Kỳ bí tín ngưỡng “làm Bụt” ở Cao Bằng: Bụt trong đời thực
Kỳ bí tín ngưỡng “làm Bụt” ở Cao Bằng: Bụt trong đời thực
10:25, 27/08/2013
Ta thường dễ dàng bắt gặp hình ảnh ông "Bụt" hiền từ, có tài thiên biến vạn hóa trong những câu chuyện cổ tích, nhưng tại một vùng địa đầu xa xôi của Tổ quốc thì "Bụt" không chỉ là sản phẩm của trí tưởng tượng mà là những con người bằng xương bằng thịt. Câu chuyện về những ông, bà “Bụt” giúp đỡ người dân xua đuổi tà ma, cúng tế, chữa bệnh trở nên rất thường tình đối với cộng đồng người Tày ở Cao Bằng. Xung quanh tín ngưỡng "làm Bụt" còn chứa đựng nhiều điều bí ẩn, lạ lẫm.
Tôi đi xem "làm Bụt"!
Một cô bạn là người dân tộc Tày của tôi một hôm đã nổi hứng rủ rê: "Này, về Cao Bằng xem "làm Bụt" đi!". Lời mời vừa kỳ quặc vừa hấp dẫn đã đủ sức khơi dậy trí tò mò và lôi kéo tôi vượt gần 300 cây số từ Hà Nội đến vùng rừng núi Cao Bằng, với mong muốn được nhìn thấy "Bụt" ngoài đời thực.
Hơn 8 tiếng đồng hồ lắc lư qua những con đèo quanh co, hiểm trở, chúng tôi đã đặt chân lên đất Cao Bằng vào lúc sớm tinh mơ. Đầu tiên, cô dẫn tôi về nhà, nghe nói tối nay gia đình cô mời một "bà Bụt" về để làm lễ "giải hạn" (một dạng lễ cầu may mắn) cho đứa cháu gần đầy tuổi của cô. Thế là tôi sắp được chứng kiến một nghi lễ đậm chất dân tộc có cái tên đầy huyền bí...
Chị Đàm D. - mẹ của đứa trẻ sắp được "giải hạn" dặn đi dặn lại với chúng tôi rằng: "Các cô cậu có xem thì xem, chứ nhất định không được quay phim, chụp ảnh gì đâu. Không thì "Mẻ Bjoc" (mẹ đỡ đầu) của cháu nó sẽ giận mà bỏ đi. Con trai chị sẽ bị cái ốm đau, cái đen đủi tìm đến đấy!". Vậy là chúng tôi ngậm ngùi bỏ mọi thiết bị ghi hình ở ngoài, tôi thầm nhủ sẽ quan sát thật kỹ để kể lại cho quý bạn đọc.
20 giờ, buổi lễ "giải hạn" cho đứa trẻ bắt đầu được tiến hành. Buổi lễ này nhằm mục đích cúng vía cho trẻ nhỏ, cầu "Mẻ Bjoc". Cũng phải giải thích thêm cái tên "Mẻ Bjoc" (Mẹ Hoa) cho bạn đọc. Sở dĩ, theo quan niệm của người Tày thì mỗi đứa bé sinh ra đều có một người mẹ đỡ đầu chăm sóc cho phần hồn, còn mẹ đẻ chỉ nuôi dưỡng phần thân xác mà thôi. Mẹ Hoa là tên gọi của người mẹ đỡ đầu vô hình ấy. Buổi lễ hôm nay còn được gọi là lễ "Mặc áo vàng" cho trẻ con, nhằm mục đích cầu cúng để người mẹ ấy ban may mắn, phước lộc cho đứa trẻ.
Mọi người trong nhà đều tất bật chuẩn bị đồ cúng cho buổi lễ suốt từ chiều. Tôi quan sát thấy đồ lễ gồm: một con vịt còn sống, một con gà luộc, một miếng thịt lợn luộc, hoa quả... Đặc biệt hai thứ không thể thiếu là một chiếc áo màu vàng cho đứa trẻ và một bông hoa thật đẹp. Nhưng cả hai thứ đó tuyệt đối phải do họ hàng bên ngoại sắm sửa.
Theo một cụ già nhất tron
g gia đình kể lại thì nghi lễ này tồn tại từ rất xa xưa. Còn có một tên gọi khác là "Dòn lầu quá thán" (Chui qua cổng vòm bằng cây sặt). Người mẹ phải bước qua một cái máng than và chui qua vòm cây sặt để rũ bỏ mọi tà ma, vía dữ bám theo trêu ghẹo, quấy phá con cái mình.
Một thứ cũng rất quan trọng đó là một chiếc thuyền được làm bằng bẹ chuối to gần bằng bắp chân trẻ em, được trang trí bằng giấy xanh đỏ, ngoài ra người nhà còn phải cắt giấy màu thành những hình nhân dài độ 20cm tượng trưng cho những người bảo vệ giấc ngủ cho em bé, tránh ma quỷ quấy nhiễu. Chiếc thuyền bằng bẹ chuối thì nhằm nâng đỡ, dẫn lối cho trẻ tránh khỏi những tai nạn sông nước, "ma sông" sẽ không dẫn dụ, làm mờ mắt đứa trẻ đó được.
Sau khi chuẩn bị lễ vật xong xuôi, một thanh niên khỏe mạnh được phân công rước "bà Bụt" đến. Chúng tôi vô cùng háo hức được chiêm ngưỡng dung nhan của một vị "Bụt" xem như thế nào. Lát sau, một người phụ nữ gần 50 tuổi với phong thái ung dung bước vào nhà. Theo sau bà, cậu thanh niên khệ nệ xách một bọc đồ lớn. Người phụ nữ này được mọi người kính cẩn cúi chào. Bà có vóc người tròn trịa và nước da hồng hào của phụ nữ vùng cao. Sau khi kiểm tra đồ cúng xem đã đầy đủ theo lời dặn của mình chưa, "bà Bụt" tên Dự bắt đầu lấy trong túi ra một bộ đồ lễ gồm: một chiếc mũ màu đỏ, gần giống mũ miện, được bọc vải; một chiếc áo choàng cũng màu đỏ được trang trí tua rua vui mắt; một chiếc quạt để múa; một chùm nhạc xóc.
Sau này tôi được biết đó là dụng cụ để tạo ra âm thanh dẫn đường cho các vị "thần linh, âm binh" theo tiếng nhạc mà tới. Nói chung cũng gần như lễ "lên đồng" của người Kinh, trang phục của "Bụt" thiên về các màu sắc sặc sỡ nhằm tạo ra sự hưng phấn, giúp các ông, "bà Bụt" dễ nhập và xuất hồn.
http://antg.cand.com.vn/UPLOADED_ANT...ba1286-450.jpg
"Bà Bụt" đang làm lễ.
Buổi lễ kéo dài từ 20 giờ đến 9 giờ sáng hôm sau. "Bà Bụt" luôn ngồi trước bàn thờ nghi ngút hương khói và cầu khấn bằng tiếng Tày suốt cả đêm, đôi lúc bà thủ thỉ rất nhẹ nhàng, đôi lúc giọng bà lên cao, réo rắt như hát. Trong thời gian đó, người nhà cắt cử nhau nấu ăn, rót rượu, tiếp đồ lễ cho "bà Bụt". Cứ làm lễ được 2-3 tiếng thì lại dừng nghỉ ăn uống rồi lại làm tiếp. Thời gian nghỉ mọi người có thể túm tụm nói chuyện rôm rả hoặc hỏi chuyện "bà Bụt".
Nghe mọi người nói chuyện, tôi được biết "bà Bụt" Dự ở tận huyện Thông Nông (Cao Bằng) được gia chủ thân chinh đón ra thành phố. "Bụt" Dự khá nổi tiếng, từng làm hàng trăm nghi lễ giúp nhiều gia đình người Tày ở khắp tỉnh. "Bụt" Dự kể khi tiến hành lễ liên quan đến "Mẻ Bjoc" thì "Bụt" phải biết cách đàn hát thật hay, khấn thật dịu dàng để mẹ đỡ đầu vui lòng, thì hồn vía đứa trẻ mới khỏe mạnh, sáng láng.
Sau khi treo chiếc thuyền bẹ chuối lên xà nhà và gài những hình nhân giấy vào giường ngủ của đứa trẻ, buổi lễ "Mặc áo vàng" kết thúc. "Bụt" Dự không quên dặn dò gia chủ 3 năm sau phải tiếp tục làm "Lễ cởi lừa" (Lễ cởi bè). Lúc ấy bà sẽ gỡ thuyền xuống, đem đi đốt. Từ đó đứa trẻ mới hết hẳn hạn, nó sẽ không bao giờ gặp tai nạn sông nước hay xe cộ nữa. Nghe cô bạn nói nhỏ gia đình phải chi cho buổi lễ vài triệu đồng bao gồm cả tiền công "làm Bụt" lẫn tiền sắm đồ lễ.
Sau khi chứng kiến buổi lễ, chúng tôi lờ mờ hiểu ra rằng, "Bụt" là tên gọi của đội ngũ "thầy cúng" chuyên nghiệp không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Tày. Theo người già kể lại thì làm "Bụt" không chỉ thực hiện cúng lễ mà còn làm được nhiều việc khác như: bói (bói bệnh, bói yêu, bói làm ăn...), giải hạn (nối số cho người già, gọi hồn, cầu tự…), xem phong thủy… Đặc biệt "Bụt" còn có nhiệm vụ quan trọng là đưa linh hồn người chết về nơi yên nghỉ cuối cùng. Họ có vai trò làm cầu nối giữa thế giới âm và dương. Mọi đám ma đều không thể thiếu được các ông, bà “Bụt” là vì thế.
Thấy vẻ mặt tò mò chưa thỏa mãn của tôi, cô bạn tiếp tục rủ tôi hôm sau đến nhà một "bà Bụt" khác để bói chuyện làm ăn. Tôi hỏi sao không hỏi "Bụt" Dự luôn cho tiện, thì cô lắc đầu: "Ở đây, mỗi "Bụt" lại giỏi ở một lĩnh vực khác nhau. Người làm tốt cái này, người làm tốt cái khác. "Bụt" Dự nổi tiếng cúng cho trẻ nhỏ mát tay, còn nếu muốn hỏi chuyện làm ăn thì phải đến tìm "Bụt" Liệu nhờ bà "lên hương" thì mới chuẩn!".
Sáng hôm sau, chúng tôi tìm đến "Bụt" Liệu. Nhà “Bụt” Liệu gần con sông Bằng trong xanh. Con đường dẫn vào nhà im ắng lạ thường, tách biệt hẳn với đường nhựa xe cộ ồn ã. Nhà "Bụt" Liệu nằm trên một con dốc cao, chúng tôi phải để xe máy ở dưới và đi bộ lên. Đập vào mắt tôi là một chiếc miếu nhỏ an tọa giữa sân, có bày tượng Phật Quan Âm, mùi nhang lan tỏa khiến không gian trở nên trầm mặc.
Đã là khách quen, cô bạn tôi nhanh nhẩu chào hỏi "Bụt" Liệu, đồng thời thoăn thoắt bày đồ lễ vào khay. Đồ lễ cũng đơn giản chỉ gồm chút ít bánh kẹo, cô bạn ý nhị đặt tờ 200 nghìn đồng xuống đáy khay. "Bụt" Liệu có dáng người nhỏ thó, khuôn mặt đượm buồn dẫn chúng tôi vào nhà. Gian nhà với chiếc bàn thờ to đồ sộ bày tượng, hoa quả, nhang khói. Ở trước bàn thờ, "bà Bụt" treo bộ đồ lễ màu đỏ rực, một chiếc đàn tính dựng ở góc tường. Giữa bàn thờ đặt một tấm gương to, quạt, bộ xóc và sổ sách.
Sau khi ghi tên tuổi và địa chỉ cô bạn tôi vào sổ, "Bụt" Liệu bắt đầu "lên hương". Bà ngồi xếp bằng, tay xóc nhạc biểu thị cho âm thanh vó ngựa đón các âm binh dồn dập, thi thoảng bà lại giơ tay chỉnh lại chiếc gương to để soi đường cho các vị "thần linh" nhập xuống, miệng lầm rầm khấn. Sau 30 phút, "Bụt" Liệu ngừng xóc nhạc, ngoái lại dặn cô bạn tôi: "Nếu muốn buôn may bán đắt thì kiêng mở cửa hàng vào tháng 9. Vì tháng 9 là tháng Lộc Bản Mệnh, có lộc đến nhưng nguy hại đến tính mạng. Người mở hàng thì tránh người sinh năm 1980 là được!". Chúng tôi kính cẩn gật đầu, "Dạ" lia lịa rồi chào bà ra về.
http://antg.cand.com.vn/UPLOADED_ANT...an1286-450.jpg
Bàn thờ tại nhà một "bà Bụt".
Ai có thể "làm Bụt" ?
Nghe "Bụt" Dự kể lại không phải ai muốn trở thành "Bụt" cũng được mà phải có cái duyên. Nghề "Bụt" là một nghề làm phúc cho thiên hạ, được mọi người kính nể, lại có thu nhập cao nên có xuất hiện một số người giả danh, mạo nhận mình là “Bụt”. Đó là những "Bụt" rởm, chỉ đọc qua đôi ba cuốn sách Tày cổ, đi theo vài buổi lễ mà bắt chước theo. Họ chỉ diễn trò múa hát để moi tiền!
Theo "Bụt" Dự thì "Bụt" là một loại người đặc biệt trong cộng đồng Tày, do bản tính (căn Bụt) hoặc do tổ tiên di truyền mà bắt buộc phải trở thành Bụt (?!). Có hai loại "Bụt" là: "Bụt tự phát" và "Bụt di truyền". "Bụt" tự phát là trường hợp những người trải qua cơn bạo bệnh, hay gặp cú sốc tâm lý mà từ đó nảy sinh khả năng đặc biệt, có thể đọc được "sách Trời", đoán tương lai, vận mệnh (?!). Còn dạng khác là do di truyền, trong dòng họ có người làm "Bụt" mà truyền lại cho con cháu bí kíp nghề, muốn tránh cũng không tránh được "căn Bụt" theo đuổi.
"Bụt" Dự rơi vào trường hợp thứ hai. Bà kể, bà là một nông dân bình thường, đã có chồng và 2 con. Gia đình ngoại của bà Dự vốn có gốc làm “Bụt”. Nhưng đến đời mẹ bà thì ngắt quãng, không theo nữa. Năm 30 tuổi, bà Dự tự nhiên gầy rộc đi, ốm đau liên miên nhưng đi khám thì không chỉ ra bệnh cụ thể nào cả.
Ngoài ra, bà Dự cũng hay gặp ác mộng, mê sảng, hoảng loạn. Càng ngày bệnh bà càng nặng, bà lại mắc thêm chứng mộng du, hay bỏ nhà đi lang thang trong đêm, người nhà phải khóa chặt các cửa lại. Khi đi xem bói thì được biết bà phải tiếp tục nối nghiệp của tổ tiên. Bà không muốn trở thành "Bụt" vì e ngại mọi người sẽ sợ hãi, e dè với mình. Vậy là bệnh bà ngày càng nặng, ngơ ngẩn lúc tỉnh lúc mê, nhưng hễ nghe thấy tiếng nhạc xóc bà lại tỉnh. Cuối cùng, bà quyết định bỏ nghề nông trở thành “Bụt”.
Tuổi của các ông, bà “Bụt" thường không cố định, có người 70 tuổi mới hành nghề, có người mới 20 tuổi đã nổi danh. Giống như trường hợp anh La Ích Tỏa (huyện Trùng Khánh, Cao Bằng) 25 tuổi, được mệnh danh là "Bụt" trẻ nhất Tây Bắc. Người ta gọi trường hợp của anh Tỏa là bị "thao théc" (trời nứt ra, thế lực siêu nhiên truyền xuống). Anh Tỏa sau một cơn bạo bệnh tự nhiên không thiết học hành nữa mà chỉ say mê những chữ Nho dán trên bàn thờ. Anh quyết định khăn gói sang nhà thầy Mo Thường, nổi tiếng ở huyện Trùng Khánh để xin làm học trò, mặc dù gia đình phản đối rất dữ. Suốt 5 năm ròng rã anh Tỏa đã rong ruổi khắp các nẻo đường trong tỉnh, thậm chí còn được mời sang nước ngoài để làm lễ.
Theo "Bụt" Tỏa thì: "Những người theo nghề phải có công đức, không phân biệt giàu nghèo, đòi hỏi tiền bạc, hễ ai cần mời đến là đi ngay. Đối với “Bụt”, bận rộn nhất có lẽ là dịp đầu và cuối năm, đó là khoảng thời gian tập trung nhiều lễ hội và đợt giải hạn".
Đối với người dân tộc Tày thì coi "Bụt" gần như là một vị thánh sống giàu quyền năng, nhưng gần gũi với người thường. "Làm Bụt" vừa là một nghi lễ tâm linh, vừa là một liều thuốc an ủi, xoa dịu những nỗi đau trong cuộc sống của người Tày. Khoan chưa bàn đến tính thực hư của những câu chuyện đồn thổi chúng tôi được nghe.
Cô bạn tôi nói: "Không biết "Bụt" có quyền năng thật không. Nhưng em gái mình trước kỳ thi đại học có đến cầu may và được "Bụt" cho một tấm bùa để mang theo người. Đến ngày thi nó tin tưởng là được các vị thần phù trợ mà không hề bị áp lực tâm lý nào, bình tĩnh làm bài. Nhờ thế mà nó đỗ đại học đấy!". Cô cười, lấp lánh đôi mắt, ánh nhìn hướng lên dãy núi cao chót vót trước mặt. Rừng núi u linh chứa đựng hàng trăm ngàn điều huyền bí như mời gọi, thách thức con người đến khám pháhttp://antg.cand.com.vn/Images/reddot.gif
Huyền Vũ
Mai táng “Bụt” – Chuyện kỳ dị bây giờ mới kể
Mai táng “Bụt” – Chuyện kỳ dị bây giờ mới kể
11:35, 27/08/2013
http://antg.cand.com.vn/Uploaded_ANT.../5_1la1287.jpgMột lá bùa cầu an.
Trong kỳ trước, PV Chuyên đề ANTG đã có cơ hội tận mắt chứng kiến nghi lễ "làm Bụt"- một tập tục của rừng núi Cao Bằng để giới thiệu với quý bạn đọc. Nhưng đằng sau tín ngưỡng này thì ít ai biết được những câu chuyện kinh dị xoay quanh nó. Đó hoàn toàn không phải những lời đồn thổi giật gân mà là những tập tục có thật được người già kể lại. Cũng may, những tập tục ấy chỉ tồn tại trong quá khứ…
Tục lệ mai táng kỳ dị
Trước khi trở về Hà Nội, chúng tôi có ghé qua thăm một số thầy “Bụt” khác để tìm hiểu sâu thêm về tín ngưỡng này. May mắn thay, chúng tôi vô tình lượm lặt được khá nhiều thông tin độc đáo xung quanh tục mai táng của “Bụt”. Những câu chuyện này đã vén lên tấm màn, phô bày ra một thế giới những người "làm Bụt" đầy cay đắng chứ không đơn thuần hào nhoáng như vẻ bên ngoài cái nghề có cái tên rất oách này.
Hàng trăm năm trước, qua lời kể của “Bụt” Liệu (nhân vật đã được nhắc đến trong bài "Kỳ bí tín ngưỡng “làm Bụt” ở Cao Bằng: Bụt trong đời thực"), chúng tôi vô cùng sửng sốt, bàng hoàng: "Nhiều người nghĩ rằng trở thành thầy Bụt là sung sướng lắm. Lúc nào cũng có người mang lễ vật đến dâng tận miệng, đi đâu cũng có kẻ đưa rước đàng hoàng mà không biết được rằng sau này, khi chết đi rồi, họ mới thực sự chịu sự đày đọa khổ sở…".
Theo “Bụt” Liệu, "Bụt" là những người có khả năng thiên phú dịch được "sách Trời", chính vì vậy họ biết trước được người khác sẽ gặp phải những tai họa gì. "Làm Bụt" chính là dùng nghi lễ cầu, cúng nhằm mục đích chữa, giải, sao cho tai họa ấy một là tiêu biến hẳn, hai là nhẹ bớt đi, không đe dọa đến tính mạng người khác nữa.
Có một số hình thức "giải hạn" như: nối thêm số cho người già, cúng vía cho trẻ nhỏ, cắt tiền duyên, đốt hình nhân thế mạng chịu họa thay…Chỉ cần có người cầu đến là các ông, bà “Bụt” sẽ xuống tay giúp. Vô hình trung, các “Bụt” đã tiết lộ "sách Trời", làm các âm binh "bắt hụt" mạng của những người đã hết số, gây mất cân bằng âm dương. Vì vậy, sau khi thầy “Bụt” chết đi thì phải chịu sự trừng phạt của thế giới âm. Linh hồn của họ nặng căn, sẽ bị làm khó khi đi xuống cửa quan âm, luẩn quẩn không siêu thoát được.
“Bụt” Liệu dặn kỹ con cháu khi khâm liệm cho mình thì nhất định phải dùng quan tài gỗ tạp thật xấu, đám ma tổ chức phải thật đơn giản, không được rình rang, con cháu không được kêu khóc to thì may ra tội của bà mới nhẹ bớt đi. Như thế hồn vía mới nhẹ nhàng siêu thoát được.
Đó chưa phải là câu chuyện kỳ quặc nhất tôi được nghe về tục lệ mai táng của các thầy “Bụt”. Theo già R. - một cụ già người Tày hơn 80 tuổi, mắt mũi đã kèm nhèm nhưng khi được hỏi về “Bụt” thì minh mẫn lạ thường. Cụ R. kể lại trước đây bố chồng cụ vốn là một thầy “Bụt” nổi tiếng trong huyện Nguyên Bình (Cao Bằng). Ông rất thương người, ai nhờ cậy gì cũng tận tình giúp đỡ cả. Có nhiều khi làm lễ "đuổi con ma" xong rồi, thấy gia chủ nghèo quá, ông lại làm phúc không lấy tiền công. Nhưng khi đã chết đi, ông phải trải qua cách thức khâm liệm, mai táng vô cùng đáng sợ.
Đáng sợ ở đây không chỉ với ông mà còn cả với người nhà. Đó là sau khi ông tắt thở, cả nhà không ai được phép kêu khóc thương tiếc mà phải cư xử bình thường như lúc ông vẫn còn sống. Bởi lẽ ông đã từng giúp quá nhiều người thoát khỏi bàn tay của Thần Chết. Vì vậy, sau khi chết đi, ông bị Thần Chết bắt phải quay ngược trở về dương gian, kéo theo sinh mạng người thân để thế vào chỗ những người chết hụt. Thế nên ông và gia đình phải bày kế đánh lừa Thần Chết. Vậy đánh lừa bằng cách nào?
Cụ R. tâm sự, mỗi khi nhớ lại tập tục đó cụ lại có cảm giác rợn người. Gia đình của “Bụt” không được phép khóc lóc, thương tiếc, cũng không được khâm liệm, chôn cất ngay mà phải dựng xác ông dựa vào cột nhà, cố định thật vững sao cho hệt như người đang đứng. Người nhà vẫn đi lại, sinh hoạt bình thường trong ngôi nhà đó. Mỗi bữa, họ vẫn phải nấu cơm, cả nhà quây quần bên cạnh xác người chết. Người con trai cả phải mang cơm đặt vào miệng bố, hễ hạt nào rơi xuống thì con cháu phải nhặt ăn.
Cứ ròng rã như thế gần nửa tháng, khi ấy hồn ông đã luồn được vào cửa âm mà không bị Thần Chết phát giác thì người nhà mới được kêu khóc, khâm liệm và cử hành đám tang một cách bình thường.
Câu chuyện gợi tôi nhớ đến tích "Gia Cát chết vẫn đuổi được Trọng Đạt sống", sau khi Khổng Minh chết rồi mà vẫn trá hình bằng bức tượng gỗ để quân Thục đẩy ra trận, Tư Mã Ý sợ hãi bỏ chạy. Theo quan niệm của dân tộc Tày, cho dù những thế lực siêu nhiên có sức mạnh ghê gớm như thế nào thì bằng trí thông minh của mình, người Tày vẫn khéo kéo chống đỡ được. Theo cụ R. thì tục lệ mai táng kiểu này bây giờ hầu như đã mất hẳn: "Bọn trẻ bây giờ làm sao nó chịu được như các ông, các bà ngày xưa nữa!", cụ R. cười móm mém.
Cô bạn tôi quả quyết khẳng định chuyện để người chết trong nhà là hoàn toàn có thật. Cô kể lại rằng khi còn nhỏ, trong làng có người ốm chết đột ngột vào đúng mùa gặt. Cả làng coi đó là dấu hiệu xấu mang lại những điềm gở: mùa màng thất bát, lúa lép, sâu bệnh. Vì vậy, họ để người chết nằm gọn ghẽ trong nhà, phủ khăn trắng lên che mặt, đợi gặt xong xuôi mới phát tang. Đám ma phải được tổ chức thật linh đình, mổ bò, giết lợn, làm cỗ to để bù đắp cho người đã khuất, phải chọn ngày đẹp để chôn cất.
Một điều tối cần thiết của gia đình có người chết là người nhà tuyệt đối không được tắm rửa, chải đầu, đánh răng, thay quần áo, không được ăn thịt, không được dùng nước mắm. Nếu không làm theo thì thây người chết sẽ bị bốc mùi ngay, không ai dám lại gần.
Càng tìm hiểu người viết càng nhận ra đằng sau tín ngưỡng “Bụt” còn tồn tại vô vàn hủ tục kỳ quái, lạc hậu. Tội lỗi (tội tiết lộ sách Trời) của thế hệ trước thường truyền đến đời con cháu của “Bụt”, họ phải chịu trách nhiệm trả nợ. Chính vì vậy mà có những trường hợp người thân của “Bụt” bị "căn Bụt" đeo bám, bắt buộc phải nối nghề thì mới được yên.
Lại có trường hợp con cái của “Bụt” nặng thì bị chết yểu, loạn trí, nhẹ thì luôn gặp phải những tai họa trong cuộc sống. Thiết nghĩ đôi khi chính sự mặc định phải trả giá của đám đông mà người thân của “Bụt” không hình thành ý thức cố gắng, phấn đấu mà có tâm lý buông xuôi cho số phận. Vì vậy họ thường gặp phải những chuyện không may mắn. Trên bàn thờ gia tiên của dòng họ nào có người làm “Bụt” thì ngoài 3 bát hương: một bát thờ Đắm (cội nguồn); một bát thờ lộc mệnh (gia phả dòng họ); một bát thờ hàm (các chức sắc của tổ tiên); thì nhất thiết phải có thêm một bát hương khác để thờ “Bụt”.
Hoặc có những gia đình muốn nhớ công ơn của các “Bụt” lâu dài thì làm hẳn bàn thờ riêng cho ông, bà “Bụt”. Do đó mà hệ thống bàn thờ trở nên đa dạng. Theo quan niệm của người Tày, bàn thờ tổ tiên là nơi linh thiêng nhất trong nhà, tuyệt đối không ai được quay lưng lại phía bàn thờ. Trong làng xóm dẫu có điều gì bất hòa, xung khắc có thể có vài lời nặng nhẹ với nhau nhưng tuyệt đối không ai dám đụng chạm đến tổ tiên của nhau.
http://antg.cand.com.vn/Uploaded_ANT...he1287-450.jpg
Hệ thống ban thờ đồ sộ của người Tày.
Khi tín ngưỡng bị bóp méo
Chúng tôi công nhận "làm Bụt" là một nghi lễ độc đáo, đậm bản sắc của dân tộc Tày. Nghi lễ “Bụt” là một sân khấu tâm linh kết hợp nhiều yếu tố nghệ thuật: ca hát, âm nhạc, múa, trò diễn… Đặc biệt các yếu tố diễn xướng được thực hiện trước bàn thờ và thần linh nên tạo ra một không khí vô cùng thiêng liêng.
Trong bản làng của người Tày, mỗi lần tổ chức làm “Bụt” đều là dịp tập hợp đông đủ những người thân trong gia đình, dòng tộc, người trong làng. Nghi lễ “Bụt” tùy theo mục đích có thể kéo dài đến tận 2-3 ngày đêm (như lễ gọi hồn người chết). Đặc biệt, trong buổi lễ khi “Bụt” nhập đồng, vào vai các vị thần linh thường náo nhiệt sôi nổi, lôi cuốn nhiều người tới xem và tham gia vào các cuộc múa nhảy. Hình thành nên một sợi dây vững chắc kết nối đời sống tâm linh của người Tày với nhau.
Mục đích nguyên thủy của tín ngưỡng "Bụt" hết sức nhân văn, đó là giải trừ mọi vận hạn, đem đến cuộc sống tốt đẹp hơn cho người dân. Nhưng dần dà, tín ngưỡng “Bụt” đã bị bóp méo đi nhiều. “Bụt” Liệu chia sẻ có nhiều người tìm đến “Bụt” thực hiện những lễ nhằm phá hoại hạnh phúc gia đình người khác, khi thì cầu cúng cho kẻ thù của mình bị đau ốm, làm ăn thất bát. Trước những yêu cầu thất đức ấy, “Bụt” Liệu nhất quyết từ chối. Nhưng bà biết vẫn có những thầy “Bụt” vô lương tâm sẵn sàng làm các lễ đó chỉ để kiếm tiền.
Có cả những trường hợp hy hữu bà đã từng gặp: như một bà mẹ chồng đến xin “Bụt” làm lễ phá hoại tình yêu của cô con dâu tương lai và con trai mình. Bởi lý do duy nhất là gia đình cô nghèo khó, khi đi về nhà chồng sẽ mang theo được ít của hồi môn. Chính vì trình độ dân trí thấp, sự tham lam, lòng ích kỷ cá nhân mà nhiều người đã vô tình nhuốm cho tín ngưỡng "Bụt" màu sắc dị đoan, méo mó, thấp hèn.
Ngoài ra, “Bụt” Liệu kể rằng có lẽ yêu cầu nhiều nhất bà được nghe là xin bùa yêu. Hầu hết người xin là phụ nữ. Có người xin với mong muốn giữ được chồng, có người thì xin để cướp chồng, người yêu của kẻ khác. Với những yêu cầu này, “Bụt” Liệu đều khéo léo thoái thác. Bà tâm sự mình cũng biết làm "bùa yêu" nhưng bà rất hiếm khi cho ai. Bởi ngoài độ công phu khi "luyện bùa" bà còn lo sợ người ta sẽ sử dụng vào những mục đích xấu. “Bụt” Liệu chỉ ban cho người đến xin những lá bùa cầu bình an, may mắn, cầu công danh.
Tản mạn một chút về chuyện "bùa yêu", cô bạn người dân tộc Tày của tôi giải thích: "Mình sống ở Cao Bằng hai mấy năm nay mà chưa một lần nhìn thấy bùa yêu hoặc gặp người bị bỏ bùa lần nào. Có lẽ tại mình sống ở khu vực thành phố nên chưa rõ chứ mình nghe nhiều người kể lại rằng chuyện bỏ bùa để người ta yêu mình là có thật. Mẹ mình kể rằng những người phụ nữ dân tộc ở tít trong những bản làng, huyện lị heo hút hầu như đều biết cách làm bùa. Mình còn nghe cách phổ thông nhất là cách chế bùa từ những chất bẩn lấy ra từ chu kỳ của người phụ nữ, pha vào đồ ăn cho đàn ông dùng. Từ đó, người đàn ông sẽ chết mê chết mệt mình, không dứt ra được. Nhưng nếu lâu mà quên không bỏ bùa cho đàn ông dùng tiếp thì tình cảm sẽ thưa nhạt dần. Đến khi hết bùa thì người đàn ông sẽ căm thù người đã bỏ bùa mình đến tận xương tủy…".
Nghĩ đến thứ bùa yêu kinh dị ấy, tôi không khỏi rùng mình.
Những câu chuyện tôi được nghe bên cạnh bếp lửa bập bùng hòa quyện với cái thâm u của đêm sơn cước càng làm tăng thêm sự kỳ bí của mảnh đất Cao Bằng. Đến với Cao Bằng, không nên chỉ dạo chơi hang Pác Bó hùng vĩ, con suối Lê Nin mát lành, dòng thác Bản Dốc bọt tung trắng xóa mà hãy nên một lần đến thăm gia đình người Tày, một lần xem lễ “Bụt”. Đôi khi không vì mục đích cầu cúng gì cả, mà chỉ để thưởng thức những điệu múa uyển chuyển, âm thanh nhạc xóc leng keng vui tai, làn điệu đàn tính mượt mà hay đơn giản hơn là ngồi bó gối nghe những cụ già Tày thủ thỉ những câu chuyện từ xa xưa cũng là một cái thú khó có thể bỏ qua.
Rời khỏi Cao Bằng, tôi cứ có suy nghĩ lẩn quẩn trong đầu rằng sau này, khi tôi quay lại, liệu rằng còn gặp được những nghệ nhân - thầy “Bụt” chân chính nữa hay không? Cô bạn tôi nói thời buổi này "lắm thầy nhiều ma", "vàng thau lẫn lộn" lắm. Hơn nữa thế hệ Tày trẻ ngày nay không còn chuộng “Bụt”, đó cũng chỉ là thủ tục để cho có mà thôi.
Suốt trên quãng đường về Hà Nội, bên tai tôi văng vẳng câu nói của bạn lúc tiễn: "Cao Bằng đin đảy nà tày nưng, nắm ái tây" (Tạm dịch: Đất Cao Bằng đến một lần nhưng chẳng muốn rời đi) mà nghe lòng nao nao…http://antg.cand.com.vn/Images/reddot.gif
Huyền Vũ
![[THẾ GIỚI VÔ HÌNH] - Mã nguồn vBulletin](images/misc/vbulletin4_logo.png){kind=logo}
