Trong cuộc đời thân mẫu Tổng thống Mỹ Barack Obama có rất nhiều điều mà mọi người chưa từng biết đến. Ngay cả bản thân ông Obama, trong một lần tâm sự với một người bạn làm báo cũng thốt lên: "Khi tôi nghĩ về mẹ tôi, tôi thường không hiểu được bà ấy là người như thế nào, bà ấy tin tưởng vào điều gì? Tôi nghĩ cuộc đời bà ấy là không bao giờ ngơi nghỉ. Bà luôn luôn đi tìm cái gì đó, không bao giờ an phận ở yên một chỗ".

Bà Stanley Ann Dunham thời trẻ.


"Bà ấy rất mau nước mắt. Gặp chuyện gì bà cũng khóc được, kể cả một cuốn phim buồn hay một hoàn cảnh đáng thương. Bà ấy rất giỏi giang, thức dậy từ rất sớm, cưỡi xe gắn máy đi ra đồng làm những việc nặng nhọc để nuôi con cái. Làm nghiên cứu, bà rất có trách nhiệm và sâu sắc. Bà nhìn thấy tận cốt lõi của vấn đề và truy tận nguồn gốc của nó" - nhận xét của Maya Soetoro-Ng, con gái bà và là em cùng mẹ khác cha của ông Obama hiện đang sống ở Indonesia.

Các nhà viết tiểu sử thì ngắn gọn: "Stanley Ann Soetoro là một bà mẹ tuổi teen, về sau lấy được bằng tiến sĩ nhân chủng học; là một phụ nữ da trắng vùng Trung Tây nước Mỹ nhưng rất yêu cuộc sống tại Indonesia; một bà mẹ luôn nghĩ đến làm việc và làm việc; nhưng bà cũng là một phụ nữ lãng mạn, yêu nhiều và cũng được yêu…".

Riêng đối với ông Obama, mẹ của ông chính là người có ảnh hưởng lớn nhất trong cuộc đời. Mẹ ông là nguồn động viên, là "lá bùa hộ mệnh" trong những thành công về chính trị sau này của ông. Nhiều người Mỹ đã ủng hộ ông không phải vì họ tin rằng ông có khả năng làm được những điều ông nói mà là vì họ quý trọng những tư chất ở ông - chúng có được nhờ mẹ ông.

Người con gái mang cái tên con trai
Stanley Ann Dunham - tên cúng cơm của thân mẫu ông Obama - sinh năm 1942, chỉ sớm hơn bà Hillary Clinton có 5 năm, là con gái của một người buôn bán đồ gỗ. Đó là giai đoạn lịch sử nước Mỹ đầy căng thẳng do chiến tranh, kỳ thị và mất niềm tin vào sự dị biệt. Cha mẹ đặt cho bà cái tên Stanley đầy nam tính là vì họ mong một đứa con trai nhưng lại sinh ra con gái. Sự kỳ thị nam nữ này đã khiến Ann phải chịu đựng suốt những năm học phổ thông.

Trong cuộc đời mình, bà có đến 4 cái tên và mỗi cái tên là hiện thân một giai đoạn của cuộc đời. Trong thời gian đầu mang tên Stanley, bà phải theo gia đình dời chỗ ở đến 5 lần, từ bang Kansas đến bang California rồi Texas và Washington, trước khi bà bước sang tuổi 18. Stanley theo học trung học ở Washington, học thêm lớp nâng cao về triết học và thường xuyên lui tới các quán cà phê ở Seattle. "Bà ấy là một cô gái thông minh, ít nói, hay quan tâm đến tình bạn và những vấn đề thời sự" - Maxine Box, một người bạn thân thời trung học kể.

Thế rồi sau khi Stanley tốt nghiệp trung học, gia đình lại di chuyển thêm một lần nữa, và lần này đến tận thành phố Honolulu, bang Hawaii. Hawaii lúc đó mới thành một bang của nước Mỹ, còn hoang sơ và nhiều cơ hội phát triển. Bố bà Stanley nghe bạn bè nói ở đó có nhiều mối làm ăn mới nên đã đưa gia đình đến đó. Thế là Stanley đành đi theo gia đình và ghi danh vào học Đại học Hawaii.

Mối tình đầu và Barack Obama con ra đời
Ở trường đại học, Stanley bắt đầu sử dụng cái tên mới là Ann, và bà đã gặp gỡ ông Barack Obama Sr. trong một lớp học tiếng Nga. Ông Obama cha là một người da đen gốc Phi đầu tiên dự học tại trường Đại học Hawaii. Ông được mời đến nói chuyện tại nhà thờ và được một số tờ báo địa phương mời phỏng vấn. "Ông ấy có một tính cách rất thu hút. Mọi thứ toát ra từ người ông đều đáng thuyết phục, kể cả một cử chỉ nhỏ nhặt" - Neil Abercrombie, nghị sĩ bang Hawaii, một người bạn thời đi học của ông Obama cha nhớ lại. Ông nhanh chóng thu hút rất đông bạn bè ở trường đại học. Họ nói đủ thứ chuyện, ồn ào và náo nhiệt. Duy chỉ có một cô gái lặng lẽ, ít nói thì ngồi riêng ra một góc phòng, ra vẻ không chú ý lắm đến "nhân vật trung tâm". Thế mà hai người đã âm thầm hẹn hò với nhau khiến cho mọi người phải ngạc nhiên.

Rồi vài tháng sau khi hai người gặp nhau, Ann đưa chàng trai da đen của mình về gặp cha mẹ và sau đó, hai người làm đám cưới ở thị trấn Maui, vào ngày thứ năm 2/2/1961, khoảng 3 tháng sau khi Ann mang thai Barack Obama con. Họ làm đám cưới trong âm thầm, lặng lẽ, bạn bè không ai được mời dự và cũng chẳng được thông báo. Thời đó, việc một thiếu nữ da trắng mới 18 tuổi như bà Ann lấy chồng da màu như ông Obama là một chuyện rất khó xảy ra. Chính vì thế mà khi bạn bè của bà ở Washington nghe được tin bà đã lấy chồng thì tất cả đều bị "sốc". Ann rời trường đại học chỉ sau một học kỳ đầu. Tháng 8/1961, Barack Obama con ra đời.

Ngôi trường Tiểu học Franciscus Assisi, nơi Obama theo học thời nhỏ ở ngoại ô Jakarta.
Giai đoạn này, bà Ann thường được mọi người gọi bằng cái tên mới - bà Barack H. Obama. Tuy nhiên, cuộc hôn nhân này xem ra cũng chẳng tồn tại được lâu, vì khi Obama con 1 tuổi thì cha ông để mẹ con ông ở lại Hawaii để đến Harvard học lấy bằng tiến sĩ kinh tế. Sau đó, ông quyết tâm thực hiện ước nguyện quay trở về quê cha đất tổ ở Kenya để giúp một tay tái thiết đất nước. Đáng lẽ ông có thể mang vợ con theo nhưng ngặt nỗi ở quê hương Kenya xa xôi ông cũng có một cuộc hôn nhân trước. Vì vậy, bà Ann đành phải ôm con ở lại Hawaii. Tháng 1/1964, bà nộp đơn ly dị ông Obama.

Đất nước Indonesia vẫy gọi
Khi Obama con được 2 tuổi, bà Ann quay trở lại trường đại học, tiếp tục việc học và dự định lấy bằng cử nhân sau 4 năm. Điều kiện cuộc sống rất khó khăn và bà đã phải rất vất vả, nhờ đến cả sự giúp đỡ của cha mẹ để nuôi nấng Obama con. Và một lần nữa, bà Ann lại yêu một sinh viên ngoại quốc học cùng Trường đại học Hawaii. Người này tên là Lolo Soetoro, người Indonesia. Soetoro là người dễ tính, vui vẻ và sẵn sàng dành hàng giờ chơi cờ với ông Obama cha và chơi đùa với cậu bé Obama. Vì vậy, khi ông Soetoro đưa ra lời cầu hôn vào năm 1967, bà Ann đã nhận lời và hai mẹ con khăn gói theo ông về Indonesia. Cả hai mẹ con rất ngỡ ngàng khi lần đầu tiên đặt chân lên một vùng đất xa lạ. Trong quyển hồi ký của mình sau này, Obama con đã kể lại: "Vừa bước chân ra khỏi máy bay là cảm nhận ngay cái nóng như thiêu như đốt, hầm hập như lò bánh mỳ". Obama bám chặt lấy tay mẹ, quyết…bảo vệ bà!

Indonesia vào giai đoạn cuối thập niên 60 thế kỷ XX đang chuyển sang chế độ do ông Suharto lãnh đạo. Đất nước kém phát triển, lạm phát phi mã đến 600%, mọi thứ đều khan hiếm, đắt đỏ. Bà Ann và con trai là 2 người ngoại quốc đầu tiên đến sống ở vùng ngoại ô Jakarta nghèo khó này. Obama con đã phải lăn lộn làm quen với môi trường sống mới, làm đủ trò để kết bạn với lũ bạn hàng xóm cùng trang lứa.

Sau khi đã ổn định chỗ ở, bà Ann cho con đi học tại một ngôi trường Thiên Chúa giáo có tên gọi là Trường tiểu học Franciscus Assisi. Obama ngay lập tức trở thành tâm điểm chú ý không chỉ vì cậu là người ngoại quốc mà còn vì cậu bụ bẫm hơn tất cả học sinh địa phương. Cậu ăn những món ăn thuần túy địa phương một cách ngon lành, cùng lũ bạn chơi đá bóng và trèo cây hái trái, chơi đùa vui nhộn. Bọn trẻ địa phương gọi cậu bằng biệt danh "thằng da đen" (Negro) cậu cũng không để ý.

Trong khi bà Ann càng ngày càng thích nghi với cuộc sống tại địa phương, ngày càng biến mình thành người Indonesia, còn ông Soetoro ngày càng thăng tiến trong một công ty dầu hỏa của Mỹ, nhờ đó ông đã chuyển gia đình đến ở một khu phố khác. Cuộc sống không quá vất vả, nhưng bà Ann luôn cảm thấy nhàm chán vì phải theo chồng đi dự tiệc tùng liên miên, tại đó cánh đàn ông thì ăn uống ồn ào, chơi gôn thả cửa, còn cánh đàn bà thì nhao nhao than phiền về “bọn người hầu Indonesia”. Cuộc sống vợ chồng vì thế mà ngày càng trở nên xa cách. Ann nhận việc dạy học tiếng Anh tại Đại sứ quán Mỹ. Cả nhà luôn thức dậy trước bình minh. Cứ 4 giờ sáng là bà đến phòng con trai để dạy con học tiếng Anh, vì bà không kham nổi việc cho con đi học ở trường quốc tế ưu tú. Và sau 2 năm học tại trường Franciscus Assisi, Obama được chuyển đến một trường công của nhà nước để gần nhà hơn.

Theo cách riêng của mình, bà Ann luôn cố gắng để bù đắp sự thiếu vắng cộng đồng người da đen trong cuộc đời con trai mình. Bà Ann thường đi làm về muộn, đến tối, và thường mang về cho con trai nhiều quyển sách viết về phong trào đấu tranh vì quyền công dân và những đĩa hát của ca sĩ da đen Mahalia Jackson. Bà mang về cho con gái (Soetoro sinh năm 1970) rất nhiều búp bê đủ các màu da, sắc tộc, như da đen, da đỏ, người châu Á, người châu Âu,… Quan niệm về hòa hợp sắc tộc của bà thật giản dị. "Bà ấy tin rằng bên dưới lớp da của mình tất cả mọi người về cơ bản đều như nhau" - ông Obama kể về mẹ mình. Soetoro-Ng cười vui: "Chúng tôi cứ như một hợp chủng quốc thu nhỏ vậy".

Trở về Hawaii
Năm 1971, khi Obama con mới 10 tuổi, bà Ann đưa con trở về Hawaii sống với ông bà ngoại. Bà nhờ cha mẹ giúp đưa cháu đến học tại trường danh giá nhất Honolulu là trường Punahou, theo diện học bổng. Sau này, ông Obama kể về quyết định đó, cho rằng đó là một quyết định rất khó khăn đối với mẹ, và nó cho thấy bà rất coi trọng vấn đề giáo dục cho con. Sự xa cách với con trai khiến bà không thể yên tâm và vì vậy chỉ một năm sau bà đã quyết định quay trở về Hawaii ở bên cạnh con trai, mang theo cả con gái Soetoro-Ng, còn ông Soetoro thì ở lại Indonesia. Bà ghi danh theo học thạc sĩ Nhân chủng học tại Đại học Hawaii để có điều kiện nghiên cứu về nhân chủng học.


Barack Obama (trái) và em gái Soetoro-Ng thời trung học năm 1979.

Và cũng giống như với ông Obama, Ann chủ động nộp đơn ly dị vào năm 1980. Họ vẫn là bạn của nhau, nhưng Ann giành trọn quyền nuôi con, không cần ông Soetoro trợ giúp.

Indonesia đúng là một thiên đường về nhân chủng học. Đất nước với hơn 17.500 hòn đảo lớn nhỏ này có dân số 230 triệu người sử dụng hơn 300 ngôn ngữ khác nhau, văn hóa thì đa dạng và phong phú vô cùng: gồm Phật giáo, Hindu, Hồi giáo, văn hóa Hà Lan. Indonesia thu hút tất cả những ai quan tâm về nhân chủng học - và đó là lý do bà Ann rất yêu cuộc sống tại đây. Vì vậy, chỉ sau 3 năm sống với con ở Honolulu, Ann quay trở lại Indonesia để theo đuổi việc nghiên cứu và lấy bằng tiến sĩ ngành nhân chủng học. Lúc này Obama đã 14 tuổi, quyết định không theo mẹ mà ở lại Hawaii, vì ông thích cuộc sống tự lập đã được ông bà ngoại dạy cho.

Ở Indonesia, bà Ann mang một cái tên mới là Ann Dunham Sutoro. Bà được mọi người xem là người phụ nữ phi thường: một bà mẹ Mỹ da trắng có 2 đứa con đa sắc tộc lại theo đuổi một sự nghiệp. Bà lại phải dậy thật sớm để làm việc nặng nhọc nhằm kiếm sống và theo đuổi ước mơ lấy bằng tiến sĩ. Bà cũng rất cảm thương những người phụ nữ Indonesia nghèo khổ, vì vậy bà thường hay giúp đỡ họ đủ mọi thứ trong cuộc sống, giúp họ những khoản tín dụng nhỏ để họ tự vượt khó, kể cả dạy họ học tiếng Anh để tìm kiếm cơ hội vươn lên tốt hơn. Theo lời ông Obama bộc bạch thì chính người mẹ đã xây dựng cho ông một lý tưởng về hòa hợp sắc tộc tuy giản dị mà vô cùng sâu sắc.

Bà Ann trở về Hawaii vào năm 1984, sau hơn 1 năm ở Indonesia, và bắt đầu những chuyến đi đi về về giữa Hawaii và Indonesia. Cuối cùng thì bà Ann cũng lấy được bằng tiến sĩ nhân chủng học vào năm 1992. Hai năm sau, mùa thu năm 1994, bà đổ bệnh khi đang ở cùng bạn bè ở Indonesia. Khi quay về Hawaii, bà mới biết mình mang căn bệnh ung thư khó chữa. Bà qua đời vào ngày 7/11/1995. Trước khi qua đời bà còn kịp đọc và nhận xét bản thảo một quyển hồi ký của con trai.

Khi mẹ mất, Soetoro-Ng đã lục trong mớ đồ đạc hồi môn để tìm kiếm "Câu chuyện của Ann" - quyển hồi ký mà bà vẫn thường muốn viết về cuộc đời nhiều bôn ba của mình - nhưng rốt cuộc cô chỉ tìm được có 2 trang khởi đầu cho một câu chuyện đời. Sau này, ông Obama rất ân hận vì đã không ở bên cạnh mẹ vào những giờ phút chót. Ông đã mang tinh thần của "mẹ Ann" vào trong các chiến dịch tranh cử, mà nhờ nó ông đã luôn giành chiến thắng

An Châu - Q.Vương (tổng hợp)