Lễ Hội

[HellBoy]

Lễ Hội

Trong phần này mình sẽ post các lễ hội của các dân tộc , vùng miền .

Lễ hội đâm trâu: Bức thông điệp cầu an

Trong các lễ hội mang tính cộng đồng, người Cơ Ho Lâm Đồng nói riêng và người thiểu số Tây Nguyên nói chung thường tổ chức đâm trâu với ý nghĩa hiến sinh để cầu an.

Trong lễ đâm trâu, ngoài con vật hiến tế (trâu) còn có một "cây linh hồn" khác được gọi là gùng lgang stàng liep (cây nêu) với tục lệ bôi máu con vật hiến tế được hiểu như là một thông điệp cầu an gửi đến các thế lực siêu nhiên, nhất là thế lực siêu nhiên thuộc tuyến thần ác.

Sau lễ rửa chân trâu, lúc koi me (lúa mẹ) ngậm sữa là lúc dân làng chuẩn bị cho ngày hội sapu (ăn trâu) tạ ơn thần linh. Hội đồng già làng họp lại để lên danh sánh khách mời ở những buôn xa bản gần. Hội đồng này cũng chuẩn bị cho sự hòa giải những mâu thuẫn và đôi khi còn có cả những mối hận thù giữa các thành viên trong cộng đồng mình và giữa cộng đồng mình với các cộng đồng khác.

Còn những người phụ nữ thì ngồi vào khung dệt chuẩn bị cho mình bộ váy rực rỡ nhất. Và có lẽ công phu nhất vẫn là việc chuẩn bị cây nêu, dài khoảng hai, ba chục mét.

Mỗi lần sapu diễn ra thì tất thảy đàn ông, đàn bà, người già, trẻ nhỏ đều không được ngủ. Những ché rượu cần được xếp quanh vòng cây nêu. Bên cây nêu, những thù hận phải được gột rửa, những hiềm khích phải được xóa bỏ. Bởi, cây nêu đã nói thay lời già làng rằng cuộc sống này phải có tình thương yêu.

HELLBOY (st).

[HellBoy]

Lễ hội bản Hẹo

Bản Hẹo nằm ngay thị xã nên những ngôi nhà sàn có vẻ khang trang, nhấp nhô mái ngói đỏ. Phụ nữ ăn mặc thật đẹp, vẫn là trang phục truyền thống nhưng được may bằng vải nhung mịn màng, màu sắc tươi sáng và có ít nhiều biến tầu. Những búi tóc được chải bới đẹp đẽ, chiếc trâm bạc lấp lánh như nắng. Dưới chân nhiếu người là giày da cao gót. Đàn ông ăn mặc giống người Kinh, nếu người dẫn đường không nói, tôi đã tưỡng họ là người Kinh vào đây chơi.

Dân bản tụ tập ở bãi sân rộng. Sự có mặt của người lạ không làm họ chú ý lắm, dường như họ khá quen với sự lui tới của du khách muốn tìm hiểu về nét sinh hoạt của dân miền cao.

Một cành cây khá lớn mới chặt lá còn xanh tươi cắm giữa sân, nếu không tình cờ nhìn xuống dấu đất mới đào xới tôi đã tưởng đó là một cây nhỏ. Những tờ giấy màu xếp hình ngộ nghĩnh mặc vào nách lá. Tôi nhận ra trò chơi hái hoa dân chủ.

Bất kể bạn là ai, nam hay nữ, quen hay chưa quen... chủ nhà sẽ hỏi bạn có chồng (hoặc vợ) chưa? Cha mẹ thế nào? Bao nhiêu anh chị em? Họ hàng ra sao? Đông bạn bè không?... Bạn cứ thật thà kể, thế là... chén này xin chúc người cha đáng kính của bạn, cạn nhé! Chén này chúc bà mẹ đáng yêu của bạn, cạn nhé! Chén này chúc ông chú dễ mến của bạn, cạn nhé! Chén này... Ai có thể từ chối được những lời chúc hiếu khách như vậy?

Tôi đến bản với sự hồi hộp tràn đầy. Tôi không biết uống. Thôi thì tôi sẽ nói... mình thân cô mồ quả trên đời và nhắm mắt uống đại một chén cho chính bản thân mình. Lạy trời rằng cái chén đừng to quá và lạy trời rằng rượi sẽ loãng thôi.

Một điều buồn cười là trong trò chơi kéo co đòi hỏi sức vóc, phe thắng luôn là nữ. Thật lạ mắt khi nhìn những người phụ nữ váy áo đỏm dáng lại giật bay sợi dây thừng khiến những người đàn ông ngã chổng chân lên trời.

Trò chơi cướp cờ càng ngộ nghĩnh hơn. Một đoạn tre cắm xuống, một cái khăn piêu hoặc khăn len vắt qua, vậy là có cả cột lẫn cờ. Bên này nam, bên kia nữ, từng cặp co chân lên cò cò đến cướp cờ, có khi hai tay vươn tới cùng một lúc, tay này giật cờ, tay kia... nhổ luôn cột.

Hái hoa dân chủ, kéo co, cướp cờ... những trò chơi thật giản dị và thú vị tôi từng say mê thuở nhỏ. Điều đáng nói là những trò chơi này đang được chơi bởi những người tuổi trung niên, có cả cụ già. Bất chấp thời gian in dấu trên mặt họ, tôi nghe tiếng cười hồn nhiên thơ trẻ rộn ràng khoảng sân mấp mô đất sỏi một ngày xuân. Họ vui chơi hết mình, reo hò cổ động hết mình và uống cũng hết mình. Tôi nhìn thấy quanh chum rượu cần có cả cụ bà và những em nhỏ tuổi tiểu học.

Còn những điệu múa dân tộc Thái rất lạ thấy giới thiệu trên ti vi? Điệu múa có khăn Piêu e ấp choàng quanh cổ? Khăn piêu trùm đầu duyên dáng rủ xuống những nét hoa văn ngang trán? Nào quạt, nào tre gõ... nào những nhịp lắp hông uyển chuyển xao động lòng người?

Những điệu múa ấy giờ trở thành của quý hiếm - người dẫn đường trả lời - Bây giờ, vào dịp có khách quý đến hay ngày lễ quan trọng thì mới được tổ chức.

Nhưng rồi tôi cũng gặp một trò chơi lạ - Một bàn tay kéo tay tôi "uống nhé, uống với dân bản cho vui nào". Tôi ra hiệu không biết uống, lòng hồi hộp. Trái với lo lắng của tôi, tiếng cười thông cảm vui vẻ vang lên và vẫn giọng ấy, phát âm tiếng Kinh rất chuẩn "chơi ném còn không?".

Còn là một cái gối bằng vải màu sặc sỡ nhỏ bằng bàn tay cột một sợi dây thắt vài gút cũng bằng vải màu sặc sỡ lua tua. Tôi cầm sợi dây quy vài vòng trước khi tung nó qua hàng người phía bên kia. Một chuỗi cười rộ lên, quả còn của tôi rơi bịch giữa sân, thì ra tôi quay không đúng chiều.

Hai hàng người đối diện nhau ở hai mép sân, tung những quả còn lên không trung, lượn những dải màu bay bay trước khi được người bên kia chụp lấy. Người ta nói nếu cô gái thích chàng trai nào thì chụp lấy quả còn của anh. Nhưng làm sao biết được quả còn nào là của người mình thương giữa vô số quả còn đan chéo vào nhau như cầu vồng giăng giữa trời? điều này có lẽ chỉ trái tim mới có thể trả lời.

HELLBOY (st).

[HellBoy]

Lễ hội Bà Đen

Núi Bà Đen cách thị xã Tây Ninh 11km, có diện tich rộng 24km2 gồm 3 ngọn núi tạo thành: Núi Heo, Núi Phụng và Núi Bà cao 986m là ngọn núi cao nhất Nam Bộ. Nơi đây có nhiều chùa chiền, hang động đẹp, phong cảnh hữu tình.

Nói đến núi Bà Đen, người ta nghĩ ngay đến Linh Sơn An Phước tự (chùa Hang), Linh Sơn Tiên Thạch tự, Dốc Thượng, động Huyền Môn, động Thanh Long, động Ma Ha, hang Gió, hang Ong Hổ... Nhiều huyền thoại, truyền thuyết kể về Bà Đen nhưng phổ biến truyền tụng trong dân gian là truyện Lý Thị Thiên Hương.

Truyện kể về một đôi trai tài gái sắc ở vùng Quang Hóa (nay là huyện Tràng Bảng) nguyện ước đính hôn. Chàng trai tên là Lê Sĩ Triệt, người con gái tên là Lý Thị Thiên Hương. Giữa buổi loạn ly, chàng Triệt lên đường tòng quân cứu nước, nàng Hương ở nhà thủ tiết chờ chàng. Trong một lần lên núi lễ Phật, nàng bị bọn cướp hãm vây bức hiếp. Không để thanh danh hoen ố, nàng chống trả quyết liệt và nhảy xuống vực sâu quyên sinh. Dân gian truyền rằng nàng Hương rất hiển linh, đã báo mộng cho vị sư trụ trì tại chùa trên núi đem thi hài nàng về mai táng. Với những quan binh đi đánh giặc hoặc dân tình lên núi làm ăn chẳng may bị lạc thường được nàng báo mộng chỉ đường ra khỏi rừng rậm, non cao. Vì vậy trong vùng lập đền thờ Bà trên núi. Từ đó có tên là núi Bà Đen.

Hội Xuân núi Bà hàng năm thường kéo dài suốt cả tháng Giêng Âm lịch nhưng chính lễ Vía Bà là đêm 18 và ngày 19. Ngoài ra còn một lễ Vía vào ngày mồng 6/5 Âm lịch. Trước ngày chính lễ những vị trụ trì Điện Bà tiến hành lễ "Mộc Dục" (Tắm Thánh) vào lúc nửa đêm,ánh sáng trong nội điện lúc này được giảm tối đa. Lễ tắm Bà với 3 lần khăn lau (phải dùng toàn khăn mới), khăn phải đực xông hương, tắm Bà bằng nước thơm nấu các loại hoa: Sen, lài, sứ, quế... do các lễ sĩ dâng lên. Lễ sĩ là những thiếu nữ được chia thành cặp trong các bộ xiêm y đẹp lộng lẫy như công chúa thuở xưa, chân bước nhẹ, nhịp nhàng "đăng đài" theo bộ "chữ Tâm" trong tiếng nhạc lễ qua các làn điệu Xuân, Đảo Nam Bộ.

Núi Bà Đen từ lâu là biểu tượng của mảnh đất và con người Tây Ninh. Từ thuở xa xưa, núi Bà là vị trí chiến lược, là điểm tựa và nơi luyện tập quân sĩ của những anh hùng khai phá và gìn giữ đất Tây Ninh như Quan lớn Trà vong Huỳnh Công Giản, Tướng quân Võ Văn Oai, Nghĩa quân Trương Quyền kháng Pháp... [...]

Lễ hội Bà Đen không chỉ là sự tự do tín ngưỡng tôn giáo mà còn biểu hiện đậm đà bản sắc dân tộc, đồng thời cũng là nơi vui chơi, cắm trại, sinh hoạt truyền thống của thế hệ trẻ không những ở Tây Ninh mà khu di tích LS-VH Núi Bà mỗi năm nhất là dịp xuân về thu hút hàng triệu lượt du khách trên phạm vi cả nước và khách du lịch.

(Theo Quốc Kỳ - Thành Thái)

HELLBOY

[HellBoy]

Lễ hội bơi Đăm

Từ bao đời nay câu ca "Bơi Đăm, rước Giá, hội Thàỵ.." đã in đậm trong tâm trí mỗi người dân trong vùng và cả nước, bởi nó mang một đặc điểm riêng biệt độc đáo. Rất nhiều hội làng có bơi chải, nhưng phần lớn thuần tuý là trò đua tài, giải trí, còn ở hội Đăm bơi chải là mô phỏng cách đánh giặc bằng thuỷ quân của danh tướng Bạch Hạc Tam Giang Đào Trường từ thời vua Hùng Huệ Vương (Hùng Vương thứ 16). Khi giặc phương Bắc xâm lược nước Văn Lang, Hùng Duệ Vương vời thổ lệnh Đào Trường bàn kế đánh giặc, ông tâu rằng "nên đón đường thuỷ mà đánh". Nhà vua giao cho ông thống lĩnh thuỷ quân, chỉ một trận đã dẹp tan giặc.

Sau đó thổ lệnh Đào Trường còn chỉ huy quân đội đánh tan quân giặc phương bắc lần thứ 2. Sau khi thắng trận ông giao cho em là Thạch Khanh chỉ huy quân đội. Còn thuyền ông theo dòng sông nhỏ về hóa thân tại cửa sông. Đó là khúc sông Nhuệ tại làng Đăm, xã Tây Tựu bây giờ. Nhà vua phong cho ông là Thượng đẳng phúc thần: dân làng Đăm lập miếu thờ ông từ đó. Ngoài ra vua còn cho phép 171 làng khác lập đền thờ Bạch Hạc Tam Giang Đào Trường.

Bơi Đăm nổi tiếng từ lâu đời liên quan đến việc luyện thủy quân của thần Bạch Hạc Tam Giang Đào Trường. Hội dễn ra từ ngày 9 đến 11-3 âm lịch trên khúc sông Nhuệ cũ, nơi đức Thánh hoá thân, từ Thuỷ toạ cạnh Đình Đăm đến Miếu thờ Đức thánh.

Cuộc thi được cả 2 thôn tham dự, thuyền mỗi thôn có biểu tượng riêng và trai bơi mang sắc phục khác nhau.

Làng Đăm tức xã Tây Tựu bây giờ xưa kia còn nổi tiếng với nghề trồng rau, có lò đánh vật rất tài tình trong khu vực và đất nước. Chẳng vì thế mà câu ca:

Làng Đăm có hội bơi thuyền
Có lò đánh vật, có miền trồng rau

Làng Đăm là vùng đất trồng rau nổi tiếng ở ngoại thành Hà Nội để cung cấp cho nội thành, các vùng lân cận và chế biến xuất khẩu như rau cải, rau muống, bắp cải, cà chua, đậu cô-ve, khoai tây... mùa nào thức nấy. Về Tây Tựu những năm trước đây bạt ngàn cánh đồng rau xanh, hay mùa dưa lê trái thơm to ngọt vào dịp mùa hè. Vài năm nay nhân dân Tây Tựu trồng rau thưa thớt và họ tập trung vào trồng hoa, nào là hồng nhung, cúc Đà Lạt, lay-ơn... bạt ngàn trên trời, dưới hoa. Cuộc sống của làng đã thay da đổi thịt.

(Theo Minh Phương)

HELLBOY

[HellBoy]

Lễ hội đền Ba Xã

Đền nay ở Minh Đức, huyện Ứng Hòa, tỉnh Hà Tây người dân vẫn có thói quen gọi con trâu là con nghé cho dù con trâu đó đã làm "cha" làm "mẹ", chân đã bại, răng đã long không thể kéo cày. Theo như lời kể của các bậc cao niên: Xa xưa, vùng này là rốn nước đồng chiêm, nghiệp canh nông cả năm chỉ ở một mùa mà vẫn bấp bênh. Cư dân đói nghèo xơ xác trên đồng trắng, nước trong. Cho tới khi có người họ Mạc, tên gọi là Trâu Trắng ra dạy dân khoanh vùng ngăn nước và trồng các giống lúa thích ứng theo từng mùa vụ. Kết quả là dân được ấm no, quần cư trở nên phồn thịnh và trù phú. Khi ông qua đời, nhớ công ơn ấy, nhân dân trong vùng quyên tiền, góp sức lập đền thờ và tôn ông làm đức thành hoàng và cũng từ đấy người dân địa phương có thói quen kỵ huý tên gọi: Trâu.

Đền thờ đức thánh Mạc Trâu đặt ở nơi trung tâm của năm thôn: Thịnh Cầu, Thịnh Bằng, Thịnh Thần, Thịnh Thượng và Thịnh Hạ. Mặt đền nhìn về hướng đông, trông ra mặt hồ sen rộng bát ngát. Hai bên tả hữu đền, bên là chi lưu của dòng sông Nhuệ, bên là đường cái quan uốn khúc như con rồng, con rắn lượn quanh. Đền có kết cấu mặt bằng theo kiểu "nội công ngoại quốc". Từ đường lớn đi vào qua tam quan là con đường vỉa gạch nghiêng đưa ta đến sân chầu. Hai bên đường, dưới bóng cây cổ thụ, có bày nhiều trâu đá, ngựa đá, voi đá và chó đá trông vừa uy nghiêm vừa dân dã. Chính điện khang trang chia làm ba lớp, nên thường được gọi nôm là tam cung. Trên các vì kèo, chắn gió, đặc biệt là cửa võng được chạm trổ tinh vi bằng nhiều họa tiết như: tứ linh, hoa lá, cá vượt Vũ Môn... Nội cung bày bài vị đức thành hoàng và năm bát nhang thờ của năm làng cùng nhiều đồ tế khí: tàn lọng, bát bửu, xà mâu và kiệu rước...

Hai bên chính điện, cùng trông ra sân chầu là hai dãy nhà năm gian, ứng với năm thôn dùng làm nơi tiếp khách và nhận lễ trong mỗi kỳ lễ hội...

Đền Ba Xã tứ mùa bát tiết hương bay. Song nhộn nhịp tưng bừng hơn cả là kỳ lễ hội thường niên 12 tháng 6. Và như đã thành lệ, cứ năm năm một kỳ mở lễ hội to. Để chuẩn bị cho mỗi kỳ lễ hội, người năm thôn ở Minh Đức nuôi năm con nghé. Trước ngày lễ hội các con nghé được dắt đến thi. Con nào vào giải thì được chọn để hôm sau mở hội giết thịt tế thần và chia đều để năm thôn thụ lộc. Ngày khai hội 12 tháng 6, từ sáng sớm, làng thôn đã rộn rã, tưng bừng. Người của năm thôn trống giong cờ mở, kiệu rước đưa thần thánh thờ trong bản hạt thôn mình về đền dự hội. Sau khi cả năm thôn, anh trước em sau đã tề tựu đông đủ, lễ rước nước bắt đầu. Vẫn theo thứ tự anh trước em sau, năm đoàn rước ra sông Nhuệ làm lễ rước nước. Đi đầu mỗi đoàn rước là đội cờ. Tiếp sau là đội nhạc, đội kiệu rước bát nhang hương án, và kiệu rước chum nước. Chum nước được quây quanh bằng vải trắng, miệng phủ vuông vải đỏ. Tới bờ sông năm thôn, mỗi thôn dùng năm chiếc chải ra giữa lòng sông lấy nước về làm lễ mộc dục.

Sau lễ mộc dục là lễ tế thần, lần lượt năm thôn làm lễ tế, tiếp sau là lễ tế của các dòng họ, các gia đình và khách thập phương. Trong khi ở chính đền long trọng diễn ra lễ tế, ở ngoài hồ ngoài bãi đền, diễn ra nhiều trò chơi sôi động như múa rồng, múa lân, chọi gà, đấu vật. Sôi nổi và cuốn hút người xem hơn cả là trò đập bị gạo và túm nước. Người ta treo nhiều bị gạo và túm nước lên một giá treo. Ai đập vào bị gạo thì được thưởng. Ai đập vào túm nước, túm nước vỡ ra bắn tung tóe vào người, khiến người xem xung quanh cười rộ lên.

Lễ hội đền Ba Xã đã từ lâu trở thành lệ của năm thôn: Thịnh Cầu, Thịnh Bằng, Thịnh Thần, Thịnh Thượng, Thịnh Hạ và dân chúng thập phương kéo về dự hội rất đông. Để phục vụ cho việc ăn ở của khách thập phương, nhiều người địa phương quần tụ gần đền dựng nhà, lập quán thành một nơi buôn bán sầm uất thời xưa. Chính vì lẽ đó mà ở gần đền Ba Xã ngày nay có một địa danh được gọi là: Phố Cống Thần.

HELLBOY (st).

[HellBoy]

Chọi trâu Đồ Sơn, một lễ hội dân gian độc đáo

Chọi trâu là hình thức sinh hoạt văn hóa xuất hiện từ lâu và riêng có ở Đồ Sơn, vùng ven biển thuộc thành phố Hải Phòng. Đã có giai đoạn khá dài bị gián đoạn nhưng sau khi khôi phục, lễ hội chọi trâu không ngừng được nâng cao và hoàn chỉnh dần. Những nét cơ bản của tập tục cũ gắn với quan niệm tín ngưỡng thể hiện lòng biết ơn những ngư dân đầu tiên có công lập tám vạn chài bên các cửa sông Lạch Tray và Văn Úc, khát vọng cuộc sống ấm no, hạnh phúc vẫn còn giữ nguyên. Bởi thế, mang đậm bản sắc và đầy đủ các nghi thức truyền thống dân gian: Rước kiệu và long đình, bát biểu; hành lễ tế thành hoàng làng, dùng trang phục cổ và nhạc cụ dân tộc, tặng thưởng cao chủ trâu và trâu thắng trong trận cuối cùng đoạt ngôi vô địch. Tuy nhiên, cũng có những cải biến nhằm thích ứng với hoàn cảnh mới. Trâu chọi không phân bổ tính theo suất đinh của các giáp mà huy động tiền đóng góp của những người tự nguyện, giao cho thành viên nhiệt tình và giàu kinh nghiệm tìm mua, nuôi dưỡng, huấn luyện. Có thể là của một hộ gia đình.

Sân đấu không phải là mảnh đất hẹp cũ, đã được đưa sang sân vận động thị xã rộng lớn kề liền đường 14, thu hút thêm đông đảo khách trong nước và khách quốc tế về xem hội. Thời gian thu gọn và chia hai vòng, tính đúng lịch âm, hằng năm cứ ngày 8 tháng 6 đấu loại và ngày 9 tháng 8 đấu chính. Việc làm lễ chuyển về đêm và từ buổi sáng là tiến hành chọi trâu. Thể thức hội sắp xếp bài bản và có trình tự. Trên lễ đài nổi bật bản thống kê số liệu kẻ đậm những thành tích trên mọi lĩnh vực của nhân dân địa phương. Chủ tịch chính quyền sở tại đọc lời khai mạc. Các tốp nam, nữ trình diễn điệu múa cờ "mở trận" vừa dũng mãnh vừa uyển chuyển. Tiếp đó, viên "dịch loa" đội nón chóp, mặc áo the, thắt bao lưng xanh, quần trắng, quấn xà cạp, điều hành các trận đấu. Trâu đã đưa sẵn ở hai phía cửa và dứt tiếng loa gọi được dàn máy âm thanh khuếch đại vang xa, người đánh trống khẩu cùng người nhảy múa và quản trâu dắt trâu ra sới. Đến một khoảng cách nhất định, họ cho trâu dừng lại, và rút dây mũi. Đôi trâu sẵn sàng nghênh chiến và lao ngay vào cuộc đọ sức. Như thế, là hội chọi trâu đang chuyển tới một hoạt động quy mô và đa dạng, phong phú hơn.

Năm 1998 đã là lần thứ 9 mở lại hội chọi trâu Đồ Sơn. Nhờ sự chỉ đạo chu đáo và linh hoạt của Ban tổ chức đầu tư một phần kinh phí mua trâu và thưởng khuyến khích cho trâu lọt vào vòng hai, tranh thủ nguồn tài trợ của hãng Sony tại Việt Nam, báo Hải Phòng, Đài Phát thanh-Truyền hình Hải Phòng và các đơn vị kinh tế khác trong nước tạo nguồn trao giải, số lượng trâu tham dự lên tới 28 con, nhiều nhất từ trước đến nay. Các phường Vạn Sơn, Ngọc Hải, Ngọc Xuyên, mỗi phường có 8 trâu cùng với phường Vạn Hương có 4 trâu đã qua vòng đấu thứ nhất. 14 trâu thắng là những trâu đực to khỏe và gan góc, có đặc điểm ngoại hình được chọn lựa kỹ; thuộc các dạng "cổ cò, đít nhót, đuôi trai", "nhỏ khoeo, kín móng", "hàm nghiêm, tóc tráp", "trường đùi, ngắn quản", "da đồng, lông móc"... Chúng xung trận quyết liệt, thường đánh miếng "dập" phủ đầu tiến công đối phương và miếng "cáng ngoài" hiểm hóc để dứt điểm, các tư thế tiến và lùi chịu đòn, tránh đòn khá nhanh và hoạt. Những cặp sừng vót nhọn, vót múi khế, vót ba cạnh thật lợi hại trong những cú đâm bổ và đón đỡ nảy lửa, va đập dữ dội. Phường Ngọc Hải từng năm lần giữ giải, phường Ngọc Xuyên lại có những trâu hay. Thật khó dự đoán kết quả. Tuy nhiên, giới chuyên môn và những người am hiểu trâu chọi nghiêng về khả năng chiếm giải của các trâu mang số 21, 17, 2 và 5.

Chung quanh trường đấu đã có rào sắt vững chãi bảo đảm an toàn. Đoạn đường lầy lội được tôn cao, rải nhựa dẫn vào bốn khán đài xây bê-tông thành các bậc và khoanh ô, đủ chỗ chứa hơn một vạn người. Theo kế hoạch, trước ngày hội chọi trâu, có các hoạt động giao lưu nghệ thuật và thả diều, thả đèn trời. Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn tưng bừng mùa thu này sẽ thêm đông vui ở khu du lịch có cảnh quan hấp dẫn của thành phố Hải Phòng.

(Theo Mặc Nghiêm)

HELLBOY

[HellBoy]

Đi Hội Chợ Viềng

Cứ đến độ xuân về, du khách các nơi lại nườm nượp đổ về trẩy hội Phủ Giày (ngày mồng 8 tháng Giêng), một trong những phủ thờ bà Chúa Liễu Hạnh trong ''tứ bất tử'' ở VN. Hội Phủ Giầy, ghé qua hội chợ Viềng là hội chợ cũng ở xã Kim Thái, huyện Vụ Bản (Nam Định) - nơi người xưa đã gọi là "địa linh, nhân kiệt". Sự độc đáo của chợ Viềng là mỗi năm họp chỉ có một phiên.

Chợ Viềng xưa và nay

Chợ Viềng họp cả ngày vào mùng 8 tháng Giêng âm lịch hàng năm, nhưng người ở xa thường về từ sớm, rậm rịch họp chợ từ 11, 12 giờ đêm hôm trước, cho đến sáng và hết cả ngày hôm sau. Khách đến từ khắp nơi, trong Nam ngoài Bắc, đông nhất vẫn là người nội tỉnh và kế đến là khách các tỉnh Nghệ An, Thanh Hoá đổ ra.

Ngày trước, khi chưa có điện, người bán hàng thắp một ngọn đèn dầu tù mù. Những món đồ cũ được bán chủ yếu là để cầu may chứ không để thu lợi như bây giờ. Ở đây người mua hoàn toàn tin tưởng vào người bán và qua chợ Viềng, con người càng thêm gắn bó với nhau.

Chợ Viềng bây giờ đã thay đổi rất nhiều cả ý nghĩa lẫn các loại hàng hoá. Rất ít những người bán đồ cũ, đồ cổ thực sự, phần lớn là những mẹt hàng sành sứ, đồng thau giả cổ bày bán ở những chỗ càng tối càng tốt....khiến nhiều người mua nhầm hàng hỏng.

Tiếng là "hội chợ" nhưng chợ Viềng không bán mua những sản phẩm ngoại lai cao cấp, hào nhoáng đắt tiền như ở các hội chợ tỉnh, thành phố lớn. Sản phẩm được đem ra mua bán ở đây chủ yếu là các cây trồng, vật nuôi: từ cây trồng để lấy gỗ, cây hoa cây cảnh, các loại cây ăn quả, thậm chí cả cây cà, cây chanh, cây ớt. Và sau nữa là đến các vật dụng sản xuất nhỏ của nhà nông. Người ta có thể tìm mua ở đây từ cái cày cái cuốc, đến các vận dụng nhỏ như đôi quang thúng, cái đòn gánh cùng trăm ngàn thứ vật dụng linh tinh khác.

Ngoài ra còn có thứ thực phẩm được người bán kẻ mua rất tưng bừng náo nhiệt. Ц#243; là thịt bê được thui vàng ươm nguyên cả con, bán rất nhiều dọc các ngả đường đi vào chợ. Có thể nói không ngoa rằng "Trên là trời, dưới là thịt bò bê". Khách mua ai thích phần nào có thể tuỳ chọn, mà giá lại rất phải chăng, hợp với túi tiền của "người nhà quê".

Mua, bán... cầu may

Nhiều năm nay, người dân quanh vùng vẫn đổ đến chợ Viềng. Họ đi cả gia đình, cùng nhau ngắm nghía hay trả giá mua một món đồ sứ... mới toanh nào đó. Quanh năm, họ sống trong một cuộc sống yên ả, nề nếp, đúng giờ giấc. Đến đêm chợ Viềng, nhịp sống của họ thay đổi hoàn toàn. Họ thức suốt đêm, đi ra khỏi nhà và hoà mình vào dòng người nửa quen nửa lạ. Đối với những người dân đơn sơ như vậy, chợ Viềng của họ vẫn còn mãi. Và chính họ mới là những người khách đích thực của chợ Viềng hàng năm.

Ở chợ phiên này có tục người bán không hề nói thách và người mua cũng không hề mặc cả - một nét đẹp đáng yêu chỉ phiên chợ này mới có. Hình như sự bán mua ở đây mang nặng một ý thức tâm linh nào đó - rằng người ta chỉ cần bán hoặc mua được một vật gì đó dù rất nhỏ thì người bán kẻ mua đều gặp nhiều may mắn tốt lành, và cả đôi bên đều cùng vui vẻ hỉ hả ra về. Chính vì vậy hội chợ Viềng ngày xưa còn có tên gọi là chợ Cầu May.

Khách thập phương về hội chợ phần lớn là do nghe danh tiếng của chợ Viềng mà về, nhưng phần đông vẫn là những người có gốc gác hoặc quê quán ở tỉnh Nam đi làm ăn xa nay nhớ đất Tổ, đất quê tìm về. Nên dù có xa mấy, tận bên kia Bình Dương, tận Sài Gòn lục tỉnh... cũng nhớ ngày về để dự hội.

HELLBOY (st).

[HellBoy]

Độc đáo hội chọi trâu Đồ Sơn

Bán đảo Đồ Sơn ngút ngàn những rừng thông, lồng lộng gió khơi xô sóng tràn vào những bãi cát mịn màng. Nơi hùng vĩ núi non kề liền mênh mông biển cả tạo nên cảnh sắc thiên nhiên kỳ ảo này có nhiều sự tích và những công trình kiến trúc cổ mang dấu ấn lịch sử. Đồ Sơn còn nổi tiếng với hội chọi trâu, một sinh hoạt văn hóa dân gian độc đáo.

Qua các truyền thuyết và thần tích ở Đồ Sơn thì những vị tổ đầu tiên lập nghiệp đã chọn nghề đánh cá. Trong cuộc đấu tranh sinh tồn thủa sơ khai, con người tự tìm một đấng quyền uy linh thiêng làm chỗ dựa. Giấc mơ gặp tiên ông xem cặp trâu chọi nhau trên bãi biển và vết tích "Điểm tước đại vương" là điềm lành cho các vạn chài ở đây. Họ tôn vinh thần chim biển trừ diệt loại cá kình hung dữ, giúp dân yên ổn làm ăn là thành hoàng. Hội chọi trâu tuyển chọn con vật thắng cuộc dâng hiến thần có từ thời xa xưa, và trở thành nguồn cội trong đời sống tâm linh người Đồ Sơn. Thời điểm chính mở hội là ở bước chuyển từ vụ cá nam sang vụ cá bắc, là lúc ngư nhàn ít mưa bão. Những đặc điểm vừa nêu lý giải sự khác biệt của hội chọi trâu Đồ Sơn với những loại hình lễ hội thường thấy.

Sau một thời kỳ bị gián đoạn, năm 1990, hội chọi trâu được khôi phục. Hàng chục nghìn người sở tại và các vùng lân cận đổ về chứng kiến và cổ vũ. Không tránh khỏi những lúng túng nhưng các nhược điểm đã được khắc phục dần. Phần lễ vẫn giữ những nét cơ bản. Các phường cử người dâng hương ở đền Nghè thuộc phường Vạn Hương, lấy nước giếng về thờ. Rồi rước kiệu bát cống và long đình, bát biểu, cờ, lọng dẫn trâu trình thần, dùng dàn nhạc bát âm đưa đường, và hành lễ tại đình làng. Trâu đoạt giải đem tới đình tạ thần. Những thủ tục rườm rà được tước bỏ. Phần hội có thay đổi cho phù hợp điều kiện và hoàn cảnh mới. Hai vòng đấu loại và đấu chính vào các ngày 8-6 và 9-8 lịch âm, được sắp xếp bài bản hơn. Sới chọi đưa sang khu đất rộng cạnh đường 14. Thời gian hội không kéo dài, chỉ gọn một ngày cho từng vòng đấu. Những người trực tiếp điều khiển và phụ trợ hội dùng trang phục cổ. Điệu múa "khai hội" cũng cải tiến với lối trình diễn biến hóa và đa dạng, giàu hình tượng chứ không đơn giản là những động tác tiến và lùi. Hội được bổ sung các hoạt động đua thuyền, biểu diễn nghệ thuật, chơi cờ tướng, thả đèn trời.

Lệ cũ Đồ Sơn là tính số trâu chọi theo đóng góp suất đinh của các giáp, kèm những kiêng kỵ khe khắt. Không giao trưởng giáp có tang nuôi trâu và không để phụ nữ chăn dắt trâu. Số trâu chọi ở Đồ Sơn thời trước nhiều nhất là 12. Nay, là các đơn vị kinh tế và một hộ hoặc vài hộ gia đình tự nguyện đảm nhiệm, ít vướng mắc trong những quy định gò bó. Chủ các trâu chọi không tính toán đơn thuần về kinh tế. Mục tiêu là hướng vào góp phần gìn giữ di sản của cha ông, tạo không khí hội hè vui vẻ và có trâu thắng là một vinh dự lớn. Tính vô tư, sòng phẳng, công khai và dân dã của hội chọi trâu là đặc điểm nổi bật. Xưa, chỉ có một giải duy nhất là khẩu xăm-phương tiện hành nghề biển, bây giờ thêm giải nhì, giải ba và giải tặng trâu đánh hay, phần thưởng quy thành tiền. Trâu chọi là con vật chủ yếu trong hội, không phải có một dòng riêng, một thứ hàng bán sẵn ở các chợ. Nói chung, trâu Việt Nam là loài thú lớn có nguồn gốc hoang dã, được thuần hóa vào hậu kỳ đá mới, cách ngày nay chừng bốn đến bốn nghìn năm trăm năm. Mua trâu chọi là cuộc săn lùng vất vả, gian truân. Đồ Sơn lưu truyền một bài văn vần mô tả 16 điều tỉ mỉ về đầu, mặt, trán, tai, sừng, hàm, tóc, khoang cổ, ức, các khoáy, khung sườn, mình, chân, đuôi, bụng, bộ phận giao phối và những thói quen bộc lộ khí chất bên trong của trâu, cố nhiên là trâu đực. Kiếm được trâu đủ các tiêu chuẩn đã đúc kết là rất khó. Ông Lê Bá Tuyền là tay sành chọn trâu, chú trọng ba điểm cơ bản. Mắt trâu xếch, nhỏ, đen, lòng trắng có tia đỏ là gan góc. Sừng là bộ đao kiếm cần to, rộng, thành vuông, vênh, đà về phía vai và cao. Và cuối cùng là thể lực trâu khỏe, dẻo dai. Năm 1993 và 1994, ông có trâu số 20 đoạt giải nhất, trâu số 22 được giải nhì. Ông Hoàng Đình Phúc ưa loại trâu vùng đầm lầy ven biển Kiến Thụy, Vĩnh Bảo và nói rõ là mắt trái có quầng nhiều vòng càng tốt. Nếu có sừng gấu đá là gan lì. Nên chọn trâu trường mình, ức cao, lông dày, da sần sùi, móng tròn và khít, cổ cò, đít nhót, máng nước hẹp, kín hơi, đủ tám răng. Sáu lần tranh giải, năm 1994 và 1998, trâu của ông đều đoạt giải nhất. Ông Phạm Văn Căn cất công lên Hà Giang kén trâu núi và con số 12 trong vòng đấu loại năm 1999 tỏ ra dũng mãnh, đánh bại trâu số 8 của ông Phạm Văn Vị. Trong bốn phường ở Đồ Sơn, thường xuyên có trâu thi chọi, Ngọc Hải đứng đầu với năm giải nhất. Để chiếm được giải cao, bên cạnh ưu thế ngoại hình trâu, phần lớn là công sức nuôi dưỡng và tập luyện. Trâu được chăm sóc chu đáo. Ăn cỏ ngon và cám, cơm, pha chút mỡ trăn cho dễ tiêu hóa và tăng khả năng chịu đựng nóng, rét, uống vitamin B1, khi vào chọi cho uống sâm. Chuồng trâu sạch và thoáng. Tắm kỹ trâu hằng ngày. Luyện trâu khá công phu. Trâu phải tập chạy, lội bùn, leo núi, thích nghi với những biến đổi thời tiết nhằm nâng sức chịu đựng, dẻo dai. Tùy từng trường hợp, có thể vót sừng nhọn hoặc múi khế. Tập cho trâu bạo dạn trước đông người và âm thanh huyên náo, mầu sắc rực rỡ trong hội. Đánh thức khả năng tự vệ và tiến công bằng các động tác "nhử" hoặc "ghé" trâu giữa hai bên cổng sắt. Trong các cuộc chọi, trâu được rút mũi dây ở một khoảng cách nhất định. Chúng lao thẳng vào nhau. Trận đấu dữ dội với nhiều tình huống gay cấn. Có miếng vồ, đánh dập, luồn sừng bẻ, lật ngược đối thủ. Miếng gảy, dùng sừng đánh vào bất kỳ chỗ nào tiếp giáp. Hiểm hóc là miếng quỳ, hai chân trước gập xuống, mài mặt sát đất, day sừng lấy cáng tống hầu và miếng chọc mắt. Những lối đánh này không thể dạy, nó là bản năng và nảy sinh khi trâu "kháp sới". Khá nhiều đôi trâu đánh quyết liệt, có trận kéo liền 40 phút đồng hồ, có con tuột sừng vẫn đánh hăng và chiến thắng. Sự dũng mãnh, ngoan cường của trâu chọi là biểu tượng gửi gắm ý nguyện và khí phách của người Đồ Sơn giàu tinh thần thượng võ.

Nhận thức sâu sắc và trân trọng một lễ hội đậm đà bản sắc dân tộc, chính quyền địa phương đã đầu tư hơn hai tỷ đồng xây dựng sân vận động đa năng, là địa điểm của hội chọi trâu và đáp ứng các hoạt động thể thao, văn nghệ. Đường nhựa phẳng lỳ dẫn vào sân tôn cao gần nửa mét chống lụt lội, có hàng rào chắn và ba khán đài bao chung quanh, chứa được hàng chục nghìn người. Vòng đấu loại của hội chọi trâu từ các phường được chuyển về đây cùng với vòng chung kết, và được tổ chức trong mùa du lịch để thu hút khách trong nước và quốc tế đến Đồ Sơn. Cơ chế linh hoạt, tranh thủ các nguồn tài trợ cho hội, trích 40% tiền bán vé hỗ trợ phường và các chủ trâu là biện pháp động viên có hiệu quả. Việc kiện toàn, củng cố ban tổ chức hội giúp công tác chỉ đạo có nền nếp. Hội đã bảo tồn được những giá trị truyền thống quý báu, khơi dậy tiềm năng, sự sáng tạo và hưởng thụ văn hóa của quần chúng, tạo niềm phấn khởi, thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội và bảo đảm an ninh quốc phòng.

Năm nay, vừa chẵn một thập kỷ của Hội chọi trâu Đồ Sơn kể từ khi khôi phục. Vòng đấu ngày 18-9 tới (đúng mồng 9 tháng 8 Kỷ Mão) có 11 trâu sẽ tranh giải vô địch. Giới chuyên môn dự đoán trâu của các ông Nguyễn Văn Căn, Hoàng Gia Thơm, Đoàn Đình Phúc và Hoàng Đình Phúc có nhiều triển vọng cống hiến những miếng đánh hay. Một ngày hội tưng bừng đang mời gọi và công chúng chờ đợi sự phân định ngay trên sới chọi trong tiếng trống âm vang của Hội chọi trâu Đồ Sơn.

(Theo Nghiêm Thanh)

HELLBOY

[HellBoy]

Hội Chen

Làng Ngà, một tên nôm của làng Nga Hoàng, Quế Võ, trấn Kinh Bắc xưa, nay thuộc Bắc Ninh, không biết từ bao giờ, cứ mùng 6 tháng giêng làm lễ rước thần, thế nào cũng có Hội CHEN..

Đám rước bắt đầu từ miếu thờ nữ thần Linh Sơn Mỵ Nương (riêng cái tên Mỵ Nương làm ta liên tưởng đến thời Hùng Vương, có nhiều nhân vật mang tên này và làm ta có cớ để nghĩ Hội Chen này ra đời đã lâu. Giữa lúc nghiêm trang nhất, quan chủ tế, bồi tế, ông già bà cả cầu thần khấn niệm đầy thành kính, thì không hiểu từ một góc khuất nào bỗng nổi lên ồn ào. Thì ra việc CHEN bắt đầu. Đó là lúc đàn ông, con trai, thanh niên, cả ông già đổ xô đến chỗ phụ nữ, con gái, cả các bà già, thiếu nữ đứng, mà chen vai thích cánh. Họ xô đẩy nhau, giằng co nhau, lẫn lộn vào nhau, bật nhau ra một góc giếng hay bờ tường, gốc cây hay lối rẽ... Nhưng tất cả chỉ có tiếng cười như một thứ nhạc nền hiện đại mà không hề có tiếng la ó tục tằn. Cứ như là đã có sự sắp đặt, hẹn hò từ trước, dưới bàn tay một đạo diễn vô hình, và nếu có thì người đạo diễn ấy chính là con tim, là tình yêu, là sự kết đoàn, là hoà hợp, vui vẻ, là tâm linh để cầu cho mưa thuận gió hoà, âm dương kết hợp, làng xóm tươi vui... Cuộc chen xảy ra như một cơn giông vội vã, biết đâu, chỗ nào, ai kia, bàn tay chẳng chạm sát, hương má hồng ửng đỏ chẳng kề bên tấm vai vạm vỡ người con trai mơ ước... Giây lát, cuộc chen bỗng im phắc, người người chắp tay cầu khấn thần linh: "Lạy thánh mớ bái, xin phù hộ cho xóm làng già mạnh khoẻ, trẻ bình yên..."

Cuộc rước lại tiến hành trong trống rong cờ mở, đi quanh làng trong ánh xuân tươi rói, bất chấp năm nắng hay năm mưa. Nhưng rồi đột nhiên cuộc chen lại tái diễn, lúc này ngược lại, gái chen trai chứ không phải trai chen gái, bà già chen ông già, nữ tú chen nam thanh, chị trung niên chen anh lực điền... trong tiếng cười hả hê, vui thích.

Lúc sau, đám rước tiếp tục như không hề xảy ra chuyện gì cho đến khi đám rước dừng chân kết thúc. Nhưng không đâu, lúc này cuộc chen lần thứ ba lại nổ ra như sấm sét. Đó là lúc phái nữ của cả làng đi tìm khách đàn ông đến dự hội mà chen... Khách trốn vào nhà cũng bị lôi ra, trèo lên cây cũng bị lôi xuống, rách khăn toạc áo cũng mặc, cứ chen ra sân ra đường, ra đình ra miếu... ra nơi nào tuỳ ý. Đáng chú ý là các cô gái vào nhà ai đang có khách, đều lễ phép thưa gửi với chủ nhà trước đã, rồi mới kéo khách ra để chen; chen trong cái thế chủ động mà lễ phép, chen trong niềm hân hoan của người chen và người được chen... Sôi động xóm làng, không ai, không gì ngăn được.

Mấy ngày sau đó, đám tế lễ vẫn được tiến hành như thường lệ tại đền thờ Nam Thần gọi là Đống Vành. Và lần này các cuộc chen lại tái diễn, lúc gái chen nam, rồi nam chen nữ, rồi nữ làng chen khách thập phương là nam giới... cho đến đêm rằm, cuộc tế lễ và rước thần kết thúc tại miếu nữ thần... thì còn thêm tục tắt đèn, giống như đêm rã đám làng La trong câu ca dao: Bơi Đăm rước Giá Hội Thày - Vui thì vui vậy chẳng tầy rã La...

Tắt đèn bao lâu, tàn một tuần nhang chăng, những gì rì rầm, sống động trong bóng tối đầy khí dương hoà xuân mới, chúng ta sinh sau, chỉ tưởng tượng chứ không kịp dự... nhưng có cụ kể lại rằng những đêm tắt đèn ấy, nhỡ ra có ai nên vợ nên chồng sớm thì làng cũng không ngả vạ, mà còn giảm một nửa số tiền nộp treo cho làng, như ngầm nói đó là do thánh thần phù hộ xe duyên... Tương truyền thần Nữ và thần Nam của làng muốn tục lệ ấy được diễn ra, có thế làng mới làm ăn yên ổn.

Hơn nửa thế kỷ nay, tục CHEN gần như đã mất. Nay cũng chưa ai nghĩ đến chuyện phục hồi, bởi phong tục và nếp sống đã khác xưa nhiều lắm. Phục hồi một phong tục không dễ chút nào. Nhắc lại một nét xưa để ta thấy thêm một điều dân tộc ta cũng trữ tình, dí dỏm, yêu đời, lãng mạn lắm đấy chứ. Và có lẽ nó cũng là tàn dư của những tục lệ thờ phồn thực, thờ Linga, múa tùng hoặc, tế nõn nường... cầu mong sinh sôi để duy trì và phát huy nòi giống.

(Theo Băng Sơn)

HELLBOY

[HellBoy]

Lễ cúng trăng của người Khmer Nam bộ

Người Khmer quan niệm mặt trăng là một vị thần điều tiết và có ảnh hưởng lớn đến mùa màng. để tưởng nhớ công ơn, vào dịp thu hoạch hoa màu họ làm lễ cúng trăng và được tổ chức thống nhất vào đúng đêm rằm tháng 10 tại khuôn viên chùa, cũng có thể ở nhà hoặc nhiều nhà cùng tập trung trên khoảng sân rộng rãi không có bóng cây che khuất. Họ trải chiếu ngồi quay về hướng mặt trăng, đợi lúc trăng cao toả sáng, một người cao niên làm chủ lễ sẽ nói lên lòng biết ơn, xin mặt trăng tiếp nhận lễ vật và cầu cho mưa thuận gió hoà trong năm tới. Thức cúng đặc biệt không thể thiếu trong lễ này là cốm dẹp, được quết từ lúa nếp. Cúng xong, trẻ em được gọi đến cũng chắp tay hướng về mặt trăng, chủ lễ lấy cốm dẹp đút vào miệng các em. Chính vì nghi thức này mà lễ cúng trăng còn gọi là Okombok, tức là "Đút cốm dẹp".

Do tín ngưỡng Phật giáo, lễ cúng trăng còn liên quan đến câu chuyện ngụ ngôn "Con thỏ và mặt trăng". Xưa kia, thỏ từng là một kiếp hoá thân của Đức Phật sống bên bờ sông Hằng. Một hôm, thần Sakah xuống trần giả làm người ăn xin để thử lòng thỏ, không có gì làm phước, thỏ đốt lên đống lửa nhảy vào và nói "Mời người dùng thịt này". Lửa bỗng tắt ngấm và người ăn xin biến mất, thần Sakah hiện ra khen ngợi lòng hy sinh cao đẹp của thỏ và vẽ hình thỏ lên mặt trăng. Vì vậy, lễ cúng trăng còn để tưởng nhớ đến tiền kiếp của Phật thích ca.

Trò chơi dân gian chủ yếu trong dịp này là các cuộc đua ghe ngo, thường diễn ra trước đó một hai ngày và kết thúc vào trưa rằm âm lịch để trở về làm lễ cúng trăng. Qua lễ hội cũng là thời điểm bước vào mùa khô, hoa màu thu hoạch xong, các gánh hát Yukê (một loại hình kịch hát dân gian đặc trưng của người Khmer Nam Bộ) do nhân dân trong phum srok lập ra bắt đầu lưu diễn vui chơi. Sau đó, mọi người lại trở về với ruộng rẫy khi đến mùa cày cấy.

(Theo Lê Phước Vinh)

HELLBOY

[HellBoy]

Lễ hội cầu an cho bản Mường

Lễ hội cầu an cho bản mường (xên bản, xên mường) của người Thái, đặc biệt là người Thái Mai Châu, Thuận Châu, Mộc Châu, người Mường... là một sinh hoạt văn hoá tín ngưỡng rất quan trọng đối với cộng đồng người ở Tây Bắc. Lễ hội thường được tổ chức vào cuối tháng giêng, đầu tháng hai âm lịch hàng năm (dịp tết Nguyên Đán), gắn với tục giết trâu hiến sinh cầu và tạ thần linh, được biểu hiện qua tiếng sấm, tức lời phán quyết của vua trời, qua hình tượng thủy thần, thuồng luồng... Lễ hội có liên quan đến đời sống vật chất, tinh thần, tâm linh của cả bản mường, đến mùa màng, sức khỏe và sự làm ăn của cộng đồng năm ấy, nên được tổ chức rất trọng thể, vui vẻ, thu hút sự tham gia của đồng bào ở địa vực lớn (bản, mường).

Lễ hội cầu an cho bản mường của một số tộc ít người sở dĩ thu hút được sự tham gia tổ chức, đóng góp... của các bản, mường là bởi, trước hết nó gắn với nghi lễ hiến sinh thờ thần nước, nguồn nước - vị thần gắn bó chặt chẽ với đời sống tâm linh của cộng đồng. Thứ nữa, theo quan niệm lâu đời của người dân bản mường, nếu không tổ chức lễ cúng trong toàn bản, toàn mường, không hiến lễ vật (trâu, cặp trâu) cho tổ tiên và các vị thần linh thì cuộc sống vật chất và tâm linh của con người trong cộng đồng sẽ gặp những trắc trở, không thuận lợi, thần linh không phù hộ cho được nhân khang, vật thịnh, cộng đồng bình an. Chính vì thế mà để được bình yên, cộng đồng người Thái, Mường... nơi Tây Bắc xa xôi này sử dụng một thế ứng xử rất quen thuộc của các cư dân Việt và cư dân các tộc ít người trên đất Việt, là hiến tế lễ vật (trâu, bò, heo, gà...) cho thần linh, mà ở đây là thủy thần, thần nước, thần nguồn nước... dưới dạng con thuồng luồng, con giải, con giao long... Các nghi lễ này ngày càng nhạt dần đi, ngắn gọn thêm, nhường chỗ cho các trò bách hý mang tính hội hè. Dù thế, qua nghi thức hiến sinh rất ngắn gọn trên, những nhà khoa học, văn hóa thạo giải mã sẽ đọc được rất nhiều biểu tượng gắn với cội nguồn văn hóa vốn có.

Vậy là, để cầu bình an, cầu được mùa, mường bản tổ chức lễ hội xên mường, xên bản (hội hoa ban). Thường thì người ta tổ chức lễ cầu an cho mường trước, sau đó lần lượt làm lễ hội cầu an cho bản hoặc liên bản. Lễ hội này không chỉ bộc lộ khát vọng an lành cho cuộc sống, mối quan hệ khăng khít giữa thần và người mà còn biểu hiện khát vọng sinh sôi qua sự mong muốn là cầu khẩn mùa màng bội thu, gia súc sinh sôi. Dần dà, lễ hội này còn mang tính chất tạ ơn thần linh đã cho mùa màng bội thu, đem sự no ấm đến cho mọi người. Chính vì thế, ngày nay, qui mô lễ hội (to hay nhỏ, kéo dài hay thu gọn... ) một phần lớn tùy thuộc vào thời tiết liên quan đến sự được mất của mùa màng năm tới, nhưng còn phụ thuộc vào sự được mất, nhiều ít của mùa màng vừa rồi, sau khi thu hoạch.

Lễ hội này thường được tổ chức tại một bãi rộng, nơi có nguồn nước (mở nước), nhiều khi là nguồn nước thiêng, hoặc ở cạnh rừng (bìa rừng) trong hai hoặc ba ngày. Từ địa vực mà sự hiến sinh gắn với một biểu hiện của thần linh hay bản thân thần linh (sấm, mưa, thuồng luồng, thổ công, thổ địạ..). Nhiều người cho biết, ở Mộc Châu, lễ hội này được tiến hành ở đầu nguồn nước thuộc một bản được chọn (thường là bản Mòn). Đây là nguồn nước thiêng, gần rừng thiêng, nơi cư trú của thần thuồng luồng đầy uy lực. Ở người Thái Mai Châu, thì lễ hội lại được tổ chức ở bãi rộng gần đình như các lễ hội ở châu thổ, đồng bằng. Có nơi, người ta tổ chức lễ ở các miếu thờ thổ công, thổ địa của bản, của gia đình, ở vườn và ở đầu ruộng. Thường thì ngay từ dịp tết Nguyên Đán, mọi thứ dùng cho lễ hội đã chuẩn bị xong. Lễ hội thường kéo dài trong ba ngày (có nơi hai ngày một đêm, có nơi một ngày một đêm). Nghi lễ cúng viếng cơ bản là hiến sinh trâu (nơi là một cặp trâu đực to, trắng - đen, nơi thì một con, nhiều nơi cúng cả gà, lợn). Ở Mộc Châu, trong lễ xên bản, xên mường, người ta hiến tế cặp trâu đen - trắng cỡ từ mười tuổi trở lên. Hai trâu, nhưng trâu trắng mới thực sự mang năng lượng thiêng để thành lễ vật tế thần (ở đây là thủy quái thuồng luồng, con ma to nhất dưới nước mà bà con thường gọi là phi ngược). Có lẽ nghi thức thờ, hiến sinh hai trâu là mới hơn nghi thức hiến sinh một trâu mộng rất phổ biến. Bởi theo bà con cho biết, trước kia, dân một mường khác phải đem trâu trắng và các đồ cúng lên cúng tại bản Mòn này. Từ đó nảy sinh lễ cúng liên mường (xên liên mường) mà đồ cúng và trâu hiến sinh tăng thêm về số lượng. Suy tưởng này, thực ra mới chỉ là giả thiết.

Người chịu trách nhiệm chính trong tổ chức lễ hội cầu an bản mường là a nha, nhưng người trực tiếp điều hành buổi lễ lại chính là ông thầy cúng (mo mường). Dân chúng trong mường, ngoài bản, bất kể già trẻ gái trai đều có nghĩa vụ tham gia, đóng góp tùy sức mình và được quyền tham dự lễ hội của mường.

Nghi lễ giết trâu ở đây hết sức đơn giản, không quan trọng và hệ thống như nghi lễ đâm trâu, ăn trâu ở Tây Nguyên. Trước ngày hội chính thức, tức là khoảng 2-3 giờ chiều ngày hôm trước, người ta đã làm lễ giết trâu. Trước khi thịt trâu, ông mo mường và ông mò phăn (tức ông thầy chém, được dân mường chọn ra) làm lễ vái thần linh, tổ tiên rồi cầm dao nhọn làm động tác chém dữ (mang tính nghi lễ) vào cổ các con trâu dùng tế lễ, miệng thì thầm những câu như thần chú (thực ra, nhiều người cho rằng các ông chỉ nói lời kính báo với thần linh, tổ tiên: trâu tế thần đã sẵn, dân bản, dân mường đã thịt trâu dâng các vị rồi đây nhé, xin các vị về mà nhận lấy). Sau đó, các ông lui ra, dành chỗ cho các thanh niên khỏe mạnh vào chém trâu, thịt trâu... Bắt đầu ngày hội, người ta làm nhiều mâm cỗ cúng (mỗi mâm cỗ tượng trưng cho một bản lớn, xưa, có tạo bản đứng đầu, các bản nhỏ không được tượng trưng bằng mâm cỗ) đặt cạnh nguồn nước thiêng của mường. Đặc biệt, mâm cỗ của ông a nha, đặt ở giữa, dùng cúng tổ tiên (mâm cúng chính thức) phải đầy đủ các bộ phận của con trâu hiến tế (đầu, đùi, thân, móng, đuôị..) cùng tất cả các bộ phận của một con lợn. Những mâm còn lại của các bản, ngoài thịt trâu, cơm rượu... còn phải có gà vịt, đặt ở hai bên mâm cúng chính, dành để cúng các vị thần khác. Khi buổi lễ bắt đầu, mo mường quì trước các mâm cỗ, phía sau là a nha, tạo bản, dân mường quì lễ. Trong không khí trang nghiêm, linh thiêng, ông mo trang trọng, xuất thần đọc bài cúng đã thông thuộc, mời tổ tiên (ông cha bà cố nội ngoại tiếng Thái là Pao pu pang cải), thần đất (Chau đỉn), chủ nguồn nước (Chau nặm bo), thổ công thổ địa... về nhận lễ vật, dùng cỗ, vui vẻ với cộng đồng dân cư bản mường; đồng thời cầu mong tổ tiên thần linh ban phúc, phù trợ cho bản mường bình yên, làm ăn suôn sẻ, con người khỏe mạnh, ngô lúa sinh sôi, gia súc gia cầm đàn đàn, lớp lớp. Khấn xong, mo mường và các vị chức sắc cùng dân bản mường vái lạy tổ tiên và các vị thần. Trong lúc đó, mo mường ném hai quả trứng (một đỏ, một trắng) và một nắm cơm nhỏ xuống nguồn nước. Cuộc lễ kết thúc, mọi người bắt đầu vào cuộc ăn uống cộng cảm, vui chơi thể thao, văn nghệ... Cuộc ăn uống cộng cảm diễn ra hết sức vui nhưng đúng lễ nghi. Các ông mo mường, a nha, tạo bản... ăn làm phép ở mâm cỗ chính, rồi đi từng mâm; ở mỗi mâm các ông ăn một miếng thịt, uống một hớp rượu. Kế đó, cả bản mường ăn uống vui vẻ cho bằng hết các mâm, không được bỏ thừa hay đem về.

Để chuẩn bị cho việc diễn ra những trò bách hý trong hội lễ, ngay từ sáng tinh mơ của ngày đầu tiên, bên cạnh vị trí cúng lễ (mặt bằng, có thể là bàn đá cạnh nguồn nước), người dân bản đã sửa sang, dọn dẹp một mặt bằng rộng, cách nơi hành lễ khoảng trên dưới 100m. Mọi hoạt động hội hè, trò chơi, văn nghệ, thể thao... đều được diễn ra nơi đây. Trời về chiều, trong tiếng trống, tiếng chiêng dìu dặt lúc khoan lúc nhặt, dân làng tổ chức xòe vòng, xòe đôi, xòe đơn thật hào hứng. Bên mâm rượu tập thể, những nam thanh nữ tú hát giỏi múa hay, biết nhiều, nhanh nhẹn trong ứng đối vừa ăn uống, chọc ghẹo, vừa hát đối đáp giao duyên. Họ hát giới thiệu, khen ngợi nhau, bày tỏ chí hướng, tỏ lòng với nhau... trong men rượu, men tình... Bên cạnh đó, dăm bảy đôi nam nữ (thường là những đôi đã ngầm kết nhau, tổ chức múa sạp, thi bắn nỏ, bắn súng hỏa mai. Nhiều nơi còn có tục đi săn tập thể vào ngày kết thúc lễ hội. Dưới sự chỉ huy của một thợ săn giỏi nhất mường, được dân bản bầu lên, mọi người lao mình vào cuộc săn một cách hào hứng. Thú rừng săn được sẽ chia đều cho mọi người cũng như lũ chó tham gia cuộc săn... Cứ như thế cuộc vui kéo dài trong hai, ba ngày. Sau đó, bản nào về bản ấy. Bản nào giàu có, nhiều khả năng vật chất thì mời mo mường, a nha về bản mình, tiếp tục mổ lợn, giết gà tiệc tùng vui vẻ, hoặc tổ chức cầu an cho bản (xên bản).

Như vậy các nghi lễ chính trong lễ hội cầu an bản mường vừa bộc lộ tín ngưỡng thờ phụng thủy thần (thần nước, thần nguồn nước, sấm báo mưa) vừa thể hiện tín ngưỡng gắn với thời săn bắn, hái lượm nguyên thủy. Tuy nhiên, bằng vào tục hiến sinh trâu, có thể thấy nghi lễ chính là cầu thần nước, cầu tổ tiên cho làng bản bình an, làm ăn phát đạt, người vật phát triển. Tục đi săn, nhiều khi, là hệ quả kéo theo, ngày càng mang tính hội hè nhiều hơn. Vết tích nghi lễ tín ngưỡng qua tục săn bắn tỏ ra rất mờ nhạt. Dù sao, đó cũng là sự kéo theo hay xếp lớp văn hóa, thường gặp trong văn hóa dân gian.

Về lễ hội cầu an cho bản mường, có tư liệu khác cho rằng đối tượng thiêng được chú ý là tiếng sấm (bóng dáng của nhiên thần, thần sấm, chớp - pháp lôi, pháp điện). Ngoài việc bộc lộ sự ngưỡng vọng, khẩn cầu thần nước cho mùa màng sinh sôi, con người phồn thịnh, có lẽ cũng còn những tín hiệu biểu trưng khác cần phải bóc tách và lý giải. Dù sao, việc chú trọng đến tiếng sấm đầu năm, với tư cách bóng dáng hay bản thân một nhiên thần (đại diện cho trời), một mặt chứng tỏ sự gắn bó đến mức nhiều khi lệ thuộc vào thiên nhiên, thiên thần của cư dân và mùa màng tộc Thái, mặt khác cho thấy kinh nghiệm sống, kinh nghiệm làm ăn phong phú của cư dân ở đây. Qua một vài chi tiết thoáng qua, có tính gợi mở sau đây: "Người Thái Mai Châu cho rằng hễ năm nào nghe tiếng sấm rền từ phía thượng nguồn sông Mã, thì năm đó ắt có đại hạn... Người ta mổ ít lợn, gà làm lễ tế thần để cầu mưa, rửa lá lúa, xua đuổi thần trùng... Ngược lại, hễ nghe tiếng sấm đầu năm rền ở phía thượng nguồn sông Đà, thì mọi người đều phấn khởi, tươi vui. Họ tin rằng năm đó sẽ mưa thuận gió hòa, triển vọng mùa màng sẽ bội thu, thóc ngô đầy bồ đầy kho, mọi người khỏe mạnh, ít ốm đau" (60 lễ hội truyền thống Việt Nam - Thạch Phương, Lê Trung Dũng - Nxb Khoa học Xã hội), có thể thấy thần linh cũng được phân loại tốt xấu gắn với hoàn cảnh cụ thể, sự vật cụ thể, nguồn nước cụ thể (sông Mã, sông Đà...). Kinh nghiệm làm ăn thực tiễn có tác động không nhỏ đến suy niệm và đời sống tâm linh cư dân miền núi. Điều này gắn với việc thờ thuỷ quái đã nêu, song có vẻ gián tiếp hơn. Tuy nhiên, về mặt diễn trình, lễ hội cầu an bản mường có khác nhau ở một số chi tiết hội.

Như vậy, ngoài sự khác biệt đôi chút ở nghi lễ hiến tế, hầu như các hoạt động của lễ hội cầu an bản mường đều giống nhau ở chỗ đây là dịp để mọi người tụ họp, gặp gỡ với tổ tiên, thần linh, gặp gỡ với nhau trong cả sinh hoạt vật chất lẫn hành động tâm linh; vừa bộc lộ niềm thành kính, ngưỡng vọng thánh thần, vừa thể hiện sức mạnh của con người; vừa cầu phúc cho một cuộc sống hạnh phúc, an bình, vừa bộc lộ khả năng vui chơi, thi tài... Có thể nói, lễ hội cầu an bản mường là một hoạt động văn hóa tín ngưỡng đặc sắc của các tộc Thái, Mường... một sinh hoạt văn hóa dân gian tổng thể; một nguồn vui không thể thiếu của cư dân ít người nơi rẻo cao Tây Bắc xa xôi, mỗi khi mùa hoa ban trắng nở.

HELLBOY