Chuyện vặt thời đã qua

Chuyện vặt thời đã qua: Chuyện ăn độn


Đăng lúc: 17.05.2017 14:55

bài viết

http://motthegioi.vn/resize/chuyen_v...n-1_resize.jpg

Hạt thóc phần lớn gửi ra tiền tuyến nên người dân chấp nhận ăn độn trường kỳ - Ảnh: Tư liệu/Internet

http://motthegioi.vn/assets/images/mtg-small.png Hạt thóc thời chiến tranh là hạt vàng, phải nộp lên kho thóc nhà nước để xay gạo gửi ra tiền tuyến nuôi bộ đội, mình ráng chịu thèm nhạt, đói thiếu để chờ ngày chiến thắng nên ai cũng chấp nhận.

Mới chỉ vài chục năm thôi nhưng chuyện này đã xưa như cổ tích. Bọn trẻ bây giờ, ngay cả những đứa sống ở vùng nông thôn nghèo cũng chả biết ăn độn là gì. Chúng không hình dung ăn mà lại độn, đâm ra thắc mắc độn thế nào, độn cái gì, sao lại phải độn… Tôi có đứa cháu họ học lớp lá, có lần nó xin ông trẻ ơi cho cháu ăn độn với, thì ra nghe người nhớn nói, nó tưởng độn là món ngon, kiểu như gà quay, khoai tây chiên, pizza chẳng hạn. Cũng như có lần nó đòi về hưu, nó bảo ông bà về hưu sao không cho cháu theo, cháu thích về hưu lắm, thích hơn ở thành phố. Trẻ con ngây thơ thật dễ thương.
Miền Bắc ăn độn trường kỳ, suốt từ sau năm 1954 cho mãi tới đầu thập niên 90, còn dân miền Nam trước năm 1975 theo như ông bạn đồng nghiệp tôi người TP.Mỹ Tho (Tiền Giang) kể thì không phải ăn độn, lúa gạo ê hề, độn điếc gì, chỉ từ sau 1975 mới được nếm món đặc sản vĩ đại ấy.



Bu tôi sinh tôi sau chiến thắng Điện Biên Phủ gần 1 năm. Sau này tôi nhớn rồi, thỉnh thoảng bu tôi ôn nghèo kể khổ, bảo “chỉ ông Thông là khổ nhất, chả biết thịt sữa là gì, tinh dững ăn độn”. Bu tôi kể lúc tôi còn bú nhưng bu chả có sữa, bởi ăn toàn những khoai, sắn, củ rau muống thì lấy đâu ra sữa. Tôi còi cọc đèo đẹn, nuôi mãi mới lớn cũng một phần do tôi là sản phẩm của thời đại thiếu thốn “dọn tí phân rơi nhặt từng ngọn lá/mỗi hòn than mẩu sắt cân ngô”, học đến lớp 10 mà chỉ loắt choắt như đứa lớp 7-8 hệ 12 bây giờ.

Đầu những năm 1960, cả miền Bắc rùng rùng bước vào công cuộc hợp tác hóa. Nhà nào không chịu vào hợp tác, cố làm ăn riêng lẻ thì bị o ép khổ sở đủ đường. Nhưng thày tôi quyết không vào, thày tôi bảo, xem kìa, những nhà vào hợp tác chỉ vài ba hôm là ăn độn ngay, nhà mình vừa mới khá lên, có bát cơm trắng thế này nhờ làm lụng mà được, chứ vào hợp tác là mất. Lý lẽ vậy, sắt đá kiên quyết thế, nhưng đến năm 1964 thì thày tôi đành phải phất cờ trắng đầu hàng, cùng nhà bác Ỷ, nhà bà Nhu, là 3 nhà cuối cùng khép cánh cửa vào hợp tác. Không vào cũng chả được, họ coi như phản động, thành phần chống đối lại con đường tiến lên chủ nghĩa xã hội; thuế khóa, thóc nghĩa vụ phải chịu nặng gấp đôi hộ xã viên, con cái đi học thì học phí cũng gấp đôi, muốn sinh hoạt đội thiếu nhi, muốn vào đoàn thanh niên cũng chả ai cho vào, còn định đi thoát ly làm công nhân hoặc học trung cấp rõ là điều không tưởng.

Vào hợp tác, mỗi nhân khẩu một vụ được chia vài chục cân thóc, quy thành gạo chỉ vài ký/tháng, thế là bắt đầu cuộc trường kỳ ăn độn. Nồi cơm vừa mới hôm nào bắc lên mở vung ra cơm trắng thơm phưng phức, đến nỗi mấy bà người thôn Du Lễ, Tú Đôi xã Kiến Quốc bên cạnh đi chợ huyện ngang qua, thường vào nhà tôi xin nước mưa uống cho đỡ khát giữa độ đường, các bà hỏi “ông ơi, nhà ta nấu gạo gì mà thơm thế?”. Hồi ấy, thày bu tôi có gần 9 sào ruộng, dành hẳn mấy sào cấy lúa di hương hoặc dự thơm, hạt thóc chắc nình nịch, xay ra hạt gạo có màu phơn phớt xanh, cơm thơm ngào ngạt. Cơm gạo di hương chỉ rưới mắm cáy cũng ngon quắt tai. Nhưng vào hợp tác thì chấm hết, không còn ruộng để cấy di hương, dự thơm nữa, các bà Tú Đôi, Du Lễ đi chợ ngang qua vẫn vào uống nước, chả ai hỏi gì ngay cả lúc nhà tôi trúng bữa cơm trưa. Nồi cơm giờ bữa thì độn khoai khô, bữa khoai tươi, củ sắn, ngô, khoai tây, hôm nào sang hơn thì mì sợi, cầm cái đũa cả xới mỏi mắt mới tìm thấy hạt gạo.

Thực ra thì không phải ai cũng chịu cảnh ăn độn. Cán bộ cấp cao dù thời nào cũng vậy, ngay cả khi chiến tranh ác liệt, gian khổ, thiếu thốn, đói kém nhất vẫn không phải ăn độn. Họ còn có cả vùng quy hoạch trồng lúa đặc sản ở Mễ Trì (huyện Từ Liêm, ngoại thành Hà Nội) chuyên cấy lúa tám thơm, dự hương cung cấp gạo ngon cho trung ương. Hồi những năm 1973-1976 tôi học đại học, trường nằm ngay vùng lúa ấy, buổi chiều ra đồng ngồi hóng gió, hương lúa thơm dìu dịu như say lòng người. Cây lúa còn thơm như vậy thì hạt gạo thơm đến thế nào.

Dân chúng chẳng ai tị nạnh với cán bộ trung ương làm gì. Quan to thì phải có chế độ đặc biệt chứ, kể cả hạt gạo. Điều đáng quý thời ấy là những cán bộ nhơ nhỡ, be bé đều chịu chung cảnh đói kém với dân. Những cán bộ xã Thụy Hương (huyện Kiến Thụy, Hải Phòng) quê tôi như ông Sơn, ông Hoạt, bà Tươm… gia đình nào cũng ăn độn như bao gia đình xã viên khác. Anh Tế con bác họ tôi là chủ nhiệm HTX nhưng giở vung nồi cơm nhà anh thấy tinh những sắn. Tôi học chung cấp 1 với anh Nguyễn Đình Gơ con bà Tươm phó bí thư xã, một lần đến rủ Gơ đi học nhóm, trúng bữa cơm Gơ rủ vào ăn một bát hẵng đi, nồi cơm cũng chỉ toàn khoai lang độn, được mời ăn cơm mà kỳ thực là ăn khoai, vật chất nghèo nàn nhưng cái tình thì nhớ mãi.

Thèm cơm là sự thèm thuồng thường xuyên của đám trẻ con sống ngay giữa vùng đồng bằng Bắc Bộ thời ấy. Chả ao ước điều gì ghê gớm, nhiều khi chỉ ước có bát cơm trắng không độn khoai khiếc gì, chan nước cá kho cũng đủ thỏa khao khát. Hạt thóc thời đó là hạt vàng, phải nộp lên kho thóc nhà nước để xay gạo gửi ra tiền tuyến nuôi bộ đội, mình ráng chịu thèm nhạt, đói thiếu để chờ ngày chiến thắng nên ai cũng chấp nhận.

Thứ độn vào nồi cơm thì đủ cả. Thông thường nhất là khoai khô, khoai lang, khoai tây, sắn, ngô, khoai sọ, củ mình tinh, mì sợi, bột mì nặn thành từng cục, có khi cả các loại đỗ, sau này có thêm hạt lúa mạch (miền Nam gọi là bo bo). Khó ăn nhất là bột mì và bo bo, vài bữa ngán ngay. Không có dầu mỡ để rán bánh như bây giờ, chỉ còn cách ngào nặn bột thành từng cục đem luộc, hấp hoặc bỏ vào phía trên nồi cơm. Bột mì mới còn đỡ, gặp phải mẻ bột cũ đầy mọt hoặc cứt gián phải đem rây lại. Mà cái thứ cứt gián thật ghê gớm. Cả nồi cơm chỉ cần bị một cục cứt gián là hôi ùm, không ăn thì đói, ăn vào cứ muốn nhổ ra ngay. Nhưng bột mì vẫn còn đỡ hơn hạt bo bo. (còn tiếp)

Nguyễn Thông

Chuyện vặt thời đã qua: Chuyện ăn độn (tiếp)


Đăng lúc: 21.05.2017 07:04 bài viết


http://motthegioi.vn/resize/chuyen_v...c-2_resize.jpg

Lương thực (gạo) khan hiếm đến nỗi tem phiếu mua gạo tính cụ thể đến đơn vị 25 gam một ô phiếu - Ảnh: Tư liệu/Internet

http://motthegioi.vn/assets/images/mtg-small.png Thưởng thức bo bo được vài năm, mặt anh nào anh ấy hõm vào, giơ xương, hốc hác, thiếu hẳn sinh khí, nhìn mặt chỉ thấy cằm thấy trán bọc da, lơ thơ lèo bèo chút thịt.

Nhiều khi cơm độn cũng chả đủ cho nhà đông miệng ăn, không ít gia đình phải dùng đến cách độn gián tiếp là ăn thật nhiều rau củ. Nhà tôi sau khi đã vào hợp tác xã cũng thiếu gạo như những hộ xã viên khác, cơm bữa chỉ 2 lưng bát mỗi người nên rau thành món độn chủ lực. Có những bữa, rửa rau muống cả rổ sề, chỉ luộc chấm mắm cáy thôi, thế mà cũng ăn hết. Rau thay cơm. Mùa nào thức ấy, canh rau cải, rau tập tàng (gồm những loại rau dại như rau sam, rau dền, rau muối… nấu chung với nhau), mướp, rau ngót, ngọn khoai lang, ngọn bí, đọt bầu, mùng tơi… chiếm lĩnh mâm cơm, cứ xanh ngăn ngắt. May mà ăn rau nhiều không chán, lại sẵn nữa, không thì chết đói.

Lại nhớ sau khi nhạc sĩ Vũ Trọng Hối có bài hát Bước chân trên dải Trường Sơn, được ít lâu thì có bài chế theo. Lời nguyên của nó là “Ta vượt trên triền núi cao Trường Sơn/đá mòn mà đôi dép không mòn/Ta đi nhằm phương xa/gió ngàn đưa chân/ta về quê hương/quân về trong gió đang dâng triều lên” được chế thành “Ta lại đi và nấu cơm nồi nhôm/rế mòn mà cái đít không mòn/Ta bắc nồi cơm lên/sắn nhiều hơn ngô/ngô nhiều hơn khoai/khoai nhiều hơn cơm/trông nồi cơm đó thấy sao mà ngán”, đứa nào cũng thuộc, ngồi dăm ba đứa lại hát inh ỏi cho vui và đỡ đói.




Như đã nói ở phần trước, tôi vừa sinh ra đã chịu cảnh ăn độn, thì như mọi đứa mới sinh cũng được bú mẹ nhưng mẹ chỉ tinh ăn độn khoai củ, rau thay cơm, ít sữa nên suốt tuổi thơ tôi lúc nào cũng còi cọc đèo đẹn. Tuy nhiên, thời ăn độn ghê nhất lại là lúc bắt đầu đi làm, năm 1977, trở về sau.

Tốt nghiệp đại học tháng 12.1976, tháng 4.1977 tôi khăn gói quả mướp xuống tàu biển Thống Nhất ở bến Chùa Vẽ, Hải Phòng vào Nam, hành nghề dạy học. Mấy tháng chờ việc ở quê nhà, thày bu tôi thương thằng con gần 4 năm đói dài đói rạc nên bồi dưỡng chút thức ăn có chất đạm bù lại. Tôi 4 tháng được ăn cơm trắng, rau cỏ vườn nhà, cá mú vùng quê cũng khá rẻ nên trông đã ra cái hồn người, đã có tí da tí thịt. Khi biết tôi phải vào Nam, thày tôi động viên, bảo miền Nam lúa gạo tôm cá nhiều, vào trong ấy chắc đỡ hơn, con ạ.

Thày tôi nói đúng, nhưng chỉ đúng khoảng 3 tháng. Tôi ở khu tập thể của trường trên đường Nguyễn Chí Thanh, quận 5 Sài Gòn, ăn cơm nhà ăn tập thể. Cơm trắng tinh, đồ ăn bữa thịt bữa cá không đến nỗi nào. Thầm nghĩ, sướng, thế mà cứ định chống lệnh, định ăn vạ ở quê. Mấy anh em từ các khoa Văn, Sử, Địa của Đại học Tổng hợp Hà Nội vào, túm tụm ở chung vài phòng trong cái khách sạn cũ dành cho sĩ quan Đại Hàn, được Quân khu 7 bàn giao cho trường làm ký túc xá. Đến bữa ăn thì kéo nhau xuống nhà ăn, ngày hai bữa, hết giờ dạy thỉnh thoảng mượn cái xe đạp làm vài vòng thăm thú phố phường. Tối thì chấm bài, chơi domino, gần khuya nấu mì tôm ăn xì xụp, tưởng như xây dựng chủ nghĩa xã hội thành công đến nơi rồi.

Được 3 tháng, đến cuối tháng 7.1977. Đùng một cái, hết gạo. Nhà bếp thông báo từ nay không nấu cho giáo viên nữa, để các anh chị tự mua lương thực tiêu chuẩn về nấu riêng. Chả là gạo tiêu chuẩn 16 ký giờ chỉ còn 6 ký, số còn lại được thay bằng mì tôm, sắn (củ mì), bột mì. Sang năm 1978 kinh hoàng hơn, củ mì bột mì cũng hiếm, chỉ rặt hạt bo bo (lúa mạch nhập về để chăn nuôi nhưng giờ dành cho người). Với khẩu phần lương thực đa dạng hổ lốn thế, nhà bếp bó tay chả biết phải nấu nướng thế nào phục vụ thầy cô giáo. Với đám sinh viên, nhét kiểu gì cái gì vào mồm chúng mà chả được, nhưng với những “bậc” trí thức thì họ ngại. Chả nhẽ lại phát cho thầy cô 3 củ sắn luộc ăn trước khi lên lớp.

Trong số thức độn đó, may mắn là mỗi tháng tiêu chuẩn giáo viên có 8 gói mì tôm thay gạo. Mì gói giấy hiệu Vifon hoặc sau này là Colusa, vỏ có 2 con tôm nên chết tên mì tôm. Suốt thời gian dài, mì gì thì mì, bất kể của hãng sản xuất nào, dân chúng đều gọi là mì tôm tuốt, cũng như có thời bất cứ loại xe máy nào cũng gọi thành xe Honda. Tôi với thầy Vy đồng hương Hải Phòng, đồng khoa (anh Vy người Thủy Nguyên, Văn khoa khóa 16) bàn cách gộp mì tôm của hai thằng lại được 16 gói, nhờ lão Đào Gia Thiệp là bộ đội đi học đem xuống hẻm bán cho bà người Tàu rồi mua lại gạo mậu dịch của bà ấy (bà này chuyên buôn lậu gạo, lại móc với nhân viên kho lương thực nên lúc nào cũng sẵn gạo mậu dịch). Mì ăn liền thời đó hiếm, chỉ phân phối cho cán bộ nhân viên nhà nước nên được giá. 16 gói mì chuyển ngang được vài ký gạo, đem về nấu dè sẻn cho đỡ thèm hơi cơm.

http://motthegioi.vn/media/xuanquynh...em%20phieu.jpg

Lương thực đã thiếu, thực phẩm lại càng thiếu hơn, ngay cả lòng lợn, đậu phụ, trứng cũng chỉ phân phối cho cán bộ nhà nước - Ảnh: Tư liệu/Internet

Hồi ấy, một ký gạo được quy thành 3 ký đại mạch (bo bo), nhập từ Liên Xô. Người và lợn tranh nhau thứ đặc sản này. Nó nhỏ hơn hạt đỗ đen, màu nâu nhạt, lõm giữa, cứng như đá. Đã không có điện đun nấu, thiếu cả than củi (đến nỗi thầy Võ Thanh Long dạy lý trong chuyến đi chơi thăm công trình thủy điện Trị An chả thiết ngắm nghía gì, cứ nhăm nhăm tìm mua củi, đem về chất đầy hành lang ký túc xá, còn nhà chú Thăng chỉ chẻ củi mà nát cả nền gạch phòng xép trên lầu 4), vậy mà thứ của khỉ này đổ vào nồi nhôm đặt lên bếp than tổ ong hầm đến lụi bếp mới chịu nở mềm. Nhai nó nhạt nhẽo, như trâu trệu trạo nhai rơm trong chuồng. Không ăn thì đói, cố nuốt, nghẹn, nước mắt trào ra. Ăn vào thế nào, khi thải ra vẫn y nguyên vậy. Không ngờ đời giáo học của nhà trường xã hội chủ nghĩa một đất nước đã thống nhất "nào bên nhau cầm tay, ta lên đường hạnh phúc" như lời một bài hát của nhạc sĩ Văn An, mà khổ thế, khổ như con lợn, thảm hơn cả anh giáo Thứ trong Sống mòn của cụ Nam Cao xưa kia.

Lão giáo học Vy nghĩ ra một kế, hầm bo bo cho mềm, xong lấy chảo quẹt tí mỡ (mỡ cũng là hàng hiếm) đổ bo bo vào đảo lên, nêm nếm mắm muối, thêm ít cọng rau, thành món hổ lốn, Vy đặt tên là “Ngọc thực đặc sản”. Xơi được vài bữa cũng chán bởi dù gì nó cũng chỉ là bo bo. Mì tôm còn có giá, còn bán cho mụ Tàu được, chứ bo bo thì… chó nó thu mua. Thưởng thức bo bo được vài năm, mặt anh nào anh ấy hõm vào, giơ xương, hốc hác, thiếu hẳn sinh khí, nhìn mặt chỉ thấy cằm thấy trán bọc da, lơ thơ lèo bèo chút thịt. Đó là khuôn mặt điển hình thực tế của phần đông giáo chức những năm từ 1978 đến giữa những năm 1980.

Cuối năm 1980 tôi cưới vợ. Thầy Châu Hoàng Tiểng dạy toán, người chụp ảnh duy nhất của Trường Dự bị đại học TP.HCM, ưu ái chụp cho cuộn phim đen trắng ORWO 32 kiểu. Gửi phim sang Liên Xô nhờ ông anh trai đang học bên đó rửa ảnh cho rẻ. Giờ thỉnh thoảng lật giở coi lại mấy cái hình đám cưới, nhìn mặt mình, cứ tưởng đứa nào. Đưa cho con xem, chúng săm soi ngắm nghía ngồi lâu rồi bảo chắc không phải bố. Riêng chuyện đám cưới thời bao cấp tôi sẽ viết ở phần tiếp theo.

Nguyễn Thông

Chuyện vặt thời đã qua: Chuyện rửa chân đi ngủ


Đăng lúc: 14.05.2017 07:01

bài viết

http://motthegioi.vn/resize/chuyen_v...ien_resize.jpg

Không chỉ khi ra đồng, ngay cả đi học trẻ em cũng chỉ chân trần, không guốc dép - Ảnh: Tư liệu trên internet

http://motthegioi.vn/assets/images/mtg-small.png Hồi ấy, người lớn cho rằng chân người lớn không cần sạch, ngủ vẫn đảm bảo vệ sinh. Nhưng trẻ con thì khác, phải đi rửa chân cho quen lối sống lịch sự. Bu tôi bảo vậy.

Thời hoa niên của những đứa trẻ nghèo trôi qua trong nghèo đói và chiến tranh thường đầy những chuyện buồn. Có những lúc muốn rứt phắt ra, không nhớ nữa, không cho nó nằm trong đầu nữa mà chả được. Có lẽ chúng đã ăn vào từng tế bào não mất rồi. Nhiều bận nông nổi nghĩ, phải chi có thứ chất tẩy rửa cực mạnh, hơn cả bột giặt Tide hoặc Omo, nhét vào đầu một cục to tướng, cho nó ăn mòn đi, nhạt đi, chỉ còn lại những chuyện vui, hoặc thế vào đó là niềm hồ hởi hướng tới tương lai thì hay biết mấy. May thay, ý nghĩ dại khờ đó không thành sự thật.

Trong những kỳ trước, tôi đã kể về mấy chuyện vặt vãnh mà tụi trẻ con nông thôn miền Bắc thập niên 60 - 70 vẫn thực hiện hằng ngày như rút rơm từ cây rơm vào bếp, lau bóng đèn và châm dầu, chơi đánh trận giả… Cái vui xen lẫn cái buồn, giờ nhiều đứa trong đám ấy tóc muối tiêu hoặc ngả bạc mỗi khi nhắc lại vẫn bâng khuâng. Có ối thứ việc chả ra việc nhưng vẫn cứ nhớ, kể cả “việc” đi rửa chân trước khi ngủ, soi muỗi trong mùng, rửa rau lợn, canh ruộng dưa…


Sau này, có lần tôi bảo tụi nhỏ nhà tôi, rằng mấy đứa bay lãng phí, giày dép đế còn dày nguyên, quai chắc nình nịch thế kia mà bỏ, phí quá đi mất. Chúng cười, bố chỉ được cái nết trùm sò, cứ như bố thì người ta làm ra bán cho ai. Nào chúng có biết bố chúng suốt cả tuổi thơ chỉ ao ước xỏ một đôi dép nhựa tái sinh lành lặn, bởi thường đi chân không suốt ngày, ngay cả mùa đông rét mướt.

Nói thế hơi bị quá. Quả thực lúc còn học cấp 1 tôi có đôi guốc gỗ. Lại nói thêm, quê tôi vùng đồng chiêm duyên hải Hải Phòng. Làng thôn hồi ấy nghèo, chả họp chợ búa gì, muốn mua sắm phải lội bộ 3 cây số lên tận chợ huyện ở “phố Thọ Xuân” thị trấn Núi Đối huyện Kiến Thụy. Chợ huyện vẫn mang dáng chợ quê nhỏ nhắn xinh xắn nép ven bờ sông Đa Độ, mấy gian hàng tạp hóa nằm phía ngoài, ngay mép sông. Trước tết năm ấy, xa quá rồi không còn nhớ năm nào, bu tôi lên chợ sắm tết, tiện thể mua cho con đôi dép cao su. Thường bọn con gái thì đi guốc gỗ vẽ hoa, con trai chỉ xỏ dép cao su thôi, bởi dép nhựa đắt lắm.

Mấy người trong xã thoát ly làm công nhân hoặc nhân viên ngoài Phòng (Hải Phòng) cuối tuần về quê, họ đi dép nhựa, có anh sắm được cả dép nhựa Tiền Phong trắng, nhìn mà thèm nhỏ dãi. Tự dưng ghét đôi guốc bằng gộc tre già mà bác Ỷ đẽo cho, cứ lộp cà lộp cộp, chả bù người ta lướt trên dép nhựa êm ái, nhẹ như gió thoảng, không nghe tiếng gì. Ước ao, bao giờ mình nhớn đi làm công nhân (hồi ấy chỉ ao ước làm công nhân ngoài phố thôi), tháng lương đầu tiên phải mua bằng được đôi dép nhựa, nếu không đủ tiền sắm dép Tiền Phong thì bằng nhựa tái sinh cũng oách.

Hồi ấy tôi mới hơn 10 tuổi. Thôi thì chưa được diện dép nhựa, có đôi dép cao su này kể ra tàm tạm, còn hơn guốc gỗ hoặc gộc tre. Tôi nâng niu hai cục cao su cắt từ lốp ô tô ấy lắm, còn bắt chước mấy chú bộ đội xưởng gỗ lấy một đoạn đai thùng hàng Liên Xô gập lại làm chiếc rút dép, đi đâu cũng bỏ vào túi, đến trường thì nhét vào trong cặp. Quai dép mà tụt, đút ngay cái rút dép vào, kéo một phát, xong. Về sau lỗ xỏ quai bị kéo ra kéo vào nhiều nên càng rộng, quai tụt liên tục, rút cũng chẳng lại, tôi liền sang xưởng gỗ của bộ đội xin vài cái đinh con. Chú Ngưỡng người huyện Vĩnh Bảo (dân Vĩnh Bảo giỏi nghề mộc) trọ ở nhà tôi hỏi để làm gì, tôi khai cháu đóng quai dép cao su, nó cứ tụt suốt ngày. Chú bốc cho một nắm, tôi về đem chia cho những đứa cùng đi dép cao su như mình. Dép đứa nào mà chả bị tuột. Đóng vào lại chắc khừ, chỉ có điều vài đứa làm không khéo, mũ đinh vẫn bị nhô lên cộm vào chân, đi cứ khập khà khập khiễng như thằng què. Đôi dép đầu đời ấy tôi giữ mãi đến năm vào học cấp 3 (lớp 8, hệ 10 năm) mới bỏ bởi nó đã mòn quá, vẹt hết cả gót, sau này mới biết còn mòn hơn cả dép của Bác Hồ mà tôi có dịp ngắm ở viện bảo tàng.

Lan man chuyện guốc dép, suýt quên chuyện cần kể là rửa chân trước khi đi ngủ. Đi chân đất suốt cả ngày nên trước khi ngủ phải rửa chân. Người nhớn lười hơn trẻ con, thường các vị ấy trèo lên giường xoa xoa hai bàn chân với nhau, đập đập vài chặp, nếu kỹ hơn chút nữa thì lấy cái chổi rơm chà chà bàn chân vào đó, thế là xong. Cũng may hồi ấy chỉ nằm chiếu, chả nệm niếc như bây giờ, mùa đông rét mướt thì lót thêm lớp rơm bên dưới, nói chung người lớn cho rằng chân người lớn không cần sạch, ngủ vẫn đảm bảo vệ sinh. Nhưng trẻ con thì khác, phải đi rửa chân cho quen lối sống lịch sự. Bu tôi bảo vậy.

Mỗi đêm, mấy anh em tôi xách guốc dép ra giếng gần cuối vườn. Nhà nào chưa đào giếng thì ra cầu ao. Dội vài gầu nước, xỏ chân vào guốc dép rồi đi vào. Nhưng đó là mùa hè hoặc mùa thu. Khổ nhất khi mùa đông, rét cắt da cắt thịt, thò người ra khỏi nhà còn ngại, nói chi dội nước. Chân trần lội bùn lội ruộng suốt mùa đông nứt nẻ hết cả, nhất là mu bàn chân và cổ chân, máu tứa ra tự khô đi, đóng thành từng lớp, xám xịt, gọi là bị cổ trâu (trông nó giống như cổ trâu). Dội nước lạnh vào không khác dao cứa, xót buốt lắm. Nhiều hôm tôi cứ len lẻn đánh bài lờ, đợi tắt đèn thì chui tọt vào màn. Vậy nên đám trẻ con thậm ghét mùa đông, chỉ mong sao nó mau qua đi.

Cái cổ trâu ấy, trước tết âm lịch bị lôi ra xử lý hình sự. Để chân xấu xí đón tết sao được. Chị Khoắn tôi lấy một bát ô tô đầy tro sạch, đổ chút nước trộn thành bột nhao nhão, xong đắp lên mu bàn chân, cổ chân. Bu tôi giải thích để cho nó bở ra mới dễ kỳ. Ối giời, tro ngấm vào chỗ nứt nẻ đau chỉ muốn nhảy dựng. Rồi lấy búi rơm kỳ cọ, chà vào cổ trâu, ghét lưu cữu bấy lâu nay thấm nước tro bếp bung từng mảng, máu phun theo. Rửa xong lau khô, lấy thuốc nẻ xoa một lượt, vài hôm sau da non liền lại. Có được bàn chân sạch đón tết chả khác gì vừa trải qua cuộc tra tấn. Giờ nghĩ lại rùng mình, thấy bây giờ sướng thật, người lớn đi làm đồng còn xỏ ủng cao su cao tới đầu gối, chẳng hề biết bùn đất, còn trẻ con lúc nào cũng giày dép, bít tất, chân tay hồng hào như giới quý tộc ngày xưa.

Đang viết dở chuyện này, bất giác nhìn mấy đôi giày đôi dép còn lành lặn ở góc nhà mà đám con định thải, thở dài.

Nguyễn Thông