Các hang động nằm trong quần thể di tích Nhị, Tam Thanh – Núi Tô Thị - Thành Nhà Mạc với động Nhị Thanh, nơi còn ghi dấu chân và hình ảnh của vị quan Đốc trấn Ngô Thì Sĩ được tạc vào vách động như muốn hòa vào sông núi. Ông là người có công phát hiện ra nhiều cảnh đẹp của Xứ Lạng và xếp những cảnh đẹp đó vào “Trấn doanh bát cảnh” (8 cảnh đẹp của Xứ Lạng), trong đó động Nhị Thanh được phong là “Đệ nhất bát cảnh”. Tại đây, sau khi đi xuyên qua lòng động, khám phá những cảnh đẹp do thiên nhiên ban tạo, đến cổng sau động Nhị Thanh sẽ là động Tam Thanh. Trong động Tam Thanh có Chùa Tam Thanh (Thanh Thiên tự) được lập vào khoảng thế kỷ XVI, XVII, hiện còn lưu giữ nhiều di vật quý. Đặc sắc nhất là hệ thống văn bia ghi lại quá trình tôn tạo chùa và cảm tác của các tao nhân mặc khách, chứa đựng những giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học.

Động Tam Thanh có vòm cao, rộng, khoáng đạt. Khi đi sâu vào trong động đến khu vực “sân khấu” sẽ thấy hai cửa thông thiên. Ánh sáng từ hai cửa này soi rọi vào động làm cho những nhũ đá ngời lên đẹp lạ thường. Ngoài ra, trong động còn có nhiều hình đá mà thiên nhiên kiến tạo thật kỳ diệu. Đi hết cửa thông thiên của động Tam Thanh, sẽ đến Lầu Vọng Thị. Từ đây nhìn chếch về phía Đông Bắc, sẽ thấy hòn Vọng Phu – Nàng Tô Thị, một biểu tượng đẹp về lòng chung thủy của phụ nữ Việt Nam, nằm kế bên di tích Thành Nhà Mạc cổ kính, rêu phong… thật hấp dẫn.

Ngoài ra, còn phải kể đến động Song Tiên thuộc khu di tích núi Đại tượng gắn với đó chùa Tiên, giếng Tiên – nơi vẫn ghi dấu về một huyền tích các vị Tiên xuống cứu nhân độ thế, giúp dân thoát khỏi đại hạn năm xưa.

Trên địa bàn thành phố còn có hai di tích khảo cổ tiêu biểu là Phai Vệ và Mai Pha. Hình dáng núi Phai Vệ từng được du khách ví như một “hòn non bộ” khổng lồ nằm giữa lòng thành phố, đối diện cửa chính Chợ Đông Kinh với lá cờ đỏ sao vàng luôn tung bay trên đỉnh núi. Di tích khảo cổ Mai Pha nằm ngay đầu đường Hùng Vương, phía Nam cửa ngõ dẫn vào nội thành. Tại đây, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy nhiều dấu tích, hiện vật khảo cổ quan trọng có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học...




Ở huyện Chi Lăng, cách thị trấn Đồng Mỏ chừng 8km là rặng núi đá vôi, nằm ở lưng chừng núi có thắng cảnh Hang Gió. Nơi đây được ví như chiếc “tủ lạnh khổng lồ”, bởi nền nhiệt độ mát mẻ. Hang có quy mô rộng lớn, khoáng đạt, chiều dài khoảng 100m, rộng 50 - 70m. Hang có 4 tầng và trong hang có nhiều hình thù kỳ thú như quả chuông đá, măng đá, cột đá, ruộng tiên, hình cây đa, hình chim thú...


Đến tham quan, thưởng ngoạn, khám phá vẻ đẹp thiên nhiên kỳ thú của hang động, núi non hùng vĩ trên quê hương Xứ Lạng, sẽ gợi mở cho du khách nhiều cảm hứng để tiếp tục khám phá các loại hình du lịch ý nghĩa, giàu bản sắc văn hóa khác của Lạng Sơn. Mặc dù tiềm năng hấp dẫn, triển vọng là vậy, song để loại hình du lịch hang động của Lạng Sơn thực sự trở thành tour du lịch chủ đạo, ấn tượng, cần có sự quan tâm nghiên cứu, đầu tư nhiều hơn nữa của các cấp, ngành hữu quan trong công tác quy hoạch, quảng bá hình ảnh, thu hút đầu tư và phát huy hiệu quả các điểm di tích của danh thắng hang động này.