích Ca Mâu Ni (釋迦牟尼), chủ quản việc tín ngưỡng, quy y của con người. Bắc Thiên (北天) có Tử Vi Đại Đế (紫微大帝), chủ quản việc ban phước, tiêu tai, ban bố tài lộc. Về lai lịch của Ngài, theo Cao Thượng Ngọc Hoàng Bản Hạnh Tập Kinh (高上玉皇本行集經) của Đạo Giáo cho rằng vào thời xa xưa có một trú xứ tên Quang Nghiêm Diệu Lạc Quốc (光嚴妙樂國); Quốc Vương xứ này là Tịnh Đức Vương (淨德王), Hoàng Hậu là Bảo Nguyệt Quang (寶月光). Cả hai đều lớn tuổi nhưng không có con nối dõi. Bỗng một đêm nọ, bà mộng thấy Thái Thượng Lão Quân (太上老君) ẵm một đứa hài nhi đưa vào trong bài thai của Hoàng Hậu. Bà cung kính đón nhận, đến khi tỉnh dậy mới hay rằng mình đã có thai. Mang thai tròn 12 tháng, rồi đến ngày mồng 9 tháng giêng năm Bính Ngọ thì hạ sinh Thái Tử. Ngay từ lúc nhỏ, Thái Tử đã thông tuệ, đến khi lớn lên phụ tá cho Quốc Vương rất đắc lực, thương dân, làm việc thiện, cứu người nghèo khổ. Sau khi vua cha băng hà, Thái Tử từ bỏ ngôi vị, vào trong Phổ Minh Hương Nham Sơn (普明香岩山) tu đạo, trãi qua 3.200 kiếp, mới chứng được Kim Tiên, hiệu là Tự Nhiên Giác Hoàng. Sau đó, lại trãi qua cả ức kiếp mới chứng thành Ngọc Đế, hy sinh thân mạng để cứu độ chúng sanh. Từ đó, mồng 9 tháng giêng hằng năm được xem như là ngày khánh đản của Ngọc Hoàng Đại Đế. Tại các Đạo Quán đều có thiết lễ dâng cúng, gọi là Ngọc Hoàng Hội (玉皇會) để cầu nguyện phước quả, sống lâu. Tại tỉnh Phúc Kiến của Trung Quốc cũng như Đài Loan, ngày này được gọi là ngày Bái Thiên Công (拜天公, Lạy Ông Trời); cho nên cả gia đình lớn nhỏ, già trẻ đều giữ gìn trai giới, tắm rửa sạch sẽ, dâng hương hành lễ, vái lạy, tụng kinh. Thời xưa, ở phương Bắc của Trung Quốc có tục lệ tế lễ Ngọc Hoàng, rước tượng Ngài đi cùng khắp thôn xóm. Tương truyền 25 tháng 12 là ngày Ngọc Hoàng Đại Đế hà phàm tuần tra nhân gian, cho nên các Đạo Quán cũng như trong dân gian đều có thắp hương, tụng kinh để nghênh đón Ngài. Trong Đạo Mẫu của Việt Nam, Ngọc Hoàng được gọi là Vua Cha Ngọc Hoàng, là cha của Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Trong bài Mộng Tiên (夢仙), Bạch Cư Dị (白居易, 772-846) có đoạn thơ xưng tán Ngọc Hoàng Đại Đế rằng: “An kỳ tiện môn bối, liệt thị như công khanh, ngưỡng yết Ngọc Hoàng Đế, khể thủ tiền trí thành (安期羨門輩、列侍如公卿、仰謁玉皇� ��、稽首前致誠, mong sao lòng kẻ mọn, hầu hạ như công khanh, ngưỡng tâu Ngọc Hoàng Đế, cúi đầu tâm chí thành).

http://phatam.org/dictionary/detail/...ng-thuong-de/2

崇正天后聖母宮
Miếu Thiên Hậu Sùng Chính .

Chùa Bà Sùng Chính - Vũng Tàu.

Chùa Bà tại Vi ba! Chùa mới sửa sang lại trang nghiêm và cảnh thì tựa lưng vào núi lớn rất đẹp!!!

Chùa Bà 21 ViBa - Vũng Tàu

chùa bà 21 Vi Ba núi lớn Vũng Tàu

Miếu Bà Thiên Hậu Sùng Chính, tại đường Vi Ba-P.1-TP.Vũng Tàu, có Phối thờ Phật Bà, Phật Tứ Diện, các tượng Quan Công, Quan Bình, Châu Xương và Ngựa Xích Thố. Phong cảnh và kiến trúc rất đẹp, không thua các ngôi chùa tại Đài Loan hay Hong Kong

miếu bà thiên hậu sùng chính Vũng tàu,tại 38 đường vi ba phường 6.


https://upanh1.com/images/16864326_7...45699125_n.jpg

https://upanh1.com/images/Untitled42cbdc9838a6c636.png

https://upanh1.com/images/40092808_4...03196928_n.jpg

https://upanh1.com/images/40002163_1...54534912_n.jpg

https://upanh1.com/images/33599234_2...56699904_n.jpg

https://upanh1.com/images/16806816_7...62777123_n.jpg

https://upanh1.com/images/14192115_1...18817976_n.jpg

https://www.facebook.com/pages/ch%C3...12839305505156

==========


https://upanh1.com/images/37843761_2...47291904_n.jpg

https://www.facebook.com/pages/ch%C3...12839305505156

============

https://www.youtube.com/watch?v=Nn9slurqYjU

Miễu Bà Sùng Chính Vũng Tàu tháng 4 năm 2018/ Vung Tau, Viet Nam

Category:Temple of Bà Chúa Xứ
Good pictures

Advanced...
View Wikimedia Commons in Tiếng Việt
From Wikimedia Commons, the free media repository
Jump to navigationJump to search
English: Bà Chúa Xứ (主處聖母, Chúa Xứ Thánh Mẫu, Pinyin: Zhǔchù shèngmǔ; lit. “Lady of the Realm”) is a prosperity goddess of southern Vietnam's Thanism. She is a tutelary of business, health, and a protector of the Vietnamese border. She is housed in Vĩnh Tế village at the foot of Sam Mountain, near Cambodia. A three-day festival is held in the village at the beginning of the rainy season, beginning on the twenty-third day of the fourth lunar month, in her honour. Bà Chúa Xứ reached her peak of popularity in the 1990s and still entertains pilgrims every year with her responsiveness to loyal followers. Main Temple of Bà Chúa Xứ is on Mount Sam, Vinh Te, Chau Doc


https://commons.wikimedia.org/wiki/C...BAa_X%E1%BB%A9

http://www.vjol.info/index.php/ncpt-...le/30919/26910

處

汉语拼音：chǔ, chù, jù

https://zh.wiktionary.org/wiki/%E8%99%95

jù zhù jù zhù

KUCU-KUCU

http://www.fomen123.com/fo/zhouyu/zhouyu/6084.html

Tục thờ Nữ Thần ở Bình Dương
Chưa có cuộc thống kê đầy đủ nào về hệ thống các nữ thần được nhân dân tôn vinh và thờ phụng nhưng có thể chắc chắn một điều rằng việc thờ phụng này đã có từ rất lâu đời và phổ biến ở nhiều dân tộc, vùng miền trong đó có Bình Dương.
1
Ngũ hành nương nương (五 行 娘 娘).
Ở Bình Dương, trong khoảng 180 ngôi miếu thì có khoảng 136 miếu thờ và khoảng 5 miếu có phối thờ Ngũ hành nương nương, phân bố ở tất cả 7 huyện, thị. Trong tất cả các văn cúng mà chúng tôi sưu tầm được, trong lễ cúng đình hàng năm cũng đều có mời các bà về phối hưởng. Điều đó chứng tỏ văn hoá thờ bà, vị trí của 5 bà trong tín ngưỡng của cư dân Bình Dương phổ biến đến như thế nào. Ở những miếu thờ 5 bà phần nhiều không có linh tượng, có những miếuchỉ ghi đơn giản: “Ngũ hành nương nương” hoặc bằng tiếng Hán: 五 行 娘 娘 viết thẳng lên tường hay trên bài vị đặt chính giữa miếu và trong miếu có thờ tranh vẽ trên kiếng. Một số ít miếu có linh tượng của 5 bà được mặc năm bộ quần áo khác nhau theo ngũ hành: màu đỏ (bà Hoả), màu vàng (bà Thổ), màu đen/tím (bà Thuỷ), màu xanh (bà Mộc), màu trắng (bà Kim). Ngày vía bà ở các miếu không thống nhất, được tổ chức rải rác từ tháng 1 đến tháng 11 do tập quán những miếu gần nhau thường tổ chức lễ vía bà không trùng nhau để còn giao lưu nhưng thông thường nhất là vào tháng 2 và tháng 3.
Tục thờ Nữ Thần ở Bình Dương - hình 1
Trong văn cúng, một số đình ghi: Ngũ hành nương nương (五 行 娘 娘) hoặc ghi: “ Kim Mộc Thuỷ Hoả Thổ ngũ hành thần nữ” (今 木 水 火 土 五 行 神 女) (đình Tân An, xã Tân An, thị xã Thủ Dầu Một) hoặc có nơi ghi rõ mỹ hiệu và cấp bậc của từng bà: “Thuỷ đức thánh phi tôn thần, gia tăng dương trạch hiển kinh trung đẳng thần (水 德 聖 妃 孫 神 加 贈 陽 宅 顯 惊 中 等 神); Mộc đức thánh phi tôn thần, gia tặng thanh tú kim trực trung đẳng thần (木德 聖 妃 孫 神 加 贈青秀 金 直 中 等 神); Hoả đức thánh phi, gia tặng bổn ôn hậu quang ứng trung thần (火德 聖 妃 加 贈 本 溫 厚光 應 中 神); Thổ đức thánh phi, gia tăng hoàng đại quản tế trung đẳng thần (土德 聖 妃 加 贈皇 大 管 祭中 等 神), Kim đức thánh phi tặng chiếu hiển hiệu ứng trung đẳng thần (金 德 聖 妃 贈 照 顯 斆 應 中 等 神)” (đình thần Dầu Tiếng, thị trấn Dầu Tiếng, Dầu Tiếng) thì cũng đều chỉ 5 loại vật chất cấu thành nên vũ trụ theo quan điểm ngũ hành: Kim (kim loại), Mộc (cây), Thuỷ (nước), Hoả (lửa), Thổ (đất). Đây là một loại tín ngưỡng vạn vật linh tiêu biểu ở Á Đông, có nguồn gốc từ Trung Quốc. Tín ngưỡng này xuất phát từ việc tiếp thu học thuyết âm dương trong kinh Dịch và ngũ hành trong kinh Thư, phản ánh sự nhận thức sơ khai của người Trung Hoa cổ đại. Người Việt tiếp thu học thuyết này và ứng dụng “trong mọi mặt của đời sống con người, không kể người làm những nghề nghiệp khác nhau như ngư nghiệp, nông nghiệp, thủ công nghiệp, buôn bán; không kể cư dân sống ven biển, dọc sông hay vùng đất bán sơn địa”[2]. Người ta thờ Bà Ngũ hành và cầu mong Bà phù hộ độ trì trong công việc làm ăn, cầu sức khoẻ, cầu may mắn, tránh rủi ro, hoạn nạn…
Ở Bình Dương còn có trường hợp chỉ thờ riêng một bà Hoả tinh thần nữ (火 精 神 女) ở ấp 7, xã Tương Bình Hiệp, thị xã Thủ Dầu Một. Miếu có kiến trúc cũ, tựa như chùa một cột, được biết trước kia ở nơi này thường có hoả hoạn nên bà con chung nhau dựng miếu bà và từ đó tới nay ở đây không có hoả hoạn nữa.
2
Thiên Yana Diễn Ngọc Phi (天 依 婀 娜 演 玉 妃), bà Chúa Tiên (主 仙), bà Chúa xứ (主 處), Ngung Man nương (隅 曼 娘).
Mặc dù được biết đến rộng rãi với tên là Thiên Yana Diễn Ngọc Phi (天 依 婀 娜 演 玉 妃) nhưng trên thực tế, không một ngôi miếu nào ở Bình Dương thờ thần với danh hiệu trên cả, mỹ hiệu trên chỉ xuất hiện trong văn cúng của các ngôi đình mà thôi. Là hiện thân của thần U-ma (vợ của thần Si – va) theo tín ngưỡng Ấn Độ giáo, người Chăm gọi là thần A-Na-Diên-Bà, còn gọi là thần Pô Nưgar, hiện thân của áng mây giọt nước do trời sai xuống tái lập trái đất, sinh ra lúa gạo, gỗ thơm…. Thần có nhiều chồng và nhiều con. Người Việt phiên âm là Ngu Na, về sau các vua triều Nguyễn đều phong thần theo tước vị: Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi. Thần vốn xuất thân từ vùng đất Khánh Hoà, tức là Xứ Kau-Tha-ra thuộc tiểu quốc Pan-răn. Là một nữ thần nhập thân vào cây gỗ Đà-Nam trôi dạt ra xứ Bắc và trở thành vợ của một hoàng tử vừa mới được kế vị, họ sống với nhau có hai con, một trai và một gái. Thời gian sau, do nhung nhớ quê nhà nên công chúa đã cùng hai con nhập thân vào cây gỗ Đà-Nam rồi trở về quê cũ, ở cửa biển Cù Huân, giúp đỡ dân lành làm ăn sinh sống rồi biến mất. Từ đó, thường xuyên ban phát nhiều điềm lành cho nhân dân, vì vậy mà được tôn vinh làm thánh mẫu. Các vua triều Nguyễn ban sắc phong là: “Hoằng huệ, phổ tế, linh cảm, diệu thông, mặc tướng, trang huy, Dực bảo, trung hưng, Thiên Y-A-Na Diễn Ngọc Phi thượng đẳng thần (弘 僡 普 濟 靈 感 妙 通 默 將 莊 輝 翊 保 忠 興 天 依 婀 娜 演 玉 妃上等 神)”.
Tục thờ Nữ Thần ở Bình Dương - hình 2
Danh xưng bà Chúa Tiên, Chúa Ngọc đều dùng để chỉ nữ thần này nhưng lại chỉ ra nguồn gốc xuất thân. Nếu tín ngưỡng thờ Thiên Yana được đưa trực tiếp từ Huế vào thì gọi là bà Chúa Ngọc (主 玉), còn nếu được truyền từ Nha Trang vào thì gọi là bà Chúa Tiên (主 仙). Ở Bình Dương không có miếu nào thờ bà Chúa Ngọc, chỉ có khoảng 5 miếu thờ bà Chúa Tiên: “Miếu Bà Chúa Tiên”, ấp 4, xã An Phú, Thuận An; “Miếu ấp 1”, xã Vĩnh Tân, Thuận An; “Miếu Bà”, ấp An Lợi, xã Hoà Lợi, Bến Cát; “Miếu Rừng núi”, ấp 4, xã Thới Hoà, Bến Cát; “Lâm Sơn miếu”, ấp Đồng Tâm, xã Tam Lập, Phú Giáo. Bà là nữ thần độ mạng nữ giới và bảo vệ xóm ấp.
Pô Nưgar cũng được biến thành bà mẹ xứ sở của người Việt- bà Chúa Xứ Thánh Mẫu (主 處 聖 母). Do sự giao lưu văn hoá nhiều luồng nên có nhiều miếu trên địa bàn tỉnh phối thờ cả hai vị Chúa Tiên và Chúa Xứ Thánh Mẫu trong một ngôi miếu (miếu ấp 1, Thuận An và “Miếu Bà” ở Bến Cát. Đặc biệt, một số nơi Chúa Xứ được gắn thêm đặc trưng “trung tính”, thường gọi là “Chúa Xứ Nguyên Nhung” (主 處 元 戎) được thờ ở khoảng 4 miếu trong toàn tỉnh, gồm: “Miếu bà”, ấp 4, xã Thới Hoà, Bến Cát; “Miếu Cầu Độn”, xã Chánh Phú Hoà, Bến Cát; “Miếu bà Chúa Xứ, ấp Hoá Nhật, xã Tân Vĩnh Hiệp, Tân Uyên và “Miếu Bà Tân Hiệp”, ấp Tân Phú, xã Tân Hiệp, Tân Uyên .
Nữ thần Uma còn có một ngã rẽ khác là được người Việt biến thành Ngung Man Nương (隅 曼 娘) (Ngung Man – phiên âm chữ Ũma) hoặc Chúa Ngu/Ngung đại thần là chồng của Ngung Man nương. Ngung Man nương được xem là thần tiền chủ của vùng đất này nên ở những nơi có thờ vị thần này hàng năm thường tổ chức lễ “Tá thổ”, “Mãi thổ” mang ý nghĩa người dân địa phương xin được “thuê đất” hoặc “mua đất” của chủ củ để làm ăn sinh sống.
Những danh xưng khác nhau phản ánh quá trình giao lưu giữa những luồng văn hoá khác nhau. Với tên Bà Chúa xứ ở Bình Dương có gần 60 miếu thờ hoặc phối thờ, áp đảo hẳn những danh xưng khác như Bà Chúa Tiên (5 miếu), Chúa xứ Nguyên Nhung (4 miếu) ở những địa điểm đã nêu bên trên và Ngung Man nương (2 miếu: “Miếu Ông Cây điệp”, ấp Tân Bình, xã Tân Hiệp, Tân Uyên và tùng tự ở “Miếu Bà Chúa xứ, ấp Hoá Nhật, xã Tân Vĩnh Hiệp, Tân Uyên). Điều đó cho chúng ta thấy tuy vẫn có những dấu ấn còn rơi rớt lại nhưng quá trình Việt hoá nữ thần có nguồn gốc Ấn Độ giáo này rất mạnh. Nó phản ánh tính chất đặc trưng của loại hình tín ngưỡng dân gian: “Một trong những đặc trưng tiêu biểu của loại hình tín ngưỡng dân gian là tiếp biến hình tượng-cụ thể hoá những vị thánh thần có dáng dấp, chức năng, tâm tính-tuy chỉ là suy tưởng-phù hợp với tầng lớp nhân dân nghèo khó”[3]
3
Cửu Thiên Huyền Nữ (九 天 玄 女).
Cửu Thiên Huyền nữ là một vị thần của Đạo giáo và tín ngưỡng thờ bà có nguồn gốc từ Trung Quốc. Theo truyền thuyết, bà học trò của Tây Vương mẫu (Thánh Mẫu nguyên quân 聖 母 元 君) đã giúp Hữu Hùng thị đánh bại Xi Vưu 蚩 尤 để lên ngôi Hoàng Đế 黃 帝 nên người ta cho rằng nữ thần này là một vị thần quân sự linh thiêng và khi vào trong dân gian bà được tôn thờ là vị thần có uy lực mạnh mẽ trong việc trừ tà ma.
Ở Huế, ông Trần Đại Vinh khẳng định đức Cửu Thiên Huyền nữ có chức năng tổng hợp và là nữ thần có vị trí hàng đầu trong những vị nữ thần khác[4]. Một số nhà nghiên cứu khác cũng nêu lên nữ thần này được tôn vinh là tổ sư bách nghệ, chủ tổ sư nghề mộc. Do tích chuyện rằng một hôm có người muốn làm nhà nhưng không biết cách thức tính toán, thần bèn ra tay giúp sức bằng cách đứng thẳng, tay chống nạnh sườn làm thành hình cái thước nách (ê-ke). Từ đó xuất hiện kiểu nhà rội ở Huế (loại “nhà không chái” riêng có ở đây). Thần còn là “bổn mạng” của các bà vợ trong gia đình, do vậy mỗi nhà đều giành riêng vị trí trang trọng ở gian dưới nhà lớn để lập “trang thờ”.
Tục thờ Nữ Thần ở Bình Dương - hình 3
Ở Bình Dương có 03 miếu thờ thần, phân bố rải rác ở các huyện: Tân Uyên (“Miếu Cây Da, ấp 2, xã Vĩnh Tân), huyện Bến Cát ( “Miếu Cây Sộp, ấp 8, xã Chánh Phú Hoà), thị xã Thủ Dầu Một ( “Miếu Bà, Kp.3, P. Hiệp Thành), vía vào tháng giêng, riêng nghề mộc có lễ cúng thần cùng tổ sư vào tháng chạp, những gia đình làm ghề khác như nghề nhang khi cúng cuối năm cũng đều cúng bà; các đình trong lễ cúng đều có mời thần về phối hưởng. Sắc phong hoặc trong văn cúng thường ghi là “Cửu Thiên Huyền nữ chi thần”( 九 天 玄 女 之 神). Ở những địa phương thờ bà, bà được tôn vinh là nữ thần bảo vệ xóm ấp, nữ thần “bổn mạng” của nữ giới. Lễ cúng bà thường là đồ mặn gồm heo, gà, xôi, có tổ chức hát bóng rỗi, múa mâm vàng, mâm bạc.
4
Thiên Hậu Thánh Mẫu (天 后 聖 母).
Ngày xưa, ở vùng Phước Kiến (Trung Quốc) có cô gái họ Lâm, tên Ngạc Nương học được phép tiên. Một hôm, cha và hai anh cô đi thuyền trên biển không may bị đắm. Ngồi ở nhà, Lâm nương xuất hồn ra biển cứu cha và anh nhưng mới cứu được một người anh thì Lâm nương bị người nhà đánh thức. Từ đó, Lâm nương được xem là vị thần phú trợ người đi biển. Bà được nhà Mãn Thanh phong là Thiên Hậu Thánh mẫu (天 后 聖 母).
Tục thờ Nữ Thần ở Bình Dương - hình 4
Là vị nữ thần được người Hoa đưa sang trong quá trình di cư và định cư tại Bình Dương. Bà là nữ thần phù hộ người đi biển, đã giúp những di dân đi được tới bến bờ an toàn nên ở mảnh đất mới bà rất được tôn sùng. Có thể nói ở Bình Dương, trong cộng đồng người Hoa bà là nữ thần được tôn sùng nhất. Ở đâu có một cộng đồng người Hoa là hầu như ở đó có miếu thờ bà Thiên Hậu. Khi tới vùng đất mới, chức năng của bà không chỉ phù hộ người đi biển mà được tích hợp nhiều chức năng, chủ yếu xuất phát từ nhu cầu của những người cầu xin bà. Ai mong ước điều gì cũng tới xin bà, từ cầu may mắn, tài lộc đến sức khoẻ, con cái. Đặc biệt, tín ngưỡng thờ bà không Việt hoá, người Hoa thờ bà trong cộng đồng, trong văn hoá, trong những cơ sở tín ngưỡng của mình. Lễ vía bà được tổ chức ngày 16/1 hàng năm thu hút rất nhiều “tín đồ”, cả người Hoa lẫn người Việt và trở thành nét đẹp văn hoá chung của tỉnh Bình Dương.

http://nguyentienquang-huongtram.blo...inh-duong.html

http://tckh.tvu.edu.vn/sites/default...gthanhtung.pdf

TIN NÓNG 24H
8 tháng 5, 2016 ·
Ùn ùn đi xem tượng ''Bà Chúa Xứ'' vớt từ dưới sông lên
---------------------------------------
Tượng ''Bà Chúa Xứ'' sau khi được một cậu học trò vớt lên thì đột nhiên biến mất; rồi báo mộng cho cậu bé rằng vừa bay từ Châu Đốc, tỉnh An Giang về huyện Tân Hiệp, tỉnh Kiên Giang

https://www.youtube.com/watch?v=1HHUH6_OwOA


越南 主處聖母

THIÊN THƯỢNG 天上 => 地尾缽羅 : divipra

http://wisdombox.org/Mantra/24_t.pdf

Tri Arya Bhagavati 三聖母


https://www.facebook.com/16567501645...3977186185617/

==========

聖: ARYA

母: MATA


Bhagavathi (trong tiếng Phạn có nghĩa là "nữ thần")

Great Bhagavati Arya Tara

https://sites.google.com/site/timhie...thanh-tay-ninh

https://upanh1.com/images/Untitled3c264ff2dd9f4ea9.png
。唵扑帝吒天神那羅地吒娑下

。Án, bát ra tra thiên thần, na ra địa tra tá ha

。Án bạc đế trá thiên thần na la địa trá sa ha

。Án bắc đế tra thiên thần La Na Địa Tra Sa Hạ

。Úm. Bắc đế tra, thiên thần la na, địa tra. Sa bà ha

。Ôm. Ba tê tra sThi tha ra na đi stra. Sva ha.


( http://kyniem.easyvn.com/_easyweb/id...angchu/76_.htm / http://hatvan.vn/forum/threads/sam-t...an-khoa.45402/ / http://hatvan.vn/forum/attachments/2...khoa-jpg.3668/ / https://taaonamtri.wordpress.com/201...cho-vong-linh/ / http://thegioivohinh.com/diendan/sho...%B6%93-)/page4 )




=> CHƠN NGÔN CHUẨN PHẢI LÀ:

https://upanh1.com/images/Untitled057eb8f55a0f9976.png

GIẢI UẾ CHƠN NGÔN ( 解穢真言/ 解秽真言 ):

。唵 摩底吒 那羅低吒 天神低吒 娑婆訶.

。Án ma-để-trá na-la-đê-trá thiên-thần-đê-trá sa-bà-ha.

。Án Ma Để Trá Na La Đê Trá Thiên Thần Đê Trá Sa Bà Ha.

。Oṃ ma-tīrtha nārāyaṇa-tīrtha devatā-tīrtha svāhā.

。OṂ MA-TĪRTHA NĀRĀYAṆA-TĪRTHA DEVATĀ-TĪRTHA SVĀHĀ.



( http://buddha.goodweb.net.cn/music/m...nti_dashen.asp / http://thegioivohinh.com/diendan/sho...04#post1652904 / http://thegioivohinh.com/diendan/sho...=1#post1652915 / http://thegioivohinh.com/diendan/sho...=1#post1652916 )

Sanh Niệm Xứ Bồ Tát,生念處菩薩, Vị Bồ Tát thứ hai bên phải của Hư Không

http://vinhnghiemvn.com/tudienphatho...t_anh/p54.aspx

NGŨ HÀNH THÁNH MẪU NƯƠNG NƯƠNG
NGŨ HÀNH THÁNH MẪU NƯƠNG NƯƠNG





🌸NAM MÔ NGŨ HÀNH THÁNH MẪU NƯƠNG NƯƠNG
🙏🏼🙏🏼🙏🏼🙏🏼🙏🏼

🌼Kính dâng 5 nén nhang thơm,
Tâu lên ngũ vị thượng tiên Ngũ Hành.
Ngũ hành năm vị năm phương,
Thần thông hiển hách oai linh ai tày.
Chúng con chung gối tỏ bày
Khấu đầu vọng bái Thánh Bà Tiên Phi
Bà con Thượng Đế Thiên Cung,
Sớm trưa chầu trực đền rồng vào ra

🌼Cha phong ngũ vị Thánh Bà
Kim Tinh đệ nhất, thỉnh ngài phương Tây.
Thỉnh bà về với trần miền,
Giáng lâm trước án, hưởng thiên lễ này.
Thanh Đế Thần Nữ Đông phương
Nguyện Bà giáng hạ đền rồng chứng minh.
Hắc Đế, Thần Nũ Tiên Phi,
Giáng từ phương bắc, chứng từ đằng hương.
Xích Để Thần Nữ Nam phương,
Dâng hương vọng bái, thỉnh nghinh Bà về
Hoàng Đế, Thần Nữ Tiên Nương,
Đằng vân giáng phủ Trung Ương ngự về.

🌼Năm Bà, Liễu liễu phương phi,
Môi son, mắt phượng, điều thì, tóc xanh.
Hình dung cốt cách ai bằng,
Hình dung, nhan sắc thoát tày trần gian.
Xuân thu đông hạ tứ thời,
Khấu đầu vọng bái 5 bà thượng tiên
Chúng con một dạ chí thành
Đèn hương, lễ vật, kính thờ nguyện dâng
🙏🏼🙏🏼🙏🏼🙏🏼🙏🏼

🌼🌼🌼VĂN THỈNH NĂM BÀ🌼🌼🌼
🙏🏼🙏🏼🙏🏼🙏🏼🙏🏼

🌼Thỉnh mời Ngũ Vị Tiên Nương
Cõi mây năm gió, năm phương Bà về.
Hay là dạo khắp trần gian,
cầm hoa, hái quả, đem về hiến dâng.
Hay chơi quán Sở, lâu Tần,
Cũng xin giá võ, đằng vân ngự về.
Kính Bà cây Động đỏ hồng,
Lầu váng, núi bạc, chầu bông sẵn sàng.
Tình nhân thế hiệp hai hàng,
Thỉnh Bà giáng ngự về đồng chứng minh.

🌼Tây phương thỉnh đức Kim Tinh,
Thần thông biến hoá oai linh làm đầu.
Chầu Mộc Tấn, cõi Tây Lầu,
Trên nguồn, dưới bể vọng cầu cũng thinh.
Chầu Thủy Tấn, cõi Nam Khê,
Đằng vân, giá võ, ngự về tòa chương.
Chầu Hỏa Tấn, cõi Bắc Phương,
Bệnh thời mắc, có Bà Vương Cõi Bà.
Trung Ương Chầu Thổ giữa trời,
Mở lòng nhân đức cứu người thế gian.

🌼Năm Bà, Năm cõi, tòa vàng,
Ngũ phương, ngũ hướng, phép càng oai linh.
Hành phong, hoành võ oai linh,
Ai mà lầm lỗi trong mình khác ngay.
Biết ra cầu đảo đêm ngày,
Lâu thời bệnh nhiễm về tay Năm Bà.
Có lòng một nén hương hoa,
Không lòng lễ vật kêu mà thấu chi.
Phép Bà nương gió cỡi mây,
Trên thời hộ quốc, dưới thời an dân.
Văn chầu thánh giáng lưu ân,
Năm bà giáng phước, Thiên ân thọ trường.

https://yhairstudiovn.blogspot.com/2...ong-nuong.html

無上虛空地母無量慈尊.

南無無上虛空地母無量慈尊（三稱十叩）。


王母娘娘無量慈尊

九天玄女圣母慈尊


https://kknews.cc/news/2k4azrr.html

https://www.cocohk.me/post/688134

Zhǔchù shèngmǔ

南無元戎主處聖母無量慈尊

NAMÔ NGUYÊN NHUNG CHÚA XỨ THÁNH MẪU VÔ LƯỢNG TỪ TÔN

============================
*GHI CHÚ:

.Từ “Nguyên Nhung” làm cho nhiều người tưởng đây là Bà Chúa Xứ đi đánh giặc(!). Thật ra, đây chỉ là cách gọi Bà Chúa Xứ với tên gọi “đầy đủ”. Theo tư liệu trên trang web tỉnh Tiền Giang, Bà Chúa Xứ Nguyên Nhung là Chúa Xứ Thánh mẫu - vị thần phù hộ nông dân trong một ấp. Đây là vị thần tên “là Ũma - tức nữ thần Bảo Tồn của đạo Bà La môn tại Ấn Độ. Nữ thần Ũma được dân tộc Chăm biến thành Po Nagar - bà Mẹ xứ sở; được người Việt biến thành Ngung Mang nương - là nữ thần phù hộ người đi khai hoang. Từ miền Trung, Po Nagar được đồng nhất thành Thiên Y A na - bà Chúa Ngọc Thánh phi, tục gọi là bà Chúa Ngọc, bà Chúa Xứ hoặc Chúa Xứ Thánh mẫu. Nhà Nguyễn xếp Thiên Y A na Diễn Ngọc phi vào bậc thượng đẳng thần... Từ đó, khi khai hoang lập xong một ấp thì lưu dân xây dựng ngôi miếu thờ Chúa Xứ Thánh mẫu”.

http://baobaclieu.vn/van-hoa-nghe-th...hung-3297.html

https://vi-vn.facebook.com/chuaxuthanhmau/

http://thegioivohinh.com/diendan/sho...%C3%80NH/page3


.Trong tâm thức của cộng đồng người theo tín ngưỡng thờ bà Chúa Xứ ở Đồng Tháp thì bà Chúa Xứ hiện thân của bà “chủ đất”, “chúa đất”, với nhiều tên gọi khác nhau như: Chúa Xứ nương nương, Chúa Xứ nguyên nhung, Chúa Xứ thánh mẫu... Đối tượng này có quyền năng của một phúc thần tương tự như ông Địa hay lớn hơn như thần Thành hoàng bổn cảnh. Nếu trong phạm vị gia đình, bà Chúa Xứ được đồng hoá với chúa Tiên, chúa Ngọc, bà Thiên y A Na... với chức năng là thần độ mạng cho nữ giới thì ở đây đối tượng này có chức năng của bà chúa xứ sở, bà chủ đất cũ. Điều này cho thấy, tôn thờ bà Chúa Xứ ở Nam Bộ là sự kế tục gần như nguyên vẹn tín ngưỡng thờ mẹ xứ sở Pô Inư Nưgar của người Chăm. Song, trong quá trình giao thoa với yếu tố văn hoá Việt, quyền năng của bà Chúa Xứ không còn như nguyên thủy là bà chúa xứ sở nữa mà chỉ còn là “cấp trung gian” giữa trên là thần Thành hoàng bổn cảnh dưới là ông Địa... Bên cạnh đình làng to lớn, miếu bà chúa xứ nhỏ như miếu thổ địa đã nói lên điều đó. Các miếu bà Chúa Xứ ở Đồng Tháp thường tổ chức cúng lễ hàng năm từ tháng giêng đến tháng sáu, nhưng phổ biến nhất là trong tháng ba và tháng tư. Miếu bà Chúa Xứ ở Gò Tháp cúng vào rằm tháng ba.

http://dongthap.gov.vn/wps/wcm/conne...8/van+hoa+cham


.Đệ nhụ thượng ngàn:mẹ Nguyên Nhung chúa xứ Thánh Mẫu( mẹ Châu Đốc)

http://thegioivohinh.com/diendan/sho...-M%E1%BA%ABu-!

http://truyenxuatichcu.com/than-thoa...thanh-mau.html

Ở Huế, thần Rái Cá “Đại Càn Quốc Gia Nam Hải Lang Thát Nhị Đại Tướng Quân”

2 vị thần bảo hộ dân chài là Nhị vị công tử (cậu Chài, cậu Quý)

http://daidoanket.vn/tinh-hoa-viet/t...o-tintuc438777

https://scontent.fsgn5-5.fna.fbcdn.n...2c&oe=5E545E68

https://scontent.fsgn5-7.fna.fbcdn.n...81&oe=5E7FD730

https://scontent.fsgn5-6.fna.fbcdn.n...38&oe=5E4D99C6

https://scontent.fsgn5-5.fna.fbcdn.n...2c&oe=5E545E68

https://scontent.fsgn5-7.fna.fbcdn.n...81&oe=5E7FD730

越南 主處聖母

VIỆTNAM CHÚA XỨ THÁNH MẪU


( https://www.facebook.com/pg/%E8%B6%8...569476/photos/ / http://thegioivohinh.com/diendan/sho...%C3%80NH/page4

https://i.imgur.com/E2yMJWQ.png

https://www.youtube.com/watch?v=1HHUH6_OwOA&feature=emb_logo

越南 主處聖母

VIỆTNAM CHÚA XỨ THÁNH MẪU


( https://www.facebook.com/pg/%E8%B6%8...569476/photos/ / http://thegioivohinh.com/diendan/sho...%C3%80NH/page4

Truyền thuyết Bà Chúa Xứ:

Truyền thuyết bà Chúa Xứ Nam bộ có nguồn gốc từ nữ thần Pô Inư Nagar - bà Mẹ xứ sở của người Chàm, đã được Việt hóa qua một quá trình lâu dài. Vị thần này đã được các lưu dân người Việt tiếp nhận và trở thành Thiên Y Ana Diễn Ngọc Thành phi (Có giải thích cho rằng Thiên Y A Na bắt nguồn từ chữ Phạn “Devayana”, trong đó tổ hợp Deva là Trời tức là Thiên, ghép với phần còn lại là yana thành Thiên Y A Na) mà dân gian gọi ngắn gọn là bà Chúa Ngọc hay cô Hồng. Quá trình này diễn ra thuận lợi do truyền thống thờ Bà, thờ Mẹ sẵn có từ quê nhà của những người Việt khi đạt chân vào miền Trung.

Nữ thần Pô Nagar là Bà Chúa tạo ra vương quốc của người Chàm, xuất phát từ nữ thần Ũma (tức nữ thần Sakti, vợ của thần Civa, thần Bảo Tồn của đạo Bà La môn). Nữ thần Pô Inư Nagar, lại được người Việt biến thành chúa Ngung Man nương – chủ Ngung Man nương là nữ thần cai quản một gốc trời, một vùng đất; có khi bị nói trại thành Chủ Ma vương.

Từ đèo Hải Vân vào phía nam đến Bình Thuận, miễu thờ bà xuất hiện ngày càng dày đặc, mang các tên bà Bô Bô (từ Pô có nghĩa là bĐấng, Bà trong tổ hợp Pô Yang Inư Nagar), bà Phường Chào, bà Giàng Chào (từ Yang=Trời trong tổ hợp Pô Yang Inư Nagar), bà Thu Bồn, bà Chợ Được (Quảng Nam); bà Giàng Lồi, bà Cổ Giàng (thành phố Hội An), bà Giàng Lồi/Chúa Lồi; bà Giàng Phi/Hồng Phi Phu nhân; bà Giàng Rân, Bà Giàng Què (Đà Nẳng)…

Vào đến Nam bộ, ảnh hưởng tục thờ nữ thần Đất, của người Khmer, Néang Khmau (Bà Đen), bà Mẹ Xứ sở của người Chàm lại tiếp tục hóa thành bà Bô, bà Giàng, rồi từng bước trở thành bà Chúa xứ, chúa Xứ nương nương hoặc Chúa xứ Thánh mẫu...



Khi khai khẩn được một khu vực, một vùng đất thì người lưu dân Nam bộ thường dựng miếu thờ Bà Chúa xứ với ước mong được phù hộ và tạ ơn. Do đó, miễu bà Chúa xứ ở rải rác khắp nơi ở Nam bộ, làng xóm nào cũng có. Bà Chúa Xứ trở thành vị nữ thần có phạm vi ảnh hưởng rộng khắp vùng sông nước này. Trong đó có ảnh hưỡng nhất phải kể đến: Bà Chúa Xứ ở núi Bà Đen (Tây Ninh), Bà Chúa Xứ núi Sam (An Giang) và Bà Chúa Xứ Gò Tháp (Đồng Tháp).

Bà Chúa Xứ ở núi Bà Đen có tất cả là bốn truyền thuyết là: Lý Thị Thiên Hương, nàng Đênh, nàng Rê Đeng và bà Nữ Oa. Lý Thị Thiên Hương là người con gái Việt có tấm lòng trung trinh tiết liật. Nàng có màu da sậm chính là một đặc điệm của dân tộc Khơ Me. Bà Chúa xứ ở núi Bà Đen được triều đình nhà Nguyễn phong là Linh Sơn thánh mẫu.

Người dân ở làng Vĩnh Tế, An Giang từ xưa rất tin tưởng vào sự linh nghiệm của một pho tượng bằng đá sa thạch lớn không ai biết từ đâu đến ngồi ngự trên lưng chừng núi Sam. Pho tượng đá trở thành chỗ dựa tinh thần của người dân ở cả một vùng rộng lớn chung quanh. Họ thường xuyên đến đây đốt nhang để cầu nguyện cho cuộc sống trong làng được yên bình, không bị thú dữ tấn công, cho mưa thuận gió hòa, cho gia đình ấm êm, hạnh phúc. Một lần, có một cô gái trong làng “lên đồng”, đến bên pho tượng, tự xưng là Bà Chúa Xứ. Cả làng kéo đến quỳ lạy pho tượng và cô gái “lên đồng”, từ đó pho tượng ấy được gọi là Bà Chúa Xứ, mặc dù pho tượng có hình dáng không thật rõ là nam hay nữ. Khi Thoại Ngọc Hầu khởi sự đào còn kênh Vĩnh Tế với hơn tám vạn dân công, ban đầu cũng gặp nhiều trục trặc, nhất là những dân công từ miền Trung xa xôi vào không quen với thổ nhưỡng vùng đất lạ, làm phát sinh bệnh chết nhiều người. Vợ ông, Bà Châu Thị Tế đã noi theo dân làng, hàng ngày leo lên núi, đến bên tượng Bà Chúa Xứ đốt nhang khấn vái cho chồng gặp nhiều may mắn, cho công trình đào kênh được thuận lợi.Năm 1824, công trình hoàn tất trong niềm vui tột độ của người dân đồng bằng và hơn 8 vạn dân công. Để tỏ lòng biết ơn Bà Chúa Xứ đã phù hộ giúp công trình đào kênh Vĩnh Tế được thuận lợi, suôn sẻ, bà Châu Thị Tế đã cúng và “thỉnh” tượng Bà xuống chân núi để làm miếu thờ cúng cho tươm tất. Thế nhưng, hàng trăm quân lính vẫn không có cách nào làm cho pho tượng nặng khoảng ba tấn này lay chuyển. Một bô lão trong làng nằm mộng thấy Bà mách bảo phải nhờ chín cô gái đồng trinh mới khiêng được pho tượng. Tượng Bà Chúa Xứ núi Sam (An Giang) là loại tượng thần Shiva-Linga thường thấy ở Ấn Độ, Cao Miên, Lào… được tạc bằng đá sa thạch dáng người đàn ông ngồi nghỉ ngơi, vương giả, đầy sức sống ngực nở, bụng hơi phệ. Tay trái để ở tư thế chống vào nách, tay phải để tự nhiên, bàn tay úp trên đầu gối phải. Tượng đặt trên bệ cao tại chính điện, bên phải tượng là một linga cũng bằng đá, được gọi là cậu.

Bà Chúa Xứ Gò Tháp (Đồng Tháp) không có thần tích ly kỳ như hai Bà Chúa Xứ trên. Xuất phát điểm là một miếu Bà Chúa xứ bình thường như hàng ngàn miếu khác ở Nam bộ, nhưng vì tọa lạc ở Gò Tháp, nơi Thiên hộ Dương, Đốc Binh Kiều xây dựng căn cứ chống thực dân Pháp xâm lược nên được người đời sau quan tâm cúng bái cùng với các vị anh hùng này.

https://sites.google.com/site/tranth...p/chuong-3-p-1

http://phuoctk88.blogspot.com/2013/01/than-thoai-o.html

Parvati hay Uma: thổ mẫu

https://saigonocean.com/giaitri/html/thapba.htm

Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 5
PHẦN THỨ NHẤT
ĐÔI NÉT VỀ TÍN NGƯỠNG THẦN LINH
Ở LÀNG XÃ THỪA THIÊN HUẾ
Lê Nguyễn Lưu
Văn tế (祭文 tế văn) hay văn chúc (祝文 chúc văn) là loại văn bản dùng để
đọc trong các lễ cúng thần kỳ hay âm linh. Nó phát xuất từ tín ngưỡng cổ sơ của
con người nói chung, mà trước hết là tổ tiên dân tộc Hán, rồi đến tổ tiên dân tộc
Việt ở vùng Á Đông (kể cả Hàn Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, ta thường gọi là
“đồng văn”, nghĩa là cùng dùng loại văn tự đồ họa phát sinh từ lưu vực Vị - Hoàng
ở những mức độ khác nhau). Đã lâu đời, con người tin rằng ngoài thế giới hữu hình
mà mình đang sống, còn có một thế giới vô hình ngay chung quanh mình, ở trên
cao hay ở dưới thấp. Tuy “nhìn chẳng thấy, lắng chẳng nghe”, nhưng đó là một thế
giới gồm các thần kỳ nắm giữ quyền năng siêu việt có thể can thiệp đến thế giới
hữu hình với hai hướng phù trì hay trừng phạt; đó cũng là một thế giới gồm các
âm linh do phần hồn của chính những con người đã chết vẫn còn ở lại phảng phất
đâu đó vì “nghiệp chướng” chưa thể giải thoát. Người ta tin rằng tuy con người
không nghe, không thấy được thế giới vô hình ấy, nhưng có thể tương thông với
thần kỳ, âm linh bằng các cuộc hiến dâng vật phẩm và xưng tụng, cầu nguyện, an
ủi họ bằng lời khấn vái, thể hiện qua bài văn đọc lên giữa cuộc lễ cúng. Như vậy,
loại hình văn bản này xuất phát từ tín ngưỡng tôn thờ - tôn vinh thần kỳ và âm linh,
cho nên chúng ta cần tìm hiểu vài nét về tín ngưỡng này.
I. TÍN NGƯỠNG THẦN LINH
1. Thần kỳ xuất hiện
Ở nước ta, trên bình diện thư tịch học, thì sách ghi lại danh tính, hành trạng
các vị thần sớm nhất - có thể trước cả sách sử ký - là hai cuốn Việt điện u linh của
Lý Tế Xuyên và Lĩnh Nam chích quái của Trần Thế Pháp, nhưng một là hai tác
giả ấy không để lại tiểu sử, lý lịch rõ ràng và sách cũng đã được các nhà nho đời
sau sửa chữa, bổ sung, hai là những truyện chép trong đó phần lớn đều thuộc loại
“truyền kỳ”, nhân vật trung tâm phần lớn có quan hệ đến lịch sử, được các triều đại
phong tặng danh hiệu để khẳng định quyền năng chính trị của mình, chỉ tôn xưng
là đại vương, thiên vương, công chúa, phu nhân, rất ít vị chính thức mang nhãn
hiệu thần, ba là chưa có những vị thần mang tính dân gian hoàn toàn tồn tại từ thời
6 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
hồng hoang tối cổ. Nói chính xác thì đó là những nhân vật “thần hóa”.(1)
Họ hoặc
không có họ tên để lại như cậu bé làng Gióng (Xung Thiên Thần Vương, Phù Đổng
Thiên Vương), chàng thanh niên ẩn cư núi Tản Viên làm rể vua Hùng (Sơn Tinh,
Tản Viên Hựu Thánh Khuông Quốc Hiển Ứng Vương) hoặc có họ tên nhưng rất
đáng ngờ như Cao Lỗ (người chế nỏ cho An Dương Vương Thục Phán), Lý Thân
(hiệu Ông Trọng), hoặc có họ tên nhưng lại là người Trung Quốc như Thiên Tổ
Địa Chủ Xã Tắc Đế Quân (Cơ Khí, làm chức hậu tắc trồng coi việc trồng trọt, nên
cũng gọi là Hậu Tắc, tổ của nhà Chu), Gia Ứng Thiện Cảm Linh Vũ Đại Vương (Sĩ
Nhiếp), Bảo Quốc Hiển Linh Định Bang Quốc Đô Thành Hoàng (Tô Lịch)... Khó
tin được những họ tên viết bằng thứ chữ của dân tộc Hán ở một nơi xa xôi (lưu vực
Vị Hoàng) là của người Việt khi hai bên chưa hề giao lưu với nhau… Những vị thần
này, nhà nước dựng miếu, giao cho nhân dân thờ cúng; nếu quả có linh ứng (?), đến
phiên nhân dân tự dựng miếu thờ… Số lượng thần như thế càng về sau càng phát
triển đông đảo hơn, thu nhập cả nhân vật Champa (như cung phi Mỵ Ê)…
Nhưng thần chính thức của dân gian cổ nhất là loại nhiên thần, trong đó có
các hiện tượng thời tiết như gió, mưa, sấm, sét và các loại hình địa dư như cây,
đá, núi, sông. Bởi vì con người thời hoang sơ chưa có kiến thức khoa học, tin rằng
trong vũ trụ có những thế lực bí hiểm và mạnh mẽ, hoặc làm lợi cho họ, hoặc gieo
tai họa cho họ. Đó là những hung thần hay những phúc thần. Đằng nào họ cũng thờ
để cầu xin các ngài tránh xa đừng gieo tai họa nữa, hay cầu các ngài tiếp tục rộng
ban ơn đức để được nhờ. Ở mặt này, đến thời Bắc thuộc, dân ta tiếp thu thêm những
thần gốc Trung Quốc. Dân tộc Hán thủ đắc một kho thần thoại được nhiều dân tộc
khác tiếp nhận, như thần Lửa (Hỏa), thần Nước (Thủy), thần Đất (Thổ, Địa). Nói
chung, các vị đều được dân ta gọi tôn là Ông hay Bà (Ông Trời, Ông Sấm, Ông
Ầm, Ông Táo, Ông Bình Vôi, Bà Đá, Bà Hỏa, Bà Thủy…). Phải bắt đầu từ dân
gian trước rồi sau thần mới được vua chúa cất nhắc để các ngài “hộ quốc tý dân”,
bảo vệ cho triều đại lâu dài: “Khi nhận ra dòng tin tưởng bình dân của thời đại Lý
Trần vươn lên đến tầng cấp tột đỉnh của xã hội đương thời như thế, ta không lấy
làm lạ khi thấy các ông vua lưu tâm đến các thần linh được thờ phụng trong nước
và các nho sĩ thì lại thu nhặt các chuyện truyền kỳ để ghi chép thành sách. Các vua
cần đến một cõi thiêng liêng chưa được tập trung lắm vào tay một ông Thiên, cha
của vua, nên phải cầu khấn các vị thần trong nước che chở mình chống người thù
địch, chống kẻ xâm lăng…”.(2)
Nhưng không phải thần nào của dân gian cũng được
nhà nước “cất nhắc”. Phải là những ngài có gốc tích và có thành tích “hộ quốc tý
dân”… Mặt khác, dù thần kỳ là thế giới vô hình, nhưng các ngài khi cần cũng có
thể hiện ra với tướng mạo, y phục, trang bị như thể họ cũng là người vậy.
(1) Tức là nhân thần, nhiều vị được đời sau tôn làm Thành Hoàng của từng địa phương.
(2) Tạ Chí Đại Trường (2006), Thần, người và đất Việt, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội, tr. 14.
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 7
2. Lịch triều quản lý thần linh
Thần hiện diện trong xã hội người Việt Nam từ rất sớm, từ thời Hùng Vương
hay trước nữa, vì đã có người tất cũng có thần, thần với người như hình với bóng,
và tất nhiên cũng được thờ phụng dưới nhiều hình thức khác nhau để cầu các ngài
phù hộ cho mưa thuận gió hòa, an cư lạc nghiệp. Các chính quyền phong kiến Việt
Nam muộn nhất là thời Lý - Trần đã xem thần như là một lực lượng đáng kể để bảo
vệ vương quyền. Và vì vậy, họ chủ động dựng đền thờ tại lãnh địa của thần hay tại
kinh đô, rồi ban phong và gia phong những danh hiệu tốt đẹp để các ngài vui lòng
ra sức lập công đáp đền ơn huệ. Tuy không có văn bản di lưu, nhưng đọc Việt điện
u linh và Lĩnh Nam chích quái, chúng ta thấy các tác giả ghi lại những mỹ hiệu
ấy của mỗi vị thần. Ví dụ truyện Bố Cái Đại Vương (Phùng Hưng) chép: “Trùng
Hưng năm đầu triều ta [1285] sắc phong Phu Hựu Đại Vương; năm thứ mười bốn
[1298](1) thêm hai chữ Chương tín; năm Hưng Long hai mươi [1312], thêm hai chữ
Sùng nghĩa. Đến nay, anh linh càng vững mạnh, hương lửa không dứt”; truyện Nhị
Trưng phu nhân chép: “Vua (Lý Anh Tông) cảm ngộ, sắc sai sửa sang đền miếu,
sắm đủ lễ vật tế một tuần, ít lâu sai sứ rước về phía bắc trong thành, lập đền Vũ Sư
để thờ. Về sau dân xin vua lập đền tại xã Cổ Lai, vua đồng ý, sắc phong Trinh linh
phu nhân; năm Trùng Hưng thứ tư [1288], phong bà chị là Chế thắng phu nhân;
năm Hưng Long hai mươi mốt [1313] thêm hai chữ Thuần trinh, lại thêm cả chị
lẫn em hai chữ Bảo thuận, linh ứng rõ rệt.”(2) Chẳng những thần “nội”, các thần
“ngoại” vốn gốc Trung Quốc, kể cả những kẻ từng là quan chức đô hộ nước ta, cũng
phải tuân mệnh những hoàng đế Đại Việt, phải “nhập gia tùy tục” thôi. Chẳng hạn
thần Xã Tắc: Các triều đại thờ (thần Xã) với Trời ở đàn Giao, khi có hạn hán hay
hoàng trùng, cầu đảo thì ứng nghiệm; Trùng Hưng năm đầu [1285] truy phong Hậu
Tắc Tư Đế Quân, năm thứ tư [1288] đổi phong Thiên Tổ Xã Tắc Đế Quân...
Trong chế độ quân chủ, vua là con trời (thiên tử), nắm quyền uy tuyệt đối
chẳng những đối với dân gian, mà còn đối với thần linh nữa. Nhà Nguyễn cũng
không khác. Nguyễn Phúc Ánh trong thời kỳ chống nhau với Tây Sơn, gặp không
ít gian nan, nhiều lần thoát nạn trong gang tấc, cho rằng mình có “chân mệnh đế
vương” nên được Trời và Thần phù hộ độ trì. Vì vậy, ngay khi chiếm được Gia
Định, ông đã sai xây dựng miếu Hội Đồng để thờ Thành Hoàng khắp trong cõi.
Rồi tiếp tục, chiếm được đến đâu, lập miếu đến đó, và khi đã khôi phục kinh đô
Phú Xuân, thì miếu Hội Đồng ở Huế là nơi thờ Thành Hoàng kinh đô và Thành
Hoàng cả nước. Không chỉ có thế, ông còn sai các địa phương đều dựng miếu thờ
Thành Hoàng bản địa. Ngoài ra, nhân dân thờ thần nào, đều phải được “con trời”
(1) Thật ra không có năm Trùng Hưng 14, có lẽ nhầm, phải là năm Trùng Hưng 4 (1288).
(2) Dịch từ bản nguyên văn chữ Hán của Việt điện u linh và Lĩnh Nam chính quái.
8 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
công nhận, từ đó nẩy sinh chủ trương vua ban sắc phong mỹ hiệu cho thần trong
cõi, làng xã rước về thờ tại đình, miếu để thần vâng mệnh vua mà “hộ quốc tý dân”.
Đợt ban sắc phong đầu tiên vào thời Gia Long. Rồi triều đình phân biệt tà thần,
dâm thần (không được nhà nước công nhận và cho thờ) với chính thần (đã được
nhà nước công nhận, ban sắc phong và cho thờ); tuy nhiên nhiều tà thần, dâm thần
vẫn được nhân dân tôn kính thờ phụng, chả sao cả !
3. Thần kỳ xứ Huế
Cư dân Huế ngay từ khi đặt chân đến đất mới, đã mang theo tín ngưỡng thần
linh từ tổ quán vào, rồi dần dần, hệ thống thần linh nơi đây trở nên phong phú, đa
dạng, bao gồm những vị vốn hiện diện trong tín ngưỡng lâu đời của dân tộc từ Bắc
chí Nam, đã rất phổ biến, như Đông Trù Tư Mạng Táo Quân (chủ về việc bếp núc),
Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ (đều chủ về đất đai, vườn tược), Thành Hoàng (chủ về
bảo hộ cư dân trong cõi), Nam Hải Ngọc Lân (cá voi, chủ về biển cả), Liễu Hạnh
công chúa (thuộc Nội đạo tràng) v.v... Nhưng đặc biệt là có những vị mà miền Bắc,
đôi khi cả miền Nam đều vắng bóng. Sau đây, chúng tôi xin giới thiệu một số thần
linh “hàng đầu”, được nhân dân xứ Huế thờ phổ biến theo lối “xưa bày nay làm”,
nhưng nhiều khi lại không biết rõ nguyên ủy.
3.1. Thiên Y A Na, là hóa thân của Uma, nữ thần Champa cổ gốc Ấn Độ.
Trong thế giới thần linh Ấn Độ, ba vị Brahma (bốn mặt, chúa tể của tất cả thần, có
năng lực sáng tạo vũ trụ), Vishnu (có lòng nhân ái, hóa thân thành Krishna để làm
mọi việc thiện cứu giúp con người) và Shiva, hợp thành một bộ “tam vị nhất thể”,
nắm giữ quyền uy tối thượng, năng lực phi thường, sức mạnh tràn ra ngoài cơ thể
biểu trưng bằng những bộ phận được nhân lên gấp đôi, gấp ba... Riêng Shiva là vị
thần hủy diệt với ba đầu, tàn phá ghê gớm; nhưng muốn hủy diệt, tàn phá thì phải
có cái để hủy diệt, tàn phá, nên Shiva cũng biểu trưng cho sự sinh sản, và chức
năng này thuộc về nữ thần Uma (hay Kali, Parvati, Durga), vừa là vợ, vừa là hóa
thân của Shiva. Truyền vào Champa, Uma trở thành Po Inư Nagar, một nữ thần
phúc hậu, bảo hộ cho vương quốc và nhân dân, được thờ trong nhiều đền tháp.
Đến lượt người Việt vượt Đèo Ngang vào, tiếp thu vị thần này theo đạo thờ Mẫu
truyền thống, thay thế cả Tiên Dung công chúa lẫn Liễu Hạnh công chúa, và đưa
lên hàng chí tôn bằng cái tên rút gọn Y Na (theo Ô Châu cận lục), rồi Thiên Y A
Na, cuối cùng, các vua triều Nguyễn sắc phong danh hiệu khá dài: Hoằng huệ Phổ
tế Linh cảm Diệu thông Mặc tướng Trang huy Dực bảo Trung hưng Thiên Y A
Na Diễn Ngọc Phi thượng đẳng thần, gọi tắt Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi hay Bà
Chúa Ngọc, Bà Chúa Xứ. Đồng thời, cư dân xứ Đàng Trong cũng Việt hóa luôn
nguồn gốc của ngài bằng sự tích được Phan Thanh Giản ghi lại trong văn bia đặt
tại Tháp Bà (Nha Trang). Ở xứ Huế, nữ thần này được thờ khắp nơi, bất kỳ đình,
chùa, miếu, điện nào cũng tôn trí bài vị.
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 9
3.2. Tứ vị thánh nương, có hai sự tích khác nhau. Sự tích thứ nhất xuất xứ
từ Trung Quốc, kể rằng cuối thời Nam Tống, nhà Tống bị giặc Nguyên Mông xâm
lược, tướng Trương Hoằng Phạm hội quân tại Nhai Sơn chống cự, bị giặc tiêu diệt,
hơn mười vạn người nhảy xuống biển chết. Tả Thừa tướng Lục Tú Phu cũng ôm
vua Bính Đế (1278-1279) nhảy xuống biển tự trầm. Bà thái hậu, vợ vua Đoan Tông
(1276-1278), mẹ Bính Đế, cùng hai con gái bị đắm thuyền, bám vào cột buồm, trôi
dạt, được một nhà sư ở bờ biển Quảng Đông vớt lên, thương tình che chở. Nhưng
rồi thấy công chúa út xinh đẹp, nhà sư thoắt động lòng trần, giở trò ép liễu nài hoa.
Công chúa cố giữ mình chống cự quyết liệt. Nhà sư chợt tỉnh ngộ, hổ thẹn, nhảy
xuống biển chết. Mẹ con thái hậu nghĩ ơn cứu vớt cưu mang của nhà sư, thương
khóc thảm thiết. Bà nói: “Mẹ con ta nhờ sư mà sống, sư lại vì mẹ con ta mà chết,
lòng ta há yên được sao?”. Rồi cũng ôm nhau tự vẫn. Thi hài của họ trôi dạt vào
Cửa Cờn (Càn Hải, tại xã Hương Cần, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An), dân chài
vớt lên thấy nhan sắc vẫn tươi tỉnh như còn sống, lấy làm lạ, bèn mai táng và lập
miếu thờ cúng (theo Việt điện u linh), sau được các đời phong tặng.
Thần còn được Việt hóa bằng một sự tích khác. Bà hoàng hậu là vợ vua Hùng
thứ mười ba, đã sinh được hai công chúa và đang có thai. Các quan lo vua đã già,
xin lập con bà vợ thứ làm hoàng thái tử; vua bảo đợi hậu sinh sẽ hay. Bà vợ thứ sợ
con mình mất ngôi, nhờ bà mụ giúp… Khi vương hậu sinh, đúng là con trai, bà mụ
ngầm cắt mất bộ phận sinh dục, rồi tâu vua là đứa bé “nam nữ bất cụ”. Vương hậu
oán hận, bị đày cùng ba con ra ngoài đảo, đi đến Cửa Cờn thì đều chết. Một dân
chài mộng thấy bà bảo được Thượng Đế cho làm thần, bèn lập miếu thờ và nhờ đó
đánh được nhiều cá. Có lẽ sự tích này khớp hơn, vì có đủ bốn người “Tứ vị thánh
nương”, còn sự tích trên chỉ có ba người. Như vậy, nữ thần này được cư dân mang
từ Nghệ An vào khá sớm, về sau được triều Nguyễn sắc phong đến Đại càn Quốc
gia Nam Hải Hàm hoằng Quang đại Chí đức Phổ bác Hiển hóa Trang huy Dực bảo
Trung hưng tứ vị thánh nương thượng đẳng thần.
Tạ Chí Đại Trường cho rằng gốc của thần có thể là thần Pô Riyak (hay Pô
Rayak, thần sông biển của người Chăm!). Theo các sử liệu, năm 1311, vua Trần Anh
Tông đi đánh Champa, thuyền quân đến Càn Hải (Cửa Cờn) dừng nghỉ, đêm vua
mộng thấy một vị nữ thần khóc nói: “Thiếp là cung phi nhà Triệu Tống, bị giặc bức
bách, gặp sóng gió trôi dạt đến nơi này. Thượng Đế phong cho làm thần biển ở đây
đã lâu, nay thấy bệ hạ đem quân đi, thiếp xin giúp đỡ lập công”. Lần ấy, sóng yên
biển lặng, cuộc thân chinh thắng lợi, khi trở về, vua cho lập đền thờ và phong Quốc
gia Nam Hải Đại càn tứ vị thánh nương, đời sau tiếp tục thờ ở 12 cửa biển từ Nghệ
An ra Thanh Hóa với mỹ hiệu Nam Hải Đại càn Quốc gia tứ vị hồng nương thượng
đẳng tôn thần. Như vậy, thần này có nguồn gốc rất rõ ràng, sách Việt điện u linh thời
nhà Trần cũng đã ghi chép, quyết không thể nhầm với thần của Champa được.
10 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
3.3. Thai Dương phu nhân, theo Dương Văn An, vốn là người Champa, có
hai anh em. Bà là em gái, thủa bé mồ côi, bơ vơ nghèo khổ. Vì một việc, anh em cãi
cọ nhau; anh tức giận, cầm con dao đang chặt mía khía vào gáy em đổ máu, hoảng
sợ bỏ đi, bèn mỗi người một ngả. Anh ra nước ngoài đi buôn, dần dà trở nên giàu
có, đi thuyền vượt biển trở về. Họ ngẫu nhiên gặp nhau, bèn kết duyên vợ chồng,
tình yêu đằm thắm, gia đình hạnh phúc. Rồi bà có thai. Một hôm, nhân gội đầu cho
vợ, chồng thấy một vết sẹo, hỏi nguyên do. Bà kể lại chuyện cũ. Anh sợ hãi, lẳng
lặng chia nửa gia tài để lại, đang đêm bỏ đi biệt tích. Bà ra bờ biển mong chờ mãi,
chết, cái thai hóa thành khối đá. Một dân chài gối đầu lên khối đá ngủ, mơ thấy
một người đàn bà bảo: “Chớ động đến cái thai của ta!”. Anh ta tỉnh dậy, lấy làm
lạ, khấn xin phù hộ, quả nhiên đánh được nhiều cá, bèn rủ bạn chài lập miếu thờ.
Triều Nguyễn sắc phong Thai Dương Linh ứng Đoan thục Nhu thuận Trinh ý Từ
huệ Ý đức Cẩn hạnh phu nhân Thánh mẫu Dực bảo Trung hưng thượng đẳng thần.
Sự tích trên đây phần lớn theo mô-típ “Đá vọng phu” phổ biến từ Trung Quốc đến
Việt Nam. Đoạn đầu tích truyện giống với chuyện Hòn Vọng Phu.
3.4. Thần Thạch Cảm Đương, hiện vẫn chưa biết rõ thần tích. Ở Thừa
Thiên Huế, tên thần Thạch Cảm Đương (石敢當) thường được khắc vào những
tảng đá lớn dùng để trấn tà khí, giữ gìn sự yên ổn cho làng xóm và tên thần cũng
được đưa vào văn tế của làng. Đây có lẽ là một hình thức thờ đá có từ xa xưa của
người Việt, bên cạnh những loại đá thần khác, như đá mốc giới (thường gọi là ông
Mốc), đá bùa... được thờ cúng.
3.5. Kỳ Thạch phu nhân, là một phù điêu bằng đá khắc cảnh thần Shiva
đang thể hiện điệu múa vũ trụ, có lẽ gắn với một đền thờ Champa nào đó rồi sau bị
đổ nát, được phát hiện bên bờ Sông Bồ, gần nơi có bia Chàm cổ Phú Lương. Với ý
thức bảo tồn di vật thiêng liêng, cư dân làng Thanh Phước (xã Hương Phong, thị xã
Hương Trà) lập miếu đưa vào thờ gọi là miếu Bà Đá,(1) rồi triều đình Huế thường
cử quan đến miếu đảo vũ (cầu mưa), có kết quả (?), sắc phong Kỳ Thạch Trinh thục
phu nhân, gia tặng Kiên giới Phương khiết Thận chính Nhàn uyển Dực bảo Trung
hưng Hộ quốc Tý dân Trai tĩnh thượng đẳng thần.
3.6. Phi Vận tướng quân, là người thật, tiểu sử rõ ràng. Ông nguyên tên
Nguyễn Phục, người xã Đoàn Tùng, huyện Gia Phúc, phủ Hạ Hồng (nay xã Thanh
(1) Miếu Bà Đá ở làng Thanh Phước quy mô nhỏ hẹp. Sách Ô Châu cận lục, mục Danh lam, đoạn kể
về chùa Sùng Hóa có nói đến bia Sùng Phúc (Bùi Lương dịch): Linh Giang quanh phía trước,
chằm lớn bọc đằng sau, phía nam có sông Hoài Tài, phía bắc có bia Sùng Phúc. Cung tiên rực
rỡ; tượng Phật tôn nghiêm. “Bia Sùng Phúc” đúng ra là “bia Hoằng Phúc”, tên cũ của làng
Thanh Phước. Ngôi miếu được dựng muộn lắm cũng từ thế kỷ XVIII, vì trong một bản kê khai
dân đinh năm Quang Trung 1 (1788) đã thấy một người (Phan Văn Khoan) lo việc hầu tự Bà
Đá, nhưng quy mô hiện nay thì mới được làm lại không lâu, chỉ một gian, kiểu vuông, mỗi bề
1,5m, có hiên trước, mở một cửa hai cánh, ba mặt kia xây bít, tọa lạc phía tây đình Khai canh,
gần cửa Sông Bồ, cũng quay hướng nhìn ra Sông Hương. Không có khuôn viên, la thành.
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 11
Tùng, huyện Ninh Thành, tỉnh Hải Hưng), nhà ở bên Sông Tùng, bến đò Thông.
Ông đỗ Hoàng giáp năm Quý Dậu (1453), không rõ vì sao sắc phong triều Nguyễn
đề nhầm năm Kỷ Mùi, làm Chuyển vận sứ kiêm Hành khiển đạo Thanh Hoa (Thanh
Hóa), rồi về kinh làm sư phó dạy các hoàng tử, trong đó có Tư Thành. Năm 1460,
Tư Thành lên ngôi (tức Lê Thánh Tông), cất nhắc ông trải các chức Hàn Lâm Viện
Tham tướng, Đại Lý Tự Khanh, Thẩm Hình Viện sứ, rồi Cẩm Y vệ Chỉ huy sứ, ba
lần đi sứ Trung Quốc, nhưng vua lại không ưa ông vì khi trước ông từng khen ngài
“có chân mạng đế vương”.(1) Khi vua đi đánh Champa (1470), ông giữ chức Phi
Vận tướng quân, phụ trách tán lý đội chuyển thâu (vận tải). Thuyền đến cửa Tư
Dung (nay là Tư Hiền, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế) gặp bão, ông cho neo
lại, mặc dù bộ binh đã vào sâu đất địch. Mọi người sợ vi phạm quân pháp, giục đi
liều, ông bảo: “Đem tấm thân bé nhỏ chịu hình phạt búa rìu, chứ không nỡ đem của
nông sản hữu hạn mà để chìm xuống biển, đưa bọn người vô tội mà làm mồi cho
cá”. Khải hoàn, vua tức giận giam ông vào ngục, rồi nghe lời dèm, sai giết đi. Sau
biết rõ sự việc, vua ân hận, xuống chiếu tha tội và truy phục. Vua Lê Hiển Tông
(1497-1504) phong tặng Văn trung Chính nghị, triều Mạc cũng phong tặng Minh
đạo Hiển ứng. Nhân dân cảm ơn đội đức, lập miếu thờ. Triều Nguyễn sắc phong
đến Kỷ Mùi (?) khoa Tiến sĩ Hiển văn Chiêu tiết Phương du Tuấn vọng Quang ý
Trác vĩ Phi Vận tướng quân Tùng giang Văn trung Dực bảo Trung hưng thượng
đẳng thần. Ngôi miếu lớn nhất ở vùng Huế thờ riêng Phi Vận tướng quân được xây
dựng tại cửa Tư Hiền.
3.7. Phục Hy Thần Nông Đại Đế, thấy kê trong văn chúc làng Vinh Hòa,
không rõ tên một vị hay hai vị Phục Hy và Thần Nông. Theo huyền sử Trung Quốc,
Phục Hy hay Bào Hy là ông vua chế tạo ra lửa còn Thần Nông là Hậu Tắc, tổ của
nhà Chu, họ Cơ, tên Khí, làm quan coi việc trồng trọt, đời sau tôn làm vị thần nông
nghiệp, gọi là Thần Nông. Đây “là vị thần bảo hộ nông nghiệp, được thờ phụng
rộng rãi khắp nước, cùng phối thờ các thần sấm, chớp, gió, mưa, thần thời gian…
cùng với các yếu tố tự nhiên và khách quan khác tác động đến quá trình sản xuất
như sâu rầy, chuột bọ, bệnh tật… tất cả đều tập trung thờ phụng ở miếu Thần Nông
hoặc đàn Tiên Nông. Do ảnh hưởng đậm nét của nền văn hóa nông nghiệp lúa
nước nên việc thờ phụng, cúng tế Thần Nông thường gắn với quy trình sản xuất”.(2)
(1) Nguyên khi bà Ngô Ngọc Dao đang mang thai Tư Thành, đã bị bà Nguyễn Thị Anh (mẹ của
Bang Cơ) ganh ghét, nghi ngờ bà muốn tranh ngôi vị cho con mình (dù chưa biết thai nhi sẽ
là trai hay gái), nên tìm cách hãm hại. May nhờ Nguyễn Thị Lộ (thiếp của Nguyễn Trãi) can
thiệp, Ngọc Dao chỉ bị đẩy ra khỏi cung rồi sinh Tư Thành. Sau khi Bang Cơ lên ngôi (tức
Nhân Tông), bà Anh yên tâm mới sai người tìm về, cho Tư Thành học tập trong cung cùng các
thân vương, hoàng tử. Tư Thành hết sức giữ ý để tránh tai vạ, mà Nguyễn Phục cứ thật thà
khen ngợi, làm sao ông không tức bực cho được!
(2) Huỳnh Đình Kết (1998), Tục thờ thần ở Huế, Nxb Thuận Hóa, Huế, tr. 34.
12 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
Đầu vụ mùa, nông dân làm lễ xuống ruộng, cúng cầu thần giúp; cuối mùa, làm lễ
cúng cơm mới tạ ơn thần. Vì vậy, làng tế cũng phải rước thần về dự.
3.8. Bạch Mã Thái Giám (hay Thái Giám Bạch Mã), là một vị thần được thờ
nhiều nơi thuộc phạm vi kinh thành Huế, trong các đình và chùa; trước đây chỉ có
một ngôi miếu riêng ở bên bờ sông Tả Hộ Thành, cỡ nhỏ, dạng gác, ba gian, tầng
trên bài trí phụng tự đơn giản, tầng dưới để ở, nay không còn. Theo sách Đại Nam
nhất thống chí thì xưa kia, vua Lý Thái Tổ theo vết chân ngựa trắng mà xây đền thờ
thần Thành Hoàng ở phía đông kinh đô Thăng Long, gọi là đền Bạch Mã.(1) Vua
Lý Thái Tổ vốn là con Phật, gặp cơ hội lên ngôi hoàng đế, lập đền thờ Phật để báo
ân thì cũng phải, nhưng sao lại lấy tích Phật làm thần, mà là thần Thành Hoàng?
Không ai biết tông tích vị thần này như thế nào. Trong tạp chí Nguồn sáng dân gian,
Trần Văn An viết: “Trong văn hóa Ấn Độ và Trung Hoa, ngựa trắng là biểu tượng
của việc truyền bá đạo Phật và hộ trì Phật pháp, bảo vệ các chùa tháp Phật giáo.
Người Trung Hoa có câu: “Trâu xanh qua Đông phương, ngựa trắng sang Tây thổ”
để chỉ việc phổ biến Đạo giáo sang Ấn Độ và truyền bá Phật giáo sang Trung Hoa.
Hình tượng những con ngựa trắng lưng thồ những hòm kinh sách là biểu tượng của
việc phổ biến kinh sách Phật giáo từ Ấn Độ sang Trung Hoa”.(2) Người Ấn Độ gọi
đất Trung Hoa là Đông Thổ hay Chấn Đán; người Trung Hoa cũng vui vẻ nhận
những danh xưng ấy.
Thần Thái Giám Bạch Mã xứ Đàng Trong chắc chắn có nguồn gốc Phật giáo
như Trần Văn An nói. Ông đã dẫn hai Phật thoại để minh họa. Thứ nhất, “trong Đại
thừa trang nghiêm báo vương kinh, một bộ kinh chữ Phạn của Ấn Độ về cuộc đời
của bồ tát Avalokitesvara (Quan Thế Âm bồ tát) có một đoạn kể về một tiền kiếp
của Quan Thế Âm lúc đó là một con ngựa thần màu trắng có cánh tên là Bahala đã
giải cứu hoàng tử Sinhgala, tiền thân của Phật Thích Ca, khi ngài cùng các khách
thương bị nạn trên biển”. Thứ hai, “tiền kiếp của Phật Thích Ca, khi đó là Sinhgala
con một lái buôn giàu có. Sinhgala đã dẫn 500 lái buôn ra khơi và gặp nạn trên
biển, nhờ một con ngựa màu trắng bay được tên là Bahala mà Sinhgala thoát khỏi
nanh vuốt của bọn quỷ Dạ Xoa và trở về đất liền”.(3) Hai chuyện ấy xem ra cũng chỉ
là một, dùng để kể sự tích hai vị khác nhau. Có lẽ sự tích này là đúng, vì ở Thuận
Hóa nói riêng, xứ Đàng Trong nói chung, Phật giáo rất phát triển, nhiều ngôi chùa
tạc hay đắp tượng ngựa trắng thờ riêng ở bên gian chái. Danh hiệu cao nhất mà nhà
Nguyễn phong tặng cho thần là Dương uy Ngự vũ Bảo chướng Kiên thuận Hòa nhu
Hà quang Dực bảo Trung hưng Thái Giám Bạch Mã thượng đẳng thần.(4)
(1) Quốc Sử Quán triều Nguyễn (1997), Đại Nam nhất thống chí, bản dịch: Viện Sử học, Nxb Thuận
Hóa, Huế, tập 3, tr. 210-211.
(2) Trần Văn An, “Tục thờ Thái Giám Bạch Mã ở Hội An”, Tạp chí Nguồn sáng dân gian, số 1, 2004, tr. 56.
(3) Trần Văn An, tcđd, tr. 56-57.
(4) Bạch Mã thì có thể hiểu được, nhưng chúng tôi chưa rõ vì sao lại thêm từ “thái giám”?
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 13
3.9. Ngũ Hành tôn thần, thần trông coi các vật liệu, nguyên là năm yếu tố cơ
bản của vũ trụ vạn vật theo tư tưởng nhà nho thông qua kinh Thư, kinh Dịch cổ đại,
gồm thủy, hỏa, mộc, kim, thổ. Tất cả những gì trong vòng sinh hóa đều hàm chứa
chúng, như vật chất thì có nước, lửa, gỗ, kim loại, đất (thủy, hỏa, mộc, kim, thổ);
phương hướng thì có bắc, nam, đông, tây, giữa; màu sắc thì có đen, đỏ, xanh, trắng,
vàng (hắc, xích, thanh, bạch, hoàng); giác quan thì có mắt, tai, mũi, lưỡi, da chủ
nhận năm thứ cảm xúc (hình ảnh, âm thanh, mùi, vị, nóng lạnh)... Ngũ hành nằm
trong quỹ đạo hình thành và phát triển vô cùng của vạn vật vạn sự theo nguyên
tắc hòa hợp và mâu thuẫn (tương sinh, tương khắc), thật là kỳ diệu, thiêng liêng
dưới mắt người xưa, nên được tôn làm thần linh. Thực chất thuyết ngũ hành của
Trung Quốc là một thứ tư tưởng duy vật thô sơ, nhằm “tìm hiểu bản thể thế giới,
bản thể các hiện tượng trong vũ trụ... cụ thể hóa và bổ sung cho thuyết âm dương
thêm hoàn bị”,(1) và được dùng để giải thích nhiều vấn đề về sử học, y học, địa lý
học... Người Việt Nam tiếp thu học thuyết này và cũng vận dụng trong nhiều lĩnh
vực. Riêng về mặt tín ngưỡng dân gian, người ta tôn thờ thành thần nhằm mong
mỏi vật chất có lợi luôn luôn sinh sôi nảy nở theo quy luật tự nhiên, tạo điều kiện
thuận tiện cho đời sống nghề nghiệp, đời sống xã hội. Mỗi yếu tố trong ngũ hành
là một vị thần với những tên Thủy Đức, Hỏa Đức, Mộc Đức, Kim Đức, Thổ Đức,
ví dụ một sắc phong ghi: Dương trạch Hiển linh Hoằng triêm Bác nhuận Linh súy
Dực bảo Trung hưng Thủy Đức tôn thần, hoặc Ôn hậu Quảng ứng Chiêu cảm Lệ
minh Linh súy Dực bảo Trung hưng Hỏa Đức tôn thần... Thần này cũng thuộc phái
nữ, cho nên dân gian gọi là Bà Thủy (Thủy Đức nương nương), Bà Hỏa (Hỏa Đức
nương nương)...
3.10. Cao Các Quảng Độ, là vị thần của đồng bằng Bắc Bộ, có lịch sử lâu
đời, chính hiệu Tản Viên Sơn Thần, gốc tích là một thanh niên ẩn cư tại núi Tam
Đảo (có ba chỏm núi nên nhân dân gọi là Ba Vì, hình dáng tròn như cái lọng, nên
cũng gọi là Tản Viên), một danh sơn của đô thành Phong Châu cổ đại. Sách Việt
điện u linh, trong phần Hạo khí anh linh có chép truyền thuyết Sơn Tinh, Thủy
Tinh. Sách Lĩnh Nam chích quái lại nói rõ thần là một trong năm mươi người con
trai theo mẹ Âu Cơ lên Phong Châu. Chàng từ cửa biển Thần Phù, men Sông Cái
tìm nơi cao thoáng thanh u, tục dân thuần hậu mà ở, chọn được thế đất long đỗ
(rốn rồng), tức sau là thành Long Biên (Thăng Long, Hà Nội); chưa vừa ý, chàng
lại men Sông Lô lên đến bờ sông Phúc Lộc, thấy núi Tản Viên ba ngọn cảnh trí tú
lệ, nhân dân quanh chân núi phong tục chất phác. Chàng bèn mở đường sá, lập đền
đài cư trú, giúp dân giải hạn, tránh lụt, trừ tai. Về sau, nhân dân nhớ ơn, lập miếu
thờ. Đoạn cuối mới kể thêm tục truyền Sơn Tinh và Thủy Tinh tranh cưới con gái
(1) Trần Thị Huyền, “Sự hình thành và phát triển học thuyết âm dương ngũ hành trong tư tưởng
cổ đại Trung Quốc”, Tạp chí Triết học, số 5, 1996, tr. 33.
14 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
vua Hùng, gây nên cái nạn mưa lũ vào tháng Chín hàng năm... Thần theo chân di
dân mà vào Thuận Hóa, và được nhà Nguyễn đổi tính danh thành thần Cao Các,
sắc phong thời Tự Đức của xã Hiền Lương ghi danh hiệu Hồng mô Vĩ lược Đôn
hậu Phu hựu Trạc dương Trác vĩ Cao Các thượng đẳng thần.
3.11. Bổn thổ Thành Hoàng, hay Bổn cảnh Thành Hoàng ở xứ Thuận Hóa
thường được thờ miếu riêng, ít khi “sống chung” với các thần khác tại đình như
miền Bắc hay miền Nam. Tục thờ Thành Hoàng nguyên phát xuất từ Trung Quốc,
vào cuối đời Hán - đầu đời Đường: “Những thần linh địa phương có trú sở trên
vùng đất với tín đồ thờ cúng, như đã nói, đã là một thứ thần Đất, tuy ta không biết
tên xưa cũ riêng biệt gọi là gì. Chuyển sang từ Hán, là những Thổ Địa, Thổ thần
mà cấp bực ở quận, huyện từ các triều đại Hán, Lục Triều được hưởng tế lễ, có
tên là Thành Hoàng. Vị Thành Hoàng được chính thức cúng tế đầu tiên năm 555
là của thành Dĩnh, khi Mộ Dung Nghiễm giữ ngôi thành ở Vũ Xương này. Đến
đời Đường thì mỗi lần lập cơ cấu hành chánh mới là người ta xây đền thờ Thành
Hoàng nơi ấy. Thần Đất ở làng, khu phố, cầu đường, cánh đồng, đền đài, công
thự... là của dân chúng, ngang tầm dân chúng nên đành chịu lép vế, không có chức
tước. Thứ bực Thành Hoàng - Thổ Địa thành hình từ đó”.(1) Hóa ra thần cũng có
cấp bậc, có quý tiện (sang hèn), cho nên nhân dân cũng tìm cách “sang hóa” thần
của mình theo lối xin nhà nước sắc phong.
Vị Thành Hoàng đầu tiên được thờ ở nước ta là do bọn đô hộ phương Bắc đưa
vào thờ, được ghi chép trong Việt điện u linh, về sau được triều Lý phong là Bảo
quốc Hiển linh Định bang Quốc Đô Thành Hoàng Đại Vương. Thần nguyên tên
Tô Lịch, nhà không giàu nhưng có đức hạnh, thời Tấn đỗ hiếu liêm, được vua ban
chiếu tinh biểu gia đình, nhân đó, đặt tên làng là Tô Lịch; ông được cử làm lệnh
ở huyện Long Độ, Giao Châu, dựng nhà tại đấy. Năm Trường Khánh 2 (822) thời
Đường Mục Tông, Lý Nguyên Hỷ làm An Nam đô hộ sứ, thấy cửa bắc thành Long
Biên có nghịch khí, tìm chỗ mới cao ráo hơn xây dựng phủ lỵ, quy mô to lớn đẹp
đẽ. Đây chính là nơi nhà cũ của Tô Lịch, nên Nguyên Hỷ mời các bậc kỳ lão trong
làng quanh vùng đến, đặt lễ xin mời ông làm Thành Hoàng. Tiếp đó, xây dựng
miếu thờ, gọi là Đô Phủ Thành Hoàng Thần Quân. Năm 1010, vua Lý Thái Tổ dời
đô ra Thăng Long, lại phong làm Quốc Đô Thăng Long Thành Hoàng Đại Vương,
sau lần lượt được gia phong các mỹ tự Bảo quốc, Hiển linh, Định bang. Kể từ khi
nước ta độc lập, tục thờ Thành Hoàng, vị thần chủ đất, phát triển lên. Ban đầu chỉ
có Thành Hoàng quốc đô, về sau mới có Thành Hoàng các địa phương, xưa nhất là
Thổ Lệnh Trưởng ở ngã ba Hạc, gọi là thần Bạch Hạc. Nhìn chung, Thành Hoàng
là vị thần “biểu hiện của lịch sử, phong tục, pháp lệ cùng hy vọng chung của cả
(1) Tạ Chí Đại Trường, Thần, người và đất Việt, sđd, tr. 84-85.
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 15
làng, lại cũng là một thứ quyền uy siêu việt, một mối liên lạc vô hình, khiến cho
hương thôn thành một đoàn thể có tổ chức và hệ thống chặt chịa”.(1) Phần đất do
ngài cai quản đạt đến đời sống “dân khang vật phụ” (dân yên khỏe, vật dồi dào),
nên ngài tượng trưng cho thôn ấp cũng như sự trường tồn của thôn ấp, và bởi thế,
ngài được coi như một vị phúc thần. Từ khoảng Lý - Trần, người Việt Nam đã tiếp
thu tục thờ Thành Hoàng một cách rộng rãi. Riêng Thành Hoàng xứ Huế khá đặc
biệt, không giống Thành Hoàng Bắc Bộ và cũng khác Thành Hoàng Nam Bộ.
Thành Hoàng ở Bắc Bộ rất đa dạng, có thể là một thiên thần như Tản Viên
Sơn Thần, Tô Lịch Giang Thần, Bạch Hạc Thạch Thần, một nhân vật huyền sử
như Phù Đổng Thiên Vương, Chử Đồng Tử, một anh hùng dân tộc có công với
nước như Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, và đặc biệt có khi là
một người “xuất thân” khá kỳ quặc như tên ăn trộm, kẻ ăn mày, thậm chí một “chú
Cẩu”, một “ông Ba Mươi”... cũng có thể trở thành thần Thành Hoàng! Rồi khi tế
lễ, dân làng tổ chức những trò diễn tả gốc tích của ngài. Trong Tập án cái đình,
Ngô Tất Tố viết: “Chúng ta đã thường thấy trong sách Tàu: chú cai phu có thể làm
vua nhà Hán, anh bợm bạc có thể làm vua nhà Tống, thằng nhỏ của chùa Hoàng
Giác có thể làm vua nhà Minh, và vô số những ông cắn cơm không vỡ chỉ nhờ cái
tài đẻ vào nhà vua mà nghiễm nhiên ngồi trên ngai vàng, cố nhiên chúng ta không
lấy làm lạ khi thấy những ông chết đói, chết rét, những ông ăn cướp ăn trộm ngang
nhiên được làm thượng đẳng phúc thần. Nhưng đến cái ông “bốn cẳng” mà cũng
được làm thành hoàng, thì thật là việc gia ân rất đặc cách!”(2)
Ở Nam Bộ, Thành Hoàng được thờ ở đình hay miếu, những vị có gốc tích kỳ
quặc bị gạt bỏ hẳn (cũng như Huế). Theo Huỳnh Ngọc Trảng, Trương Ngọc Tường
và Hồ Tường, thì Thành Hoàng trên địa bàn Nam Bộ muộn nhất của nước ta trước
hết là các vị chúa Nguyễn, kể cả Nguyễn Phúc Côn, cha của Gia Long; điều này
giải thích tại sao người Nam Bộ kiêng hèm phổ biến nhất tên của họ (“huỳnh” thay
“hoàng”, “ngươn” (nguơn) thay “nguyên”, “thới” thay “thái”, “châu” thay “chu”...).
Kế đến là một số nhân vật lịch sử như Dực Thánh Vương (không rõ tên) và Đông
Chinh Vương Lục (đều là hoàng tử con vua Lý Thái Tổ), Phi Vận tướng quân Nguyễn
Phục. Cuối cùng là một số vị không rõ gốc tích hay thiên thần, như Tống Thiên Quốc
Sư, Thành Cảnh Đại Vương, Cao Các Đại Vương, Bạch Hạc Đại Vương...
Thành Hoàng xứ Huế theo một dòng riêng. Trừ một ít làng xã thờ vị khai
canh hay tổ nghề, còn đại bộ phận các ngài đều chỉ mang tính cách biểu trưng, là
vị thần bảo hộ lãnh thổ, và theo đúng chủ trương của triều đình từ đầu thế kỷ XIX.
Kinh sư có Đô Thành Hoàng và Thành Hoàng các trực tỉnh, do triều đình lập miếu
(1) Đào Duy Anh (1961), Việt Nam văn hóa sử cương, Bốn phương, Sài Gòn, tr. 232.
(2) Ngô Tất Tố (1977), Tập án cái đình, trong: Ngô Tất Tố - Tác phẩm, Nxb Văn học, Hà Nội, tập 2, tr. 147.
16 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
thờ, xây dựng từ năm 1809 (miếu gồm án giữa thờ Đô Thành Hoàng, năm án ở hai
chái đông tây thờ Thành Hoàng các tỉnh), đến năm 1841, vua Thiệu Trị cho các
tỉnh thờ Thành Hoàng ở miếu Hội Đồng và đổi gọi là miếu Thành Hoàng (miếu
Hội Đồng nguyên thờ một “tập thể thần linh” gồm dương thần, âm thần như Thổ
Địa, Long thần, Ngũ phương, Hà Bá Thủy Quan, Tiên Sư, Thổ Công, Táo Quân,
Trụ Trạch...). Các làng xã có Bổn thổ Thành Hoàng, thường được cấp sắc phong
với danh hiệu Bảo an Chính trực Hựu thiện Đôn ngưng Tĩnh hậu Dực bảo Trung
hưng Bổn thổ Thành Hoàng trung đẳng thần. Phụ giúp Thành Hoàng chăm lo cho
sự phồn vinh của cư dân là thần Bạch Mã Thái Giám và các vị thần Đất khác, gọi
là Thổ Công, Thổ Địa....
3.12. Khai canh Khai khẩn, là nhân thần. Khai canh gồm những vị có công
lao lập nên nền móng ban đầu của làng, chọn vùng đất, đốc suất những người đi
theo cùng nhau vỡ ruộng dựng nhà, ổn định đời sống, dần dà hình thành làng xóm.
Có khi khai canh là cả một nhóm, thủy tổ nhiều họ, nhưng người ta vẫn nhất trí suy
tôn một vị có uy tín nhất, hoặc có chức tước cao nhất làm khai canh. Khai khẩn là
những ai có công về sau, hoặc tạo thêm đất mới cho làng, hoặc giúp làng về mặt
nào đó, và được nhân dân tôn vinh để nhớ ơn. Khai canh vùng Huế thường là một
vị quan do triều đình cử vào hay tự nguyện đi mở đất, như Hồ đại tướng ở Thế Lại
Thượng, Niêm Long hầu Phan Niêm ở Thanh Phước, hay một vài vị thủy tổ các
họ tộc, như ba vị ở An Truyền, tám vị ở Mỹ Lợi. Lúc đầu, các ngài được con cháu,
nhân dân lập miếu thờ phụng trong tinh thần “uống nước nhớ nguồn”, về sau, vào
nửa cuối thế kỷ XIX làng mới làm đơn xin triều đình nhà Nguyễn ban sắc phong,
cấp bậc “chi thần” hay cao hơn một chút là “tôn thần”, ít trường hợp “trung đẳng”.
Hậu khai khẩn và hậu khẩn không mấy vị được sắc phong, mà do nội bộ làng nhất
trí với nhau. Chẳng hạn ở ấp Bình An, cuối thế kỷ XIX, tri hương Trương Văn Đạo
có công được nhân dân tôn vinh bằng một văn bản gọi là Di yết từ. Nhiều làng
dựng miếu thờ Khai canh Khai khẩn, thậm chí có làng chỉ dựng miếu thờ Khai
canh Khai khẩn mà không có đình thờ thần như Mỹ Lợi, Thanh Phước, và hàng
năm tổ chức lễ tế các ngài là một việc làm rất có ý nghĩa, phản ánh tinh thần “uống
nước nhớ nguồn” trong truyền thống lâu đời của dân tộc ta. Việc tôn các vị Khai
canh Khai khẩn làm thần Thành Hoàng làng cũng là một đặc điểm của xứ Huế,
khác với ngoài Bắc, nơi đã có bề dày lịch sử hàng nghìn năm, không còn biết ai là
người mở đất dựng nền, cho nên không có các vị Khai canh Khai khẩn mà chỉ thờ
Thành Hoàng biểu trưng. “Trong lúc ấy, xứ Thuận Hóa bắt đầu hình thành có quy
củ từ đầu thế kỷ XIV đến đầu thế kỷ XX thì cơ bản hoàn tất. Qua thời gian, từng
bước các quy mô làng thời Trần, Hồ, Hậu Lê, chúa Nguyễn, triều Nguyễn được xác
lập. Quá trình ấy là một chuỗi đấu tranh cực kỳ gian khổ nhằm khắc phục những
khó khăn của thiên nhiên khắc nghiệt, của những mối quan hệ chồng chéo, phức
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 17
tạp về quyền sử dụng nguồn lợi đất đai v.v... Họ là những người thực sự có công
lao, là một tấng lớp xứng đáng được tôn vinh”.(1)
3.13. Thiên Hậu nương nương. Buổi đầu Thiên Hậu đơn thuần là Mẫu của
tín ngưỡng dân gian Trung Hoa, dần dà chịu ảnh hưởng Phật giáo nên ngài còn
được xem như vị Phật Bà ở miền Biển Đông, thường ra tay cứu nạn dân đi biển,
nên cung Thiên Hậu mới được gọi là Chùa Bà, và hàng tháng vào ngày sóc ngày
vọng (mồng một và rằm âm lịch), hương dân tự nguyện đến làm lễ cầu an trước
điện Mẫu. Dần dà, những sinh hoạt ở đây không chỉ dành riêng cho người Hoa kiều
cư, mà còn thu hút nhân dân các địa phương trong vùng đến tham gia các buổi cầu
cúng Thiên Hậu. Việc tổ chức lễ mừng Mẫu Thiên Hậu giáng sinh vào tháng Ba
và tiễn Mẫu thăng thiên vào tháng Chín trùng hợp với vụ gió mùa Tây Nam trong
năm; đây là thời gian thuận lợi nhất của sự giao thông đường biển bằng các loại
thuyền buồm ngày trước. Biển cả vốn bình yên, song mỗi khi biển động thì tai họa
ập đến không ngờ và hậu quả thì không thể lường trước được. Vì vậy, với phương
tiện vận chuyển thô sơ, lại đứng trước thiên nhiên biển cả bao la hay “giở chứng”
bất thường, con người rất cần có một niềm tin, một cột mốc, một chiếc phao để
“ký gởi phần xác”, hy vọng, tin tưởng rằng mình đang được chở che, cứu rỗi cho
tai qua nạn khỏi. Mẫu Thiên Hậu đã đáp ứng niềm tin đó, cùng với ảnh hưởng của
Phật giáo trong đời sống xã hội, Phật Bà Quan Thế Âm Bồ Tát cũng có hành trạng
cứu nhân độ thế tương đồng, nên cả hai đã hội nhập làm một vậy, cũng như Mẫu
Liễu Hạnh của Thiên Tiên Thánh Giáo.
3.14. Liễu Hạnh công chúa, tức là Bà Chúa Liễu trong tín ngưỡng thờ Mẫu
của cư dân Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, mãi đến gần cuối thế kỷ XIX mới được cư
dân Huế tiếp thu. Vua Đồng Khánh rất chuộng đạo Mẫu, tương truyền vì khi còn ở
tiềm để, ông được Thánh Mẫu báo cho biết là sẽ làm vua, nên sau khi lên ngôi, ông
cho xây lại ngôi đền ở núi Hòn Chén một cách khang trang và đổi tên là Huệ Nam
Điện. Các mệnh phụ, phu nhân cũng nhân đó sùng tín theo, hàng tháng tổ chức lên
đồng nhiều nơi, rước Mẫu Liễu thờ cùng Mẫu Ngọc. Riêng Mẫu Liễu, qua thế kỷ
XX, một ngôi đền cũng được tín đồ dựng riêng ở đường Bùi Thị Xuân (Huế), gọi
là Phổ Hóa Cung.
3.15. Tứ đầu già cầm Tam vị đàn nương, không rõ gốc tích, được triều
đình Nguyễn phong tặng đến thượng đẳng thần. Theo Huỳnh Đình Kết, Tam vị
đàn nương “được thờ phụng khá rộng khắp trên địa bàn vùng Huế như làng An
Cựu, xã Thủy An, thành phố Huế, làng Lai Thành, xã Hương Vân, huyện Hương
Trà, làng Thuận An, xã Thuận An, huyện Phú Vang, làng Hòa Bình, xã Lộc Trì
huyện Phú Lộc…”.
(2) Danh vị được sắc phong cuối cùng là: Tứ đầu già cầm Tam vị
(1) Huỳnh Đình Kết (1998), Tục thờ thần ở Huế, Nxb Thuận Hóa, Huế, tr. 35.
(2) Huỳnh Đình Kết, Tục thờ thần ở Huế, sđd, tr. 40.
18 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
đàn nương trứ phong Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần, gia tặng Trang huy
thượng đẳng thần.
3.16. Linh Thục phu nhân, theo Huỳnh Đình Kết, vị nữ thần này là Đẩu
nương. Bà không rõ họ tên thật, chỉ gọi là Đẩu nương, sống và hành nghề ở An
Cựu. Thủa bé, bà học đàn Nam cầm với người thiếp của Luân quốc công Nguyễn
Phúc Tứ (con của chúa Nguyễn Phúc Khoát, giỏi thơ ca, tự chế ra cây đàn Nam
cầm). Lớn lên, bà nổi danh tài sắc, có ngón đàn tuyệt kỹ không ai sánh kịp. Bà kết
duyên với ông Tham tán (không rõ họ tên), cũng giỏi đàn, vợ chồng rất tương đắc.
Chẳng may ông mất, bà gác đàn, quyết thủ tiết. Năm 1850, Tuy Lý Vương mở tiệc
trên thuyền giữa đêm trăng để tiễn Phương Đình Nguyễn Văn Siêu về Bắc, khẩn
khoản mời bà đến giúp vui. Nể lời Vương, bà đến thi triển ngón đàn tuyệt diệu lần
cuối cùng. Vương vô cùng cảm kích, làm ngay bài Nam cầm khúc để tặng. Không
rõ bà mất năm nào. Tuy nhiên chúng tôi không tin chắc bà là Linh Thục phu nhân.
Vì danh hiệu được phong dài quá (đến 15 mỹ hiệu), không phù hợp với một người
chết vào khoảng cuối thế kỷ XIX: Thanh xướng Nghệ trạch Huệ tế Phổ hóa Linh
ứng Nhân triêm Phúc nhuận Đức trạch Phu dương Mỹ uyên Lưu cảo Dụ khiết
Chân thục Tiết thanh dụ Linh Thục phu nhân.
3.17. Lồi Chúa phu nhân: Bà Chúa Lồi, tức bà chúa Champa (Chiêm
Thành), không rõ sự tích. Có thể là Mỵ Ê, vợ của quốc vương Sạ Đẩu. Năm 1044,
vì quốc vương Sạ Đẩu “trái mệnh” không chịu thần phục, vua Lý Thái Tông thân
chinh, tướng Quách Gia Di chém được Sạ Đẩu. Vua vào thành Phật Thệ, bắt hết
phi tần của Sạ Đẩu và các cung nữ hát được khúc Tây thiên (?), rồi khải hoàn. Khi
về đến hành điện Lỵ Nhân, nghe nói vương phi Mỵ Ê là người đẹp nhất trong số
cung tần của Sạ Đẩu, vua sai trung sứ gọi sang long thuyền. Mỵ Ê phẫn uất, nói:
“Thiếp là người man, y phục xốc xếch, nói năng thô lậu, không như phi tần quý
quốc. Nay nước tan chồng mất, chỉ còn một chết mà thôi; nếu bị ép hợp hoan, e
rằng nhơ bẩn đến long thể”. Rồi quấn chiếc chăn chiên trắng, lăn xuống sông tự
trầm, cứu không kịp. Vua lấy làm kinh dị, ân hận. Về sau, dân vùng ấy thường
nghe tiếng khóc than thảm thiết trong những đêm trăng sáng sao thưa, nên xin lập
đền thờ cúng, từ đó mới yên. Lịch triều sắc phong Hiệp chính Hựu thiện Trinh liệt
Chân mãnh phu nhân.
3.18. Nam Hải Cự Tộc Đức Ngư, là thần Cá Voi, ở Mỹ Lợi thì gọi là Nam
Hải Cự Tộc Ngọc Lân. Cư dân các làng ven biển thường thờ vị thần này như một
phúc thần. “Cá voi (balénoptère), ngư dân thường gọi là cá ông hay cá ngài và
phân biệt theo hình dáng đầu: ngài chuông - cá voi có hình đầu tròn, ngài kim - cá
voi có hình đầu dài, mỏ dài như cá kìm và ngài phướn - cá voi trên lưng có kỳ cao,
trông như cây phướn. Cá voi có tập tính thường chạy theo thuyền của ngư dân, nhất
là khi có sóng to gió lớn, khi vào gần bờ thì cá voi bơi ngược lại ra biển khơi. Do
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 19
tập tính đó mà ngư dân cho rằng cá voi đã cứu người, là ân nhân của ngư dân, gọi
là cá ngài. Cá voi đôi khi cũng theo cửa sông, cửa lạch vào đầm phá và thường là
những cá voi đã đuối sức, hoặc đã chết rồi trôi dạt vào”.(1) Khi gặp cá voi chết dạt
vào bờ biển, gọi là Ông lụy Bà lụy, ngư dân tâu lên triều đình, được cấp lụa điều,
tổ chức đám tang rất trang trọng, người bắt gặp được làm trưởng nam, để tang ba
năm; sau khi chôn cất xong, họ đóng góp lập miếu thờ, rồi khi mãn tang, cũng làm
lễ, rước bộ xương cho vào hòm tôn trí trên bàn thờ trong miếu. Làng Mỹ Lợi có
ngôi miếu đề 南海玉鳞祠 Nam Hải Ngọc Lân Từ, tọa lạc gần bờ biển, dựng vào
thời Thiệu Trị (1841-1847), trước kia còn giữ được bốn cái hòm sơn đỏ chứa bộ
xương, nay chỉ còn một cái; bài vị đề 南海巨族玉鳞敕贈慈濟彰靈澄湛之神 Nam
Hải Cự Tộc Ngọc Lân sắc tặng Từ tế Chương linh Trừng trạm chi thần. “Hàng
năm, vào ngày rằm tháng Ba âm lịch, dân làng tổ chức lễ cúng tại miếu, có hát bả
trạo, diễn trò tập chèo, dựng phan... Đây là dấu ấn của quá trình rèn tập ‘ra khơi
vào lộng’ bằng mái chèo của cư dân. Mỗi lần làm xong ghe mới, hàng năm vào dịp
‘xuống mùa’ mở đầu vụ nam ra khơi đánh cá, ngư dân đều có lễ cáo tại miếu”.(2)
Theo Nguyễn Thanh Lợi, tục thờ cá voi của ta bắt nguồn từ tục thờ thần Biển Pô
Riyak của Champa, vì có chuyện Eh Wa kết bạn với sóng về thăm quê nhà, bị cá
mập nuốt, vong hồn nhập vào cá voi để cứu ngư dân khi bị nạn.(3) Nhưng chẳng
qua đây là một sự trùng hợp ngẫu nhiên chứ không phải là ảnh hưởng lẫn nhau. Cư
dân đi biển gặp nạn, may được cá voi đẩy bào bờ, ở đâu mà chẳng có, cứ gì phải ở
Champa. Không chỉ vùng nam Đèo Ngang, mà từ Nghệ An trở ra, các nơi ven biển
đều có đền thờ cá voi.
3.19. Lang Thát nhị đại tướng quân: Tương truyền năm 1802, sau khi hạ
được đồn phòng thủ của Tây Sơn trên núi Linh Thái, binh thuyền Nguyễn Ánh vào
cửa Tư Dung (Tư Hiền) nhưng nhiều luồng lạch mắc cạn không tiến được, bỗng
có hai con rái cá (lang thát) nổi lên bơi phía trước. Nguyễn vương liền ra lệnh các
thuyền cứ theo chúng mà đi, quả nhiên thông suốt. Sau khi lên ngôi, ông bèn phong
làm Đông Sát Hải Nam Sát Hải Lang Thát nhị đại tướng quân, cho làng Vinh Hòa
thờ, rồi đời sau phong thần. Ý ông muốn cho dân thấy rằng mình chính là “con trời”
(Thiên tử), nên trời sai sứ giả xuống giúp. Về sau, theo lệnh của triều đình, nhiều nơi
cũng thờ thần này, danh vị cao nhất được phong là Đông Sát Hải Nam Sát Hải Lang
Thát nhị đại tướng quân trứ phong Dũng mẫn Nghiêm dực Hoàn nghị Trừng trạm
Dực bảo Trung hưng chi thần, trứ gia tặng Uông nhuận trung đẳng thần.
(1) Trần Văn Tuấn, “Tục thờ cá và kiêng kỵ về cá của ngư dân đầm phá Thừa Thiên Huế, Tạp chí
Huế xưa & nay”, số 41, năm 2000, tr. 99.
(2) Huỳnh Đình Kết, Tục thờ thần ở Huế, sđd, tr. 126.
(3) Nguyễn Thành Lợi, “Nói thêm về nguồn gốc tục thờ cá voi”, Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển,
số 5, năm 2007, tr. 89-98.
20 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
3.20. Thổ Công Thổ Địa, theo Huỳnh Đình Kết, có hai ông Thổ Công và
Thổ Địa khác nhau. Thổ Địa là thần cai quan lãnh thổ của từng làng, từng xóm,
từng nhà, thường được sắc phong Tư Thổ Thổ Địa Phúc Đức Tĩnh hậu Dực bảo
Trung hưng Linh phù trung đẳng thần. Thổ Công là thần trông coi năm phương
đông, tây, nam, bắc và trung ương, ứng với ngũ hành, tức là không gian sinh sống
của gia đình, làng xóm, khẳng định địa bàn cư trú của một cộng đồng người. Sắc
phong thường là Ngũ phương Thổ Công trứ phong Túy mục Dực bảo Trung hưng
trung đẳng thần.
3.21. Đông Hải Long Vương, là Long thần ở Biển Đông, mỗi nơi có một vị
làm chủ mang nhiều danh hiệu khác nhau. Dân làng Vinh Hòa chuyên nghề đánh
cá, hai mặt giáp biển, một mặt giáp đầm (Cầu Hai), nên thờ nhiều thủy thần, ngoài
Long Vương còn có Hà Bá. Các ngài “cai quản việc vận tải lưu thông trên vùng
sông nước, đầm phá, ven biển, đồng thời mang đến điều tốt lành bình an cho những
người làm ăn sinh sống, cư trú trên mặt nước… Tôn thờ vị thần này nhằm tăng thêm
niềm tin, sức mạnh cho con người ứng xử linh hoạt, có hiệu quả ở vùng đất khắc
nghiệt chưa mưa đã lụt, chưa gió đã bão ở đây. Nhiều làng lập miếu thờ hoặc phối
thờ tại đình”.(1) Văn chúc của làng Vinh Hòa ghi đến sáu danh hiệu Long Vương.
3.22. Thủy Phủ Hà Bá, là thần mặt nước ở các sông. Người sống ở vùng
sông, biển, đầm, phá khó tránh khỏi nạn chết đuối, hoặc do làm nghề, hoặc do tắm
giặt mà bị rủi ro, họ cho rằng đó là bị “Ma Rà” bắt. “Nhằm trấn an mình, bù đắp
khoảng trống tinh thần trước cơn sóng dữ, lạch nước sâu… nên họ đã tôn vinh
thần Hà Bá, lập miếu thờ nhiều nơi, chủ yếu là cư dân thủy diện và một bộ phận ở
ven sông, ven đầm phá. Trong một công trình công bố trên tạp chí B.A.V.H., các tác
giả A. Sallet và Nguyễn Đình Hòe đã thống kê được 8 miếu thờ trên sông Hương,
sông Đông Ba, khu vực trung tâm thành phố. Nhiều nơi có sắc phong thần”.(2)
3.23. Quan Thánh Đế Quân, thật ra một nhân vật lịch sử Trung Quốc họ
Quan, tên Vũ, tự Vân Trường, một trong ba anh em kết nghĩa vườn đào thời cuối
Hán: Lưu Bị tự Huyền Đức, Quan Vũ tự Vân Trường, Trương Phi tự Dực Đức hay
Ích Đức; đời sau tôn làm thánh vì cảm phục tấm lòng trung nghĩa của ông. Tương
truyền trước khi bị chém, ông mới chịu quy y cửa Phật, nên về sau được phụ thờ
trong điện Phật, và cũng vì thế mà miếu thờ ông cũng được gọi là chùa (Chùa Ông).
Không phải làng xã nào cũng thờ đủ các thần, mà tùy tập quán, sinh hoạt, địa
lý… Ví dụ thần Cao Các Quảng Độ (tức Tản Viên Sơn Thần) chỉ được thờ ở những
làng thấp trũng ven sông để cầu mong tránh khỏi lũ lụt; thần Thai Dương phu nhân
và Nam Hải Ngọc Lân chỉ được thờ ở những làng chài ven biển, ven đầm để cầu
(1) Huỳnh Đình Kết, Tục thờ thần ở Huế, sđd, tr. 39.
(2) Huỳnh Đình Kết, Tục thờ thần ở Huế, sđd, tr. 12.
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 21
mong đánh bắt nhiều tôm cá. Các thần tổ nghề nghiệp hay chủ về nghề nghiệp
cũng được thờ trong phạm vi hẹp... Hưng Đạo Đại Vương và Quan Thánh Đế
Quân lại gắn với việc xin xăm đoán quẻ. Thiên Y A Na và Liễu Hạnh công chúa thì
không tách rời khỏi việc hát chầu văn nhảy đồng, tức là tục thờ Mẫu, rất phát triển
vào cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX ở Huế, lấy điện Hòn Chén làm trung tâm....
II. TÔN VINH THẦN LINH
1. Nghi thức tế lễ
1.1. Nghinh thần
Để chuẩn bị, hội đồng bô lão của làng nhóm họp vạch kế hoạch. Một là kiểm
soát lại tình hình tài chính, ngân quỹ, tùy khả năng hiện có và huy động thêm như
thế nào mà dự kiến quy mô, xác định lễ vật hiến tế, hoặc bông ba quả phẩm, hoặc
sử dụng tam sinh, đồng thời thống nhất về số lượng khách mời một cách tổng quát.
Hai là phân công phân nhiệm, bố trí công việc, thành lập một số ban bệ phụ trách
riêng như đầu bếp, dựng rạp, trần thiết, âm nhạc, chia nhau làm tướng lễ (viết và đọc
chúc văn), chánh bái (cúng ở án giữa), phó bái (hai người cúng ở hai án tả hữu), bồi
tế, dẫn lễ, thông tán (xướng)... Trước một ngày, nếu làng nào có những miếu lẻ tẻ
thờ thần, thì buổi sáng làm lễ Nghinh thần, rước thần vị từ những miếu riêng ấy tập
trung về đình. Lễ cử hành tuy đơn giản, nhưng cũng có: hương đèn trầm trà, bông
ba quả phẩm, người chủ lễ đọc bài “chúc văn” khấn, rồi thỉnh bài vị, đặt lên kiệu
bốn người khiêng, hay đặt lên mâm, che lọng rước về đình an vị tại án thờ “khách”.
1.2. Túc yết
Rước thần vị về đình, tôn trí vào bàn định sẵn dành cho “khách”, vị đại diện
của làng đốt hương bái yết, rồi cáo tất. Thần nghỉ ngơi tại đó, chờ đến buổi chiều,
lúc xế bóng, làng đã sắm sửa đơm dọn xong bông ba quả phẩm, các chức sắc,
hương lão tề tựu làm lễ Túc yết (đúng ra, chữ túc yết phải viết 夙謁 nghĩa là tế cáo
với thần linh hôm trước để các ngài hôm sau về dự lễ tế, nhưng người ta đã quen
viết 肅謁, nghĩa là cáo yết một cách nghiêm túc). Trong lễ Túc yết, vị đại diện chỉ
đọc bài văn khấn chư thần (gồm các phần: 1. Địa chỉ và nhật kỳ. 2. Danh hiệu chư
thần. 3. Chính văn xưng tụng và mời thần. 4. Mời chư vị phối hưởng).
1.3. Chính tế
Lễ Chính tế cử hành sáng sớm hôm sau, khi cỗ bàn đã tươm tất. Ba hồi chiêng
trống vang vọng như kêu gọi bà con trong làng, những người nam giới còn lại
không phụ trách công việc gì, kéo nhau ra đình, trước nữa quan chiêm, sau là dự
cuộc hương ẩm khi lễ tất (phụ nữ không được dự, cũng không được bén mảng đến
đình làng, chỉ một số ít lo bếp núc, nhưng cũng chỉ ở dưới bếp, người ta cho rằng
phụ nữ “ô uế” vì những việc thai sản. Đó là một quan niệm lạc hậu, rất “phi nhân
22 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
bản”, ngày nay cần phải bài trừ). Cuộc lễ tiến hành từng khâu theo nghi thức đã
được ghi chép trong Lễ bạ (rất ít làng còn giữ), có một hay hai viên thông tán đọc
lớn tiếng để hướng dẫn (xướng lễ), trải qua ba bước: 1. Khai lễ (chuẩn bị hành lễ),
2. Chính lễ: có ba đoạn: Sơ hiến (dâng trà rượu lần đầu), Á hiến (dâng trà rượu lần
thứ hai), Chung hiến (dâng trà rượu lần cuối), 3. Lễ tất (cuộc lễ chấm dứt, hương
ẩm). Theo Lễ bạ của làng An Cựu (Huỳnh Đình Kết dẫn), cuộc thu tế của làng
diễn ra như sau:
Khai lễ
Viên thông tán xướng: Chấp sự giả các tư kỳ sự (Các viên giữ việc gì lo vào
việc nấy). Tế viên dữ chấp sự viên các nghệ quán tẩy sở (Người đứng tế và các
viên giữ việc đến chỗ lau rửa). Quán tẩy. Thuế cân. (Rửa tay. Sửa khăn). Khi các
viên chấp sự đã lau rửa sạch sẽ (phần nhiều chỉ rửa “làm phép” vì đã lo vệ sinh
thân thể trước rồi, để khỏi lỗi với thần minh), thông tán xướng tiếp công việc: Củ
soát tế vật (các viên chấp sự đi xem xét các cỗ bàn, xem có gì còn thiếu để nhà bếp
bổ sung, có gì chưa tốt để thay đổi). Khởi chinh cổ hay Khởi chung cổ (Nổi chiêng
trống hay nổi chuông trống, ba hồi chín tiếng, cứ một tiếng chiêng thì tiếp liền một
tiếng trống). Nhạc sinh khởi nhạc (ban tiểu nhạc bắt đầu nổi với kèn, tiêu, sáo, đàn,
trống…). Tiếng nhạc dứt, thông tán lại xướng: Ế mao huyết (hai chấp sự trình vật
tế). Bồi tế viên tựu vị. Tế viên tựu vị. Nghệ hương án tiền (Lần lượt hai vị tả hữu bồi
tế và một vị chủ tế đến đứng vào vị trí, trước ba hương án theo quy định). Quỵ (cả
ba quỳ xuống, giữ yên tư thế ấy). Phần hương. Thướng hương (người phụ trách đốt
hương, cắm vào các bát hương). Phủ phục. Hưng. Bình thân (ba viên phục xuống
chiếu rồi đứng dậy). Nghênh thần, cúc cung bái - tứ bái - Hưng, bình thân (ba viên
khom lưng vái rồi lạy bốn lạy, xong đứng thẳng). Thế là xong màn khai lễ. Ban
nhạc lại trình tấu bài Tam luân cửu chuyển, chiêng trống điểm nhịp theo (chiêng 1
tiếng rời 2 tiếng kép, tiếp hai tiếng trống dứt nhịp).
Chính lễ
Mỗi đoạn sơ hiến, á hiến và chung hiến cử hành giống nhau, chỉ khác ở chỗ
lễ sơ hiến có phần đọc chúc (văn tế), trình tự như sau: Thông tán xướng: Nghệ tửu
tôn sở. Tư tôn giả cử mịch. Chước tửu (Các viên chấp sự tiến đến chỗ đặt bình
rượu, rót rượu ra chén, chỉ lưng lửng chừng một phần ba, không rót đầy). Nghệ đại
vương thần vị tiền, quỵ, tiến tước, hiến tước (các viên chấp sự đến chỗ đặt các thần
vị, quỳ, rồi dâng chén rượu, đặt chén lên bàn thờ). Phủ phục (nhị phiên). Hưng.
Bình thân. Phục vị (các viên chấp sự phục lạy hai lần, rồi đứng lên, đứng yên thẳng
người. Lui lại chỗ cũ).
Phân hiến nghệ phân hiến vị, quỵ. Chước tửu. Phủ phục. Hưng. Bình thân.
Nghệ độc chúc vị, giai quỵ. Độc chúc (Viên phân hiến tiến đến chỗ phân hiến, quỳ
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 23
xuống. Viên chấp sự rót rượu. Xong, viên phân hiến phủ phục lạy hai lạy rồi đứng
dậy, đứng yên tại chỗ. Lại tiến đến chỗ đọc chúc văn, tất cả đều quỳ xuống. Đọc
chúc văn). Chúc văn tức là bài văn tế. Bấy giờ, từ nội điện đến ngoại vi đều yên
lặng, hình như ai nấy đều tập trung vào tiếng ngân nga của viên xướng lễ, dù rất ít
người nghe và hiểu được những lời du dương trầm bổng ấy là gì, vì toàn bằng Hán
văn. Sau khi hai tiếng “Thượng hưởng” vang lên, viên thông tán xướng tiếp: Phủ
phục. Hưng. Bình thân. Phục vị (theo đó, viên đọc chúc phủ phục lạy hai lần, đứng
dậy, đứng yên một chốc, rồi trở về chỗ cũ). Phần sơ hiến lễ xong, âm nhạc lại trỗi.
Đến phần á hiến, chung hiến cũng vậy, trừ mục “độc chúc”.
Cuối lễ
Đoạn đầu tiến hành như phần á hiến lễ, thêm đoạn cuối. Thông tán xướng:
Nghệ ẩm phúc vị. Quỵ. Hỗ từ (Chấp sự đến chỗ bàn đặt nước trà, quỳ xuống, đọc
lời cầu khấn). Lời cầu khấn là một bài tứ ngôn như loại vè bình dân, nội dung xin
thần ban phúc cho hết thảy con dân trong làng. Không phải tế thu làng nào cũng
có đoạn đọc lời cầu khấn này. Tiếp đó, thông tán xướng: Ẩm phúc. Thụ tộ (Mời
uống nước, nhận phần thịt biếu). Phủ phục. Hưng. Bình thân. Phục vị (các viên bồi
tế và chánh tế phủ phục lạy hai lạy. Đoạn đứng lên. Đứng yên tại chỗ). Lễ tạ thần
cúc cung bái tứ bái. Hưng. Bình thân. Phân ban, phục vị (Lễ cám ơn thần, bồi tế
và chánh tế lại khom lưng vái bốn vái, xong đứng yên rồi rời chiếu trở về chỗ cũ).
Chấp sự giả cử chúc tịnh kim ngân nghệ vu liệu sở. Phần chúc (Các viên chấp sự
lấy giấy vàng bạc và tờ văn tế đem đến chỗ đốt, châm lửa đốt đi). Tống thần. Lễ
tống thần cúc cung bái tứ bái. Hưng. Bình thân (Tiễn đưa thần. Làm lễ tiễn đưa
thần khom lưng vái bốn vái. Đứng dậy. Đứng yên tại chỗ). Phục vị. Lễ tất (Ai nấy
trở về chỗ của mình. Lễ xong).
2. Chúc văn
Khâu quan trọng nhất, trung tâm của một cuộc tế lễ, là đọc bài văn tôn vinh
thần kỳ, âm linh. Bài văn ấy, chính xác gọi là chúc văn, cũng quen gọi là tế văn,
hoặc ngắn hoặc dài. Phần đầu ghi danh sách tế chủ (hay hội chủ) và những người
đứng tế, kế đó, sau ba chữ “Cảm cáo vu” (Dám xin báo cáo với…) là phần liệt kê vị
hiệu các thần kỳ hay âm linh. Phần kê vị hiệu chư thần của làng An Cựu rất phong
phú, cả nhiên thần lẫn nhân thần, rất khớp với số bài vị hiện còn tại đình, chứng tỏ
đây là một làng vào loại cổ trên đất Huế, có thể ra đời vào thời Trần - Hồ, lớp khai
canh đầu tiên đã thất truyền, thay thế bằng lớp khai canh thứ hai. Chúng tôi xin ghi
lại đầy đủ nhằm cung cấp tư liệu cho những nhà nghiên cứu dân tộc học. Chúng
tôi không theo thứ tự trong bài văn Túc yết và Chánh tế, mà sắp xếp lại thành hai
mục nhân thần và nhiên thần:
24 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
Nhân thần làng An Cựu
(1) 大乾國家南海四位贈含弘光大至德溥� �顯化莊徽翊保中興上等神 Đại
càn Quốc gia Nam Hải tứ vị tặng Hàm hoằng Quang đại Chí đức Phổ bác Hiển hóa
Trang huy Dực bảo Trung hưng thượng đẳng thần.
(2) 高閣贈弘謨偉略敦厚孚佑濯洋卓偉翊� �中興上等神 Cao Các tặng
Hoằng mô Vĩ lược Đôn ngưng Phu hữu Trạc dương Trác vĩ Dực bảo Trung hưng
thượng đẳng thần.
(3) 己未科進士飛運將軍贈顯文昭節芳猷� �望光懿翊保中興中等神著加贈
卓偉上等神 Kỷ Mùi khoa Tiến sĩ Phi Vận tướng quân tặng Hiển văn Chiêu tiết
Phương du Tuấn vọng Quang ý Dực bảo Trung hưng trung đẳng thần, trứ gia tặng
Trác vĩ thượng đẳng thần.
(4) 福德神皇察海蘇僚星明孚胡大將 Phúc Đức Thần Hoàng Sát Hải Tô Liêu
Tinh Minh Phu Hồ đại tướng.
(5) 四頭笳琴三位彈娘著封翊保中興靈扶� �神加贈莊徽上等神 Tứ đầu già
cầm Tam vị đàn nương trứ phong Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần, gia tặng
Trang huy thượng đẳng thần.
(6) 錦衣衛都指揮使本衛大將軍通化敷感� �靈佐治匡政扶運調元陳貴公靈
應之神 Cẩm Y vệ Đô chỉ huy sứ bản vệ Đại tướng quân Thông hóa Phu cảm Uy
linh Tá trị Khuông chính Phù vận Điều nguyên Trần quý công linh ứng chi thần.
(7) 迪毅枚貴府仁惠善美明聰保佑弘毅直� �靈敏捷應克勤曜感遠通協助威
靈之神 Địch Nghị Mai quý phủ Nhân huệ Thiện mỹ Minh thông Bảo hữu Hoằng
nghị Trực thành Linh mẫn Tiệp ứng Khắc cần Diệu cảm Viễn thông Hiệp trợ Uy
linh chi thần.
(8) 清唱藝澤惠濟溥化靈應仁霑福潤德澤� �揚美淵流鎬裕潔真淑節清裕靈
淑夫人 Thanh xướng Nghệ trạch Huệ tế Phổ hóa Linh ứng Nhân triêm Phúc nhuận
Đức trạch Phu dương Mỹ uyên Lưu cảo Dụ khiết Chân thục Tiết thanh dụ Linh
Thục phu nhân.
(9) 先師正神 Tiên Sư chính thần.
(10) 本土開耕貴公宗神 Bổn thổ Khai canh quý công tôn thần.(1)
(11) 本土開拓先賢尊神 Bổn thổ Khai thác(2) tiên hiền tôn thần:
(1) Đợt khai canh chính thức đầu tiên chắc vào thời Trần, muộn lắm cũng thời Hồ, con cháu họ
cũng không còn hay đã chuyển đi nơi khác, không ai biết, nhưng không nỡ quên công lao của
họ, nên vẫn đề danh hiệu Khai canh vì tấm lòng “uống nước nhớ nguồn”.
(2) Những vị Khai thác làng An Cựu kê dưới đây có thể là vào khoảng cuối Lê - đầu Mạc. Bài vị
này cũng chỉ mang tính biểu trưng.
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 25
(12) 本土開拓始祖黎大郎著封翊保中興靈� �之神加贈端肅尊神 Bổn thổ
Khai thác thủy tổ Lê đại lang trứ phong Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần,
gia tặng Đoan túc tôn thần.
(13) 本土開拓始祖榜科侯穎川郡陳祿大郎� �封翊保中興靈扶之神加贈端肅
尊神 Bổn thổ Khai thác thủy tổ Bảng Khoa hầu Dĩnh Xuyên quận Trần Lộc đại lang
trứ phong Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần, gia tặng Đoan túc tôn thần.
(14) 本土開拓始祖阮大大郎翊保中興靈扶� �神加贈端肅尊神 Bổn thổ Khai
thác thủy tổ Nguyễn Đại đại lang Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần, gia tặng
Đoan túc tôn thần.
(15) 本土開拓始祖張玉見大郎翊保中興靈� �之神加贈端肅尊神 Bổn thổ
Khai thác thủy tổ Trương Ngọc Kiến đại lang Dực bảo Trung hưng Linh phù chi
thần, gia tặng Đoan túc tôn thần.
(16) 本土開拓始祖紀祿武盧和大郎翊保中� �靈扶之神加贈端肅尊神 Bổn
thổ Khai thác thủy tổ Kỷ Lộc Võ Lư Hòa đại lang Dực bảo Trung hưng Linh phù
chi thần, gia tặng Đoan túc tôn thần.
(17) 本土開拓始祖朱文大郎翊保中興靈扶� �神加贈端肅尊神 Bổn thổ Khai
thác thủy tổ Châu Văn đại lang Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần, gia tặng
Đoan túc tôn thần.
(18) 本土開拓始祖胡大郎翊保中興靈扶之� �加贈端肅尊神 Bổn thổ Khai
thác thủy tổ Hồ đại lang Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần, gia tặng Đoan túc
tôn thần.
(19) 本土開拓始祖潘朝大郎翊保中興靈扶� �神加贈端肅尊神 Bổn thổ Khai
thác thủy tổ Phan Triều đại lang Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần, gia tặng
Đoan túc tôn thần.
(20) 本土開拓始祖丁大郎翊保中興靈扶之� �加贈端肅尊神 Bổn thổ Khai
thác thủy tổ Đinh đại lang Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần, gia tặng Đoan
túc tôn thần.
(21) 先祖參政正斷事榜中侯阮科占相公尊� �著封翊保中興靈扶尊神加贈端
肅尊神 Tiên tổ Tham chính Chánh đoán sự Bảng Trung hầu Nguyễn Khoa Chiêm
tướng công tôn thần, trứ phong Dực bảo Trung hưng Linh phù tôn thần, gia tặng
Đoan túc tôn thần.
Nhiên thần làng An Cựu
(1) 金德昭顯效應和義利物靈邃翊保中興� �等神著加贈莊徽上等神 Kim
Đức Chiêu hiển Hiệu ứng Hòa nghĩa Lợi vật Linh thúy Dực bảo Trung hưng trung
đẳng thần, trứ gia tặng Trang huy thượng đẳng thần.
26 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
(2) 木德清秀堅直榮茂廣蔭靈邃翊保中興� �等尊神 Mộc Đức Thanh tú Kiên
trực Vinh mậu Quảng ấm Linh thúy Dực bảo Trung hưng trung đẳng tôn thần.
(3) 水德洋澤顯靈弘霑博潤靈邃翊保中興� �等尊神 Thủy Đức Dương trạch
Hiển linh Hoằng triêm Bác nhuận Linh thúy Dực bảo Trung hưng trung đẳng tôn
thần.
(4) 火德溫厚光應昭感麗明靈邃翊保中興� �等尊神 Hỏa Đức Ôn hậu Quang
ứng Chiêu cảm Lệ minh Linh thúy Dực bảo Trung hưng trung đẳng tôn thần.
(5) 土德弘大厚慶重厚含育靈邃翊保中興� �等尊神 Thổ Đức Hoằng đại Hậu
khánh Trọng hậu Hàm dục Linh thúy Dực bảo Trung hưng trung đẳng tôn thần.
(6) 本土城隍贈保安正直佑善敦凝翊保中� �尊神著加贈靜厚中等神 Bổn thổ
Thành Hoàng tặng Bảo an Chính trực Hữu thiện Đôn ngưng Dực bảo Trung hưng
tôn thần, trứ gia tặng Tĩnh hậu trung đẳng thần.
(7) 東察海南察海狼獺二大將軍著封勇敏� �翼桓毅澄湛翊保中興之神著加
贈汪潤中等神 Đông Sát Hải Nam Sát Hải Lang Thát nhị đại tướng quân trứ phong
Dũng mẫn Nghiêm dực Hoàn nghị Trừng trạm Dực bảo Trung hưng chi thần, trứ
gia tặng Uông nhuận trung đẳng thần.
(8) 土公土地正神著封厚濟廣施溥惠敦凝� �保中興之神著加贈靜厚中等神
Thổ Công Thổ Địa chính thần trứ phong Hậu tế Quảng thi Phổ huệ Đôn ngưng
Dực bảo Trung hưng chi thần, trứ gia tặng Tĩnh hậu trung đẳng thần.
(9) 水府河伯靈神著封弘恩廣澤弘博靈靜� �潤翊保中興中等神著加贈沈洽
上等神 Thủy Phủ Hà Bá linh thần trứ phong Hoằng ân Quảng trạch Hoằng bác
Linh tĩnh Uông nhuận Dực bảo Trung hưng trung đẳng thần, trứ gia tặng Trầm hiệp
thượng đẳng thần.
(10) 威靈顯赫大老爺爺老榕尊神 Uy linh Hiển hách Đại lão gia gia Lão
Dung tôn thần.(1)
Danh mục thần vị của làng Vinh Hòa cũng khá dài, trong đó thần sông biển,
núi đồi chiếm phần quan trọng, khác với danh mục thần nội địa như làng An Cựu,
nhưng nhiều vị gốc tích không rõ ràng, ngay chính cư dân địa phương cũng không
biết; danh sách cũng không theo một thứ tự nào cả. Chúng tôi xin liệt kê sau đây
để tham khảo (những thần vị đã có ở làng An Cựu chỉ ghi vắn tắt):(2)
(1) Lão Dung: Huỳnh Đình Kết cho rằng đây là “một người dân thường cao tuổi”, thật ra, vị “Đại
lão gia gia Lão Dung” chính là cây đa lâu năm tại sân đình. Những cây đa già như thế ở các
đình không hiếm, đình nào cũng có, những thứ phế thải như “Ông Vôi”, “Ông Núc” (Ông Táo),
dĩa sứt, chén vỡ… thường được người ta “phó thác” dưới gốc cho Lão Dung giữ, hóa ra rất
thiêng liêng. Xưa trẻ con rất sợ, không dám bén mảng tới. Đây “Lão Dung” được làng tôn làm
thần rồi xin triều đình sắc phong.
(2) Trong danh sách này có rất nhiều vị thần mà chúng tôi chưa biết rõ gốc tích, ngay cư dân địa
phương cũng mù mờ, đành bổ cứu sau.
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 27
(1) Đại càn Quốc gia Nam Hải...
(2) Phục Hy Thần Nông Đại Đế...
(3) Cao Các tôn thần...
(4) 泗陽成府君尊神蒙贈昭靈感應宏謨匡� �光懿加贈翊保中興中等神
Tứ Dương Thành phủ quân tôn thần mông tặng Chiêu linh Cảm ứng Hoành mô
Khuông hữu Quang ý, gia tặng Dực bảo Trung hưng trung đẳng thần.
(5) 顯國公尊神蒙贈威靈勇烈助政蜚英光� �顯府君加贈翊保中興中等神 Hiển
quốc công tôn thần mông tặng Uy linh Dũng liệt Trợ chính Phi anh Quang ý hiển
phủ quân, gia tặng Dực bảo Trung hưng trung đẳng thần.
(6) Quan Thánh Đế Quân gia tặng Dực bảo Trung hưng tôn thần.
(7) Kỷ Mùi khoa Tiến sĩ Phi Vận tướng quân...
(8) 本土誠隍大王尊神著封靜厚中等神 Bổn thổ Thành Hoàng Đại Vương
tôn thần, trứ phong Tĩnh hậu trung đẳng thần.
(9) 天火尊神 Thiên Hỏa tôn thần.
(10) 太監白馬尊神敕封揚威禦侮保障健順� �柔含光翊保中興上等神 Thái
Giám Bạch Mã tôn thần sắc phong Dương uy Ngự vũ Bảo chướng Kiện thuận Hòa
nhu Hàm quang Dực bảo Trung hưng thượng đẳng thần.
(11) 國舅尊神蒙贈義烈忠懿國佐敦順端肅� �贈翊保中興之神 Quốc cữu tôn
thần mông tặng Nghĩa liệt Trung ý Quốc tá Đôn thuận Đoan túc, gia tặng Dực bảo
Trung hưng chi thần.
(12) 國丈尊神蒙贈輔德翊佐國輔昭中端肅� �贈翊保中興之神 Quốc trượng
tôn thần mông tặng Phụ đức Dực tá Quốc phụ Chiêu trung Đoan túc, gia tặng Dực
bảo Trung hưng chi thần.
(13) 黃龍尊神蒙贈佐順中正純粹澄湛加贈� �保中興之神 Hoàng Long tôn
thần mông tặng Tá thuận Trung chính Thuần túy Trừng trạm, gia tặng Dực bảo
Trung hưng chi thần.
(14) 英靈赫濯弘利普德龍王 Anh linh Hách trạc Hoằng lợi Phổ đức Long Vương.
(15) 龐鴻和穆普潤洽德龍王 Bàng hồng Hòa mục Phổ nhuận Hiệp đức
Long Vương.
(16) 惠霑恩洽弘浮博澤龍王 Huệ triêm Ân hiệp Hoằng phù Bác trạch Long Vương.
(17) 廣淵宏濟博澤潤澤龍王 Quảng uyên Hoành tế Bác trạch Nhuận trạch
Long Vương.
(18) 洪恩峻澤潤濟弘洽龍王 Hồng ân Tuấn trạch Nhuận tế Hoằng hiệp
Long Vương.
28 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
(19) 飛馬赤麟尊神 Phi Mã Xích Lân tôn thần.(1)
(20) 天依阿那演玉妃蒙贈洪惠普濟靈感妙� �默相莊徽加贈翊保中興上等神
Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi mông tặng Hồng huệ Phổ tế Linh cảm Diệu thông Mặc
tướng Trang huy, gia tặng Dực bảo Trung hưng thượng đẳng thần.(2)
(21) 博葩𠄩舅顯應尊神 Bác Ba Hai Cậu hiển ứng tôn thần.
(22) 茶婆郡夫人加贈就義貞節靈潔芳烈齋� �加贈翊保中興中等神 Trà Bà
quận phu nhân gia tặng Tựu nghĩa Trinh tiết Linh khiết Phương liệt Trai thục, gia
tặng Dực bảo Trung hưng trung đẳng thần.(3)
(23) 耒主夫人蒙贈淑善芳儀雅度嫻婉之神 Lồi Chúa phu nhân mông tặng
Thục thiện Phương nghi Nhã độ Nhàn uyển chi thần.
(24) 紅德僊娘 Hồng Đức tiên nương.
(25) 龍德僊娘 Long Đức tiên nương.
(26) 晡晡娘娘 Bô Bô nương nương.
(27) 婆𩵽娘娘 Bà Tôm nương nương.
(28) 婆𣔥娘娘 Bà Chanh nương nương.
(29) 婆私娘娘 Bà Tư nương nương.
(30) 火德尊婆 Hỏa Đức tôn bà.
(31) 水德德尊婆 Thủy Đức tôn bà.
(32) 金德尊婆 Kim Đức tôn bà.
(33) 木德尊婆 Mộc Đức tôn bà.
(34) 土德尊婆 Thổ Đức tôn bà.
(35) 列位僊婆楊夫人 Liệt vị Tiên bà Dương phu nhân.(4)
(36) 無名神位 Vô danh thần vị.
(37) 南海巨族德魚之神 Nam Hải Cự Tộc Đức Ngư chi thần.
(38) 東南察海狼獺二大將軍 Đông Nam Sát Hải Lang Thát nhị đại tướng quân.
(39) 蘇大僚 Tô đại liêu.
(1) Xích Lân tôn thần: có lẽ là con cá gáy vảy đỏ.
(2) Làng Vinh Hòa tôn Thiên Y A Na là thần núi Linh Thái, vì trên núi này có tháp cổ Champa
thờ vị nữ thần này, nay còn phế tích.
(3) Trà Bà quận phu nhân: Vợ của Trương Trà, người Diêm Trường, huyện Phú Vang, phủ Triệu
Phong, xứ Thuận Hóa (nay thuộc xã Vinh Hưng, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế), thời
Nguyễn Hoàng, đã đánh giặc báo thù cho chồng.
(4) Có lẽ là Thai Dương phu nhân, có miếu chính ở cửa Thuận An. Dân gian gọi nôm na là Bà
Dàng (chú ý chữ Hán “Dương” viết với bộ “mộc” là tên cây, chứ không phải bộ “phụ”).
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017 29
(40) 胡大將 Hồ đại tướng.
(41) 黃明嗣 Hoàng minh tự.
(42) 四頭笳琴 Tứ đầu già cầm.
(43) 三位彈娘 Tam vị đàn nương.
(44) 三教道師 Tam giáo Đạo sư.
(45) 五方土公土主八卦神祇 Ngũ phương Thổ Công, Thổ Chủ, Bát quái
thần kỳ:
(46) 本土開基張貴公敕封翊保中興靈扶之� � Bổn thổ Khai cơ Trương quý
công sắc phong Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần.
(47) 本土開基裴貴公敕封翊保中興靈扶之� � Bổn thổ Khai cơ Bùi quý công
sắc phong Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần.
(48) 本土開基枚貴公敕封翊保中興靈扶之� � Bổn thổ Khai cơ Mai quý công
sắc phong Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần.
(49) 本土開基阮貴公敕封翊保中興靈扶之� � Bổn thổ Khai cơ Nguyễn quý
công sắc phong Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần.
(50) 本土開基陳貴公敕封翊保中興靈扶之� � Bổn thổ Khai cơ Trần quý
công sắc phong Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần.
(51) 本土開基吳貴公敕封翊保中興靈扶之� � Bổn thổ Khai cơ Ngô quý
công sắc phong Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần.
(52) 前代知府鄉正英揚靈應之神 Tiền đại Tri phủ hương chính Anh dương
Linh ứng chi thần.
(53) 開科秀才虔侍修職郎阮光府君之神 Khai khoa tú tài Kiền Thị tu chức
lang Nguyễn Quang phủ quân chi thần.
(54) 黎尊郎 Lê tôn lang.
(55) 阮尊郎 Nguyễn tôn lang.
(56) 文尊郎 Văn tôn lang.
(57) 劉尊郎 Lưu tôn lang.
(58) 武尊郎 Võ tôn lang.
(59) 黃尊郎 Hoàng tôn lang
(60) 何宗郎 Hà tôn lang.
(61) 翁奇婆楊前官古職十二尊派列位尊靈� �來配享 Ông Cả, Bà Dàng, tiền
quan cổ chức, thập nhị tôn phái liệt vị tôn linh đồng lai phối hưởng.
30 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 7 (141) . 2017
Thế giới thần linh của nhân dân ta quả là phong phú, khả năng thần hóa của
con người thật vô cùng. Đất nước Hy Lạp thường được cho là lãnh thổ của các vị
thần, nhưng so lại còn thua xa xứ Huế ngày xưa...
Lòng văn tế
Phần chính của chúc văn, thường gọi là “lòng văn tế”, viết theo loại văn biền
ngẫu, mang tính bác học cao, thuộc một trong hai thể tứ lục và luật phú. Toàn bài
gồm nhiều đoạn, mỗi đoạn gồm vài câu, mỗi câu gồm hai vế cấu tạo ngữ pháp
giống nhau theo một cách mà người ta gọi là đối.
Bài văn chánh tế thần kỳ thì sau khi kê danh sách hội thủ (hay hội chủ) cùng
những người đứng tế và “cảm cáo” liệt kê danh hiệu các thần kỳ, thì đoạn mở đầu
“Cung duy tôn thần” (Kính nghĩ tôn thần) có vài câu xưng tụng phẩm chất cao cả,
nhiệm mầu và công đức của thần, qua đoạn “Tư nhân” (Nay nhân dịp) nói gặp dịp
nào (xuân, thu, đông…), dọn bày lễ phẩm dâng lên mời thần quang lâm chiếu cố,
xin ngài phù hộ cho dân.
Văn tế không chỉ là một thể tài bác học, cao cấp, mà còn phổ biến trong dân
gian bằng nhiều hình thức khác nhau. Các làng xã luôn luôn có những buổi lễ cúng
tiến hàng năm tại đình thờ thần, miếu khai canh khai khẩn, lễ cúng âm linh, cúng
cô hồn. Theo tục lệ, lễ nào cũng cần đọc một bài văn tế, không “chữ” thì Nôm. Đó
là phần trung tâm, quan trọng nhất của buổi lễ. Tuy nhiên, tác giả những bài văn
tế này vẫn là các nhà khoa bảng hay ít nhất là ông đồ “mười năm đèn sách”, làu
thông kinh sử, dù có để lại tên tuổi hay không, vì người bình thường, ít học không
thể làm được.

=====

PHẦN THỨ NHẤT ĐÔI NÉT VỀ TÍN NGƯỠNG THẦN LINH Ở ...
tapchincpt.huecit.com › Portals › Attachs › Nam2019
Nhưng thần chính thức của dân gian cổ nhất là loại nhiên thần, trong đó có các hiện .... Thiên Y A Na, là hóa thân của Uma, nữ thần Champa cổ gốc Ấn Độ.


http://tapchincpt.huecit.com/Portals...hien%20Hue.pdf

Nữ thần Ũma (tức nữ thần Sakti/ Shakti , vợ của thần Civa / Shiva - Siva , thần Bảo Tồn của đạo Bà La môn)


Tác Ưu-Ma : 作优摩 : Sa-Uma => Ôma : 乌玛 / 烏摩 : Uma（光明 / Quang Minh - Ánh Sáng、美丽 / Mỹ Lệ - Sắc Đẹp ）


雪山神女（梵Pārvatī）: Tuyết Sơn Thần Nữ

.雪山神女烏瑪 : Tuyết Sơn Thần Nữ Ôma ( Uma )

.雪山神女帕尔瓦蒂 / 帕爾瓦蒂 : Tuyết Sơn Thần Nữ Mạt-Nhĩ-Ngõa-Đế ( Parvati )


https://sites.google.com/site/tranth...p/chuong-3-p-1

https://www.christar-hk.com/Publications/chk_35.pdf