Thành phố biển Quy Nhơn có 4 xã đảo, gồm 3 bán đảo Nhơn Hội, Nhơn Lý, Nhơn Hải và xã đảo Nhơn Châu đều đã phát hiện dấu tích văn hóa Chăm cổ. Tại Hải Giang - một ốc đảo chỉ rộng khoảng 1,2 km2 thuộc xã Nhơn Hải - có ngôi cổ tự nằm trong dãy núi Phương Mai, tên gọi là chùa Linh Phong. Hiện trong gian chính điện đang thờ pho tượng một tu sĩ Chăm, toàn thân được tạc bằng đá màu đen rất lạ. Pho tượng cổ cho ta một cảm giác kỳ bí, lạ lẫm và thiêng liêng, khi đến gần...

Mặc dù là cư dân của Quy Nhơn, nhưng do đường từ TP sang đảo Nhơn Hải trước đây rất khó khăn, muốn đi xe máy phải chờ thủy triều xuống, rồi chạy men theo bờ cát ven biển, cư dân ở đảo sang Quy Nhơn cũng phải đi bằng ghe, thuyền... nhưng tôi chưa một lần đến đó. Rồi con đường trải thảm bê tông chạy ven biển Quy Nhơn vừa hoàn thành nhân dịp 30-4-2007, cùng với chiếc cầu vượt biển Thị Nại khánh thành cuối năm ngoái đã nối liền TP Quy Nhơn với 3 xã bán đảo đã thôi thúc tôi quyết tâm làm một chuyến vượt biển đi thăm pho tượng Phật lồi ngàn tuổi ở đảo Hải Giang, nằm bên kia dãy núi Phương Mai...

- Ra biển thăm “ngài” tu sĩ Chăm
Từ trung tâm xã bán đảo Nhơn Hải chúng tôi nhờ Bí thư Đảng ủy xã Nhơn Hải Đặng Thanh Dũng thuê giúp một chiếc ghe máy nhỏ để ra đảo Hải Giang – nơi có ngôi chùa cổ Linh Phong và pho tượng Phật lồi ngàn tuổi. Phải mất đến 30 phút chạy thuyền máy, anh ngư dân trẻ chạy thuyền men theo các vách núi. Từ dưới lòng biển sâu dãy núi Phương Mai như trồi lên càng lúc càng vươn cao lừng lững, con thuyền nhỏ luồn lách giữa các khối đá ngầm trên biển, vượt qua Mũi Yến mất chừng 15 phút, chúng tôi bỗng nhìn thấy một ốc đảo hiện ra phía xa xa...

Đó là làng chài Hải Giang! – anh ngư dân trẻ cho biết. Hải Giang hiện là một đơn vị hành chính cấp thôn, trực thuộc xã bán đảo Nhơn Hải, vì có địa thế một bên là núi cao và một bên là biển xanh (không có đường bộ), nên tôi gọi đây là một ốc đảo. Dân cư làng chài quanh năm sống cách biệt với TP Quy Nhơn vì giao thông cách trở. Trên đảo tuyệt nhiên không thấy bất cứ một phương tiện giao thông đường bộ nào.

Người dân trên đảo cô quạnh rất hiếu khách, nghe chúng tôi hỏi đường lên chùa “Phật lồi” ai cũng nhiệt tình chỉ dẫn. Có đến ốc đảo này, mới lý giải vì sao chùa Linh Phong đến nay vẫn chỉ là một ngôi chùa hoang. Trong chùa hiện vẫn không có người ở thường xuyên; không có sư sãi. Người dân trong thôn từ nhiều năm nay đã giao phó cho ông Đoàn Nghiệp (65 tuổi), chuyên lo việc hương khói, lễ lạt. Ông Nghiệp là người duy nhất ở trong thôn giữ chìa khóa chùa.

- Những chuyện lạ về pho tượng Chăm cổ

Nhiều người dân mà chúng tôi tiếp xúc và trò chuyện đều kể lại rất giống nhau về hai sự kiện đáng tiếc đã xảy đến với pho tượng tu sĩ trong chùa Linh Phong. Chuyện thứ nhất xảy ra vào năm 1999, tại đảo Hải Giang xuất hiện một nhóm người lạ ở Quy Nhơn sang săn tìm đồng đen. Một đêm cả bọn khoảng bốn - năm tên đã lẻn vào chùa, phá khóa gian thờ chính điện – nơi có pho tượng Phật lồi, sau đó chúng định khiêng pho tượng xuống núi, đưa về Quy Nhơn bán. Khi thấy pho tượng cổ lạ, lại có màu đen bóng, như đồng đen, nên cả bọn quyết tâm trộm cho được pho tượng.

Người dân trên đảo truyền miệng với nhau rằng đêm ấy bọn trộm cố sức khiêng pho tượng đi, nhưng chỉ di chuyển được vài mét rồi không tài nào khiêng được nữa. Pho tượng Chăm nhỏ bé bỗng trở nên rất nặng, cả bọn cùng hợp sức cũng không tài nào nhấc tượng Phật lên nổi.

Theo lời những bậc cao niên ở thôn Hải Giang, thì sau khi không thực hiện thành công việc đưa pho tượng xuống thuyền, bọn trộm đồ cổ đã nhẫn tâm dùng búa chặt đứt đầu tượng tu sĩ để xem phía bên trong có đồng đen hay không, sau khi thấy tượng chỉ làm bằng đá đen, bọn chúng đã thất vọng bỏ đi. Một thời gian ngắn sau đó, từng tên trộm hôm ấy đã lần lượt gặp tai nạn, rủi ro và chết thê thảm (!). Người dân thôn Hải Giang lại cứ khẳng định với chúng tôi rằng đó chính là sự trừng phạt khủng khiếp của pho tượng linh thiêng đối với bọn trộm, đã dám chặt đứt đầu tượng Phật Hời.

Câu chuyện khác cũng của cư dân vạn chài Hải Giang kể lại: Năm 1945, khi quân phát xít Nhật thất bại trong chiến tranh thế giới thứ 2, ở Việt Nam chúng cũng chuẩn bị rút quân về nước, tại Quy Nhơn lúc ấy có một viên sĩ quan thuộc quân đội Nhật phát hiện tại chùa Linh Phong có một tượng Phật màu đen bóng rất kỳ lạ, y liền dẫn theo một toán lính đi thuyền sang, rồi lên chùa Linh Phong dự định mang bức tượng tu sĩ sang Nhật để nghiên cứu.

Có lẽ viên sĩ quan này cũng nghĩ rằng bức tượng tu sĩ Chăm được đúc bằng đồng đen. Tuy vậy, khi sai quân lính khiêng tượng xuống thuyền thì bức tượng bỗng trở nên nặng một cách kỳ lạ, không thể di chuyển được (!). Viên sĩ quan Nhật rất tức giận, la hét, sau đó tuốt kiếm chém đứt một phần chiếc mũi của pho tượng rồi đành về không. Hiện nay vết chém ấy vẫn còn dấu tích. Riêng chuyện bọn trộm ở Quy Nhơn chặt đầu tượng tu sĩ để tìm đồng đen, sau đó đã được dân làng chài Hải Giang tìm cách nối lại để tiếp tục thờ cúng cho đến tận hôm nay...

- Bí mật pho tượng Chăm cổ

Những dòng chữ Chăm sau lưng bức tượng

Theo các nhà khảo cổ, đây là một bức tượng Chăm xưa được tạc bằng đá núi. Tượng có chiều cao 0,82 m, ngang 0,46 m. Nghệ nhân Chămpa thể hiện bức tượng dưới dạng một tu sĩ ngồi trong tư thế thiền, khuôn mặt trầm tư, tay trái đặt lên đùi, tay phải cầm tràng hạt, mình trần, thân chỉ đeo một mảnh vải vắt chéo qua vai trái. Trên lưng pho tượng có một dây thắt lưng bằng kim loại. Vị tu sĩ ngồi trong tư thế nhìn thẳng, khuôn mặt trái xoan, cằm nhọn và bộ ria mép rất dày.

Trên đầu tượng đội một chiếc mũ trụ cao, phía trước mũ có ghi một câu thần chú bằng chữ Chăm cổ, ở chính giữa trán bức tượng có 3 vạch ngang nằm song song. Tay vị tu sĩ đeo một chiếc vòng hình tròn. Tượng cổ được gắn chặt với một tấm bia đá ở phía sau lưng, trên tấm bia này có khắc dòng chữ bằng tiếng Chămpa cổ, có đến 11 dòng, cho đến nay chưa có nhà nghiên cứu nào giải mã được các dòng chữ bí ẩn nói trên. Cũng theo các nhà nghiên cứu, đây là một pho tượng Phật mang phong cách Chăm muộn còn sót lại duy nhất, được phát hiện ở khu vực miền Trung Việt Nam.

Theo tài liệu khảo cổ ở Bình Định, nguồn gốc pho tượng Phật lồi ở chùa Linh Phong là do ngày trước có một số ngư dân ở trên đảo trong lúc đang canh tác trên núi Phương Mai đã phát hiện. Pho tượng kỳ lạ nằm sâu dưới lòng đất được đào lên đem hiến cho nhà chùa. Người dân Nhơn Hải từ khi có được pho tượng kỳ lạ này đã gọi chùa Linh Phong là chùa “Phật lồi”. Người dân quan niệm tượng Phật đào được từ dưới lòng đất thường rất linh thiêng (!). Hiện nay cứ vào các ngày rằm, lễ tết, người dân trên đảo lại lên chùa thắp hương cúng vái, sau đó “xin bùa” tượng tu sĩ. Họ dùng bột phấn màu đỏ bôi vào tấm bia sau lưng tượng tu sĩ, sau đó dùng giấy bổi áp vào in ra 11 dòng chữ bí hiểm ở sau lưng bức tượng rồi mang về treo trong nhà để trừ tà ma...(!)

Các nhà nghiên cứu cho rằng tượng Phật lồi này rất có giá trị về văn hóa, khảo cổ, nhưng có lẽ cần thêm nhiều thời gian và công sức để các nhà nghiên cứu tìm hiểu thêm. Điều rất cần hiện nay là làm sao bảo vệ và gìn giữ bức tượng quý hiếm này, nếu không bức tượng dễ “không cánh mà bay”.